ΓΡΑΦΕΙ Ο Κων/νος Β.  Πετρωτός

Επίκουρος Καθηγητής-Μηχανικής Τροφίμων-Τμήμα Μηχανικής Βιοσυστημάτων ΤΕΙ Λάρισας

Οι πρώτη αναφορά για τον πραγματικά επικίνδυνο αυτό ρύπο Cr(VI) που αποτελεί μορφή του βαρέως μετάλλου χρωμίου με οξειδωτική κατάσταση +6 εμφανίστηκε δραματοποιημένη στις οθόνες του κινηματογράφου πριν από αρκετά χρόνια και εξιστορούσε την πραγματική ιστορία της Αμερικανίδας περιβαλλοντικής ακτιβίστριας Erin Brockovich που διαδραματίστηκε στην πόλη Hinkley της Καλιφόρνιας στις ΗΠΑ. Στην περιοχή αυτή η εταιρεία Pacific Gas Electric (PG&E) που παρείχε ηλεκτρική ενέργεια στην περιοχή, προσπαθώντας να εμποδίσει την διάβρωση του εξοπλισμού των πύργων ψύξης της χρησιμοποιούσε εξασθενές χρώμιο (Cr (VI)) επί σειρά ετών με αποτέλεσμα τα απόνερα να οδηγούνται τελικά με διήθηση στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα και να τον επιβαρύνουν σημαντικά με την μορφή αυτή του χρωμίου που θεωρείται και είναι εξαιρετικά επικίνδυνη για την ανθρώπινη υγεία αφού προκαλεί καρκινογένηση στο γαστρεντερικό σύστημα και καταστροφή ζωτικών οργάνων (π.χ. νεφρά κλπ) σε συγκεντρώσεις κάτω του 1 ppb (μέρη στο δισεκατομμύριο). Η ρύπανση αυτή αφορούσε μία περιοχή περίπου 2 τετραγωνικών μιλίων και η υπόθεση οδηγήθηκε στα δικαστήρια με τελικό αποτέλεσμα νομικό διακανονισμό συνολικής αξίας 333 εκατομμυρίων δολαρίων που αποτελεί ρεκόρ στa Αμερικάνικα δικαστικά χρονικά.

Μόλις πρόσφατα η απειλή του Cr(IV) χτύπησε και την πόρτα μας στην Θεσσαλία είτε στ’ αλήθεια είτε στην σφαίρα της φαντασίας και ενός ανεξήγητου πανικού για ένα πρόβλημα το οποίο μπορεί να βρει άμεση λύση αν πράγματι υπάρχει τελικά. Είχε προηγηθεί βέβαια το περιβαλλοντικό άγος της ρύπανσης του Ασωπού με τον συγκεκριμένο ρύπο από Βιομηχανίες που διέθεταν πιστοποίηση περιβαλλοντικής διαχείρισης κατά ISO 14001.

Το επίσημο όριο ασφαλείας για τον συγκεκριμένο χημικό ρύπο, Cr(VI), στο πόσιμο νερό ανέρχεται πλέον σε 0,02 ppb δηλαδή ασύλληπτα μικρό πράγμα που δείχνει την σοβαρή επικινδυνότητα του ρύπου o οποίος εμφανίζεται κατά την διεθνή βιβλιογραφία 100 φορές πιο τοξικός από την τρισθενή μορφή χρωμίου Cr(III). Παρόλα αυτά και μέχρι της συγκέντρωσης των 0,06 ppb δεν στοιχειοθετείται καρκινογόνα δράση  Αντίθετα για το ολικό χρώμιο που περιλαμβάνει τις δύο μορφές  Cr (III) και Cr(VI) ήταν 100 ppb και έχει πρόσφατα τροποποιηθεί σε 50 ppb. Παλαιότερα υπήρχε η άποψη ότι μόλις 7% του ολικού χρωμίου του πόσιμου νερού είναι σε μορφή εξασθενούς χρωμίου κάτι που αποδείχθηκε κραυγαλέα λάθος ως εκτίμηση καθώς σύμφωνα με στοιχεία του Εθνικού Ινστιτούτου Υδατικών Ερευνών στις ΗΠΑ (NWRI-USA) μπορεί ακόμα και το 100% του χρωμίου που περιέχεται στον νερό να είναι στην εξασθενή καρκινογόνο μορφή Cr (VI).

Παράλληλα υπάρχει ένα εξαιρετικά σοβαρό ζήτημα που αφορά την εξαιρετικά δυσχερή ανάλυση της συγκεκριμένης μορφής καθώς ακόμα και υπερσύγχρονες αναλυτικές τεχνικές όπως αυτή του ICP –MS δηλαδή της φασματοσκοπίας ατομικής εκπομπής αποτυγχάνουν να προσδιορίσουν το εξασθενές χρώμιο σε τόσο μικρές συγκεντρώσεις ή δίνουν εσφαλμένα υψηλές τιμές στον προσδιορισμό του μετάλλου λόγω παρεμβολών. Μόνο η τεχνική της ιοντικής χρωματογραφίας με χρήση υψηλής αποτελεσματικότητας ανιονικών ιοντοενναλακτικών στηλών και μέτρηση με UV-Vis ανιχνευτή τoυ έγχρωμου παραγώγου του Cr (VI) που προκύπτει με αντίδραση (post column derivatization) με δι-φαινυλοκαρβαζίδιο μετά την έξοδο από την στήλη, μπορεί να δώσει αξιόπιστα αποτελέσματα με όριο ανίχνευσης στα επιθυμητά επίπεδα. Αυτό περιπλέκει το πρόβλημα περισσότερο και πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψιν από τις τοπικές αρχές που πολύ πρόσφατα εξέφρασαν την αγωνία τους στην τοπική τηλεόραση και περιμένουν λύση από το IΓΜΕ που ίσως δεν διαθέτει τον απαραίτητο ιονικό χρωματογράφο για να δώσει την λύση αυτή και να έχει ρεαλιστική εικόνα για το πρόβλημα.

Ίσως με την ευκαιρία του προβλήματος αυτού θα πρέπει να θίξουμε και το πρόβλημα του πολύ χαμηλού επιπέδου συνεργασίας των τοπικών αρχών με τα τεχνολογικά ιδρύματα της περιοχής μας κάτι που προωθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση σε όλη την Ευρώπη σαν νέο δόγμα για επιτυχημένη τοπική ανάπτυξη με την λογική της τριπλής έλικας (Πανεπιστήμιο-Τοπική Αυτοδιοίκηση- Επιχειρηματικός κόσμος). Περιμένουμε λοιπόν τις τοπικές αρχές να ανταποκριθούν στο κάλεσμα μας γιατί λύση υπάρχει και η σχετική τεχνογνωσία είναι διαθέσιμη τουλάχιστον στο ΤΕΙ Λάρισας όπου λειτουργεί επιστημονική ομάδα με διεθνή αναγνώριση στο θέμα της τεχνολογίας μεμβρανών .

Η λύση αυτή στηρίζεται στην τεχνολογία μεμβρανών αντιστρόφου οσμώσεως (Reverse Osmosis)/ Nανοδιηθήσεως (Nanofiltration) ή ακόμα και υπερδιηθήσεως (Ultrafiltration) σε συνδυασμό με δέσμευση του χρωμίου με μορφή χηλικών ενώσεων κάτι που μεγαλώνει το μέγεθος των σωματιδίων και βοηθά την κατακράτηση τους από τις ανοιχτού τύπου μεμβράνες υπερδιηθήσεως. Οι εν λόγω τεχνικές μπορούν να μειώσουν την περιεκτικότητα του εξασθενούς χρωμίου έως και στο <1% της αρχικής ποσότητας ουσιαστικά εξαφανίζοντας το. Εναλλακτικά, σειρά προσροφητικών υλικών τύπου μακροπορωδών ρητινών ή σιδηρούχων ενώσεων μπορούν να πετύχουν την απομάκρυνση του ρύπου από τα νερά της Θεσσαλίας όπου διαπιστωθεί ότι υπάρχει πρόβλημα. Δεν πρόκειται να ανακαλύψουμε τον τροχό εξ αρχής  αλλά απλά να μεταφέρουμε τεχνογνωσία από το εξωτερικό για το καλό της τοπικής κοινωνίας και με στόχο την προάσπιση της υγείας του πληθυσμού της Θεσσαλίας.

Επιπλέον υπάρχει και μία εύκολη άμεση λύση σε επίπεδο οικιακού καταναλωτού που δεν στοιχίζει περισσότερο από 400 Ευρώ. Πρόκειται για τις μονάδες αντιστρόφου ωσμώσεως οικιακής χρήσεως που είναι άμεσα διαθέσιμες από εμπορικές εταιρείες τόσο στην πόλη της Λάρισας αλλά και σε όλη την Ελλάδα. Η χρήση μίας τέτοιας μονάδας μπορεί να εξαφανίσει τον επικίνδυνο ρύπο προκαλώντας απλά μία μικρή απώλεια νερού της τάξεως του 10-15% του εισερχόμενου νερού σ’ αυτή.

Όσον αφορά κεντρικές εγκαταστάσεις καθαρισμού του νερού σε επίπεδο Δήμου, μία απλή εγκατάσταση νανοδιήθησης ενός ή διπλού σταδίου (εξαρτάται από την αρχική περιεκτικότητα του νερού σε Cr(VI)) με χρήση εμπορικά διαθέσιμων οικονομικών μεμβρανών τύπου σπιράλ ή κοίλων ινών μπορεί να προσφέρει εξίσου καλά μία λύση από μόνη της είτε σε συνδυασμό με προκατεργασία με προσθήκη ουσιών που δημιουργούν χηλικές ενώσεις μετάλλων (chelators) με σκοπό την αύξηση της κατακράτησης του ρύπου από την μεμβράνη νανοδιήθησης αλλά και την αδρανοποίηση του καθώς είναι γνωστό ότι οι χηλικές ενώσεις του εξασθενούς χρωμίου παρουσιάζουν χαμηλή     τοξικότητα.

Τέλος, η εγκατάσταση ενός ιοντικού χρωματογράφου με δαπάνη της Πολιτείας στο ΤΕΙ Λάρισας θα μπορούσε να δώσει λύση στο ευαίσθητο θέμα της δύσκολης και απαιτητικής ανάλυσης που φαίνεται να είναι μεγαλύτερο πρόβλημα από την ίδια την τεχνική αντιμετώπιση του προβλήματος καθαρισμού του πόσιμου νερού από το Cr (VI). Κάτι τέτοιο θα έδινε μεγάλες δυνατότητες εμπεριστατωμένου μαζικού ελέγχου για τα νερά της Θεσσαλίας αλλά και όλης της Ελλάδας.