Η σκηνοθέτης του «Kismet», Νίνα-Μαρία Πασχαλίδου, μιλάει στο Flix με αφορμή την έξοδο του ντοκιμαντέρ στους κινηματογράφους για το πόσο τελικά χρειαζόμαστε τη… Φατμαγκιούλ.
Οι τούρκικες τηλεοπτικές σειρές δε διαπρέπουν σ’ όλον τον κόσμο. Είναι δημοφιλείς (αλλά με μια δημοτικότητα που γίνεται αληθινό κοινωνικό φαινόμενο), σε συγκεκριμένες χώρες: στην Τουρκία, στα Αραβικά Εμιράτα, στην Αίγυπτο, στη Βουλγαρία και στην Ελλάδα. Ως εκεί…
Και ο διαχωρισμός αυτός κάθε άλλο παρά τυχαίος είναι, ούτε και οφείλεται σε κάποιου είδους επιλεκτικό μάρκετινγκ: είναι ριζωμένος στη γυναικεία νοοτροπία και κατάσταση, στη θέση που έχει η γυναίκα στον καθένα απ’ αυτούς τους τόπους και στις ανάγκες και τις επιθυμίες που προβάλλει η καθεμιά της στις πολύπαθες ηρωίδες των σειρών. Γιατί το κάθε Τουρκικό τηλεοπτικό δράμα έχει κάτι για κάθε καταπιεσμένο γούστο. Από τη Νουρ μέχρι τον Σουλεϊμάν, από τη Φατμαγκιούλ μέχρι τις Χίλιες και Μία Νύχτες και τα Σύνορα της Αγάπης, τα τουρκικά σίριαλ δεν είναι ψυχαγωγία: είναι όπλο για τη γυναικεία χειραφέτηση!
Εξερυνώντας την παράδοξη αυτή σύνδεση ανάμεσα στην τεράστια επιτυχία που έχουν οι τούρκικες σαπουνόπερες σε διάφορες γωνιές του πλανήτη και στον τρόπο με τον οποίο αυτές αντανακλώνται πάνω στην γυναικεία καταπίεση, η Νίνα – Μαρία Πασχαλίδου έρχεται με το «Kismet» να ανατρέψει όλα όσα πιστεύαμε για τον «Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή» και τη «Φατμαγκιούλ», τοποθετώντας στο κέντρο της συζήτησης πράγματα σημαντικότερα από τον τουρκικό ιμπεριαλισμό που εδώ και χρόνια παραμένει η «θεωρία συνομωσίας» γύρω από την επιτυχία τους.
Πως προέκυψε η ιδέα του Κισμέτ;
Oλοκλήρωνα το μεταπτυχιακό μου στην Ουάσιγκτον, όταν μια φίλη μου Τουρκάλα, η Νέσε, μου έδειξε ένα άρθρο για τις τουρκικές σαπουνόπερες με κεντρικό θέμα την επιρροή που έχουν στις γυναίκες κυρίως στη Μέση Ανατολή και στην Βόρεια Αφρική. Το βρήκα πολύ ενδιαφέρον και ξεκίνησα να διαβάζω για αυτό το φαινόμενο.
Οταν επέστρεψα στην Ελλάδα, είδα ότι και η γιαγιά μου, αλλά και πολύς ακόμη κόσμος παρακολουθούσε τις τουρκικές σαπουνόπερες φανατικά. Αποφάσισα τότε να γυρίσω ένα ντοκιμαντέρ για αυτό το θέμα και να εξερευνήσω τους τρόπους με τους οποίους οι σειρές αυτές επηρεάζουν γυναίκες ανά τον κόσμο.
Η έρευνα για την ανεύρεση των πρωταγωνιστών ήταν ιδιαίτερα απαιτητική. Στην Αίγυπτο, αλλά και στην Τουρκία, πραγματοποιήσαμε ρεπεράζ πολλών εβδομάδων προκειμένου να συναντήσουμε γυναίκες από κάθε κοινωνική τάξη, από πολλές περιοχές, που εμπνέονται από τις σαπουνόπερες. Ηταν μια καταπληκτική εμπειρία διότι ειδικά στην Αίγυπτο, σε μια περίοδο μετά την Αραβική Ανοιξη, ήταν εντυπωσιακό να δει κάνεις την απουσία προτύπων και την ανάγκη για νέα είδωλα, τα οποία προέρχονται από την Τουρκία, με την μορφή τηλεοπτικών ηρωίδων. Ρόλοι που σπάνε ταμπού, και ανοίγουν νέους ορίζοντες για τις γυναίκες. Σε άλλες χώρες είχαμε την ανεκτίμητη βοήθεια των συμπαραγωγών μας, οι οποίοι με την εμπειρία τους στήριξαν την έρευνα και προετοίμασαν την παραγωγή του ντοκιμαντέρ.
Τι ανακαλύψατε για τις τουρκικές σαπουνόπερες που δεν γνωρίζατε πριν ξεκινήσετε τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ;
Το κύριο θέμα του «Kismet» είναι το πώς οι δραματικές αυτές σειρές «αιχμαλωτίζουν» το μουσουλμανικό κοινό δείχνοντας ένα μοντέρνο και απελευθερωμένο τρόπο ζωής και ειδικότερα των γυναικών. Aυτή είναι μια όψη των σαπουνόπερων για την οποία ναι μεν είχα διαβάσει, η οποία όμως επιβεβαιώθηκε στην διάρκεια των γυρισμάτων.
Προβάλλοντας πρωτόγνωρες κοσμικές ελευθερίες – εξωσυζυγικές σχέσεις, διαζύγια, γυναίκες που διακρίνονται στο χώρο εργασίας τους – σε μια περιοχή που ακόμα επικρατεί η βία και η ανισότητα στις σχέσεις ανδρών και γυναικών, οι σειρές αυτές ενθαρρύνουν τις γυναίκες να μιλήσουν ανοιχτά για τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους.
Οπως αναφέρει και η Σαμίρα, μια ακτιβίστρια από το Κάιρο, που συμμετείχε στην επανάσταση και υπέστη σεξουαλική παρενόχληση από αξιωματούχους του στρατού, «χρειαζόμαστε τουρκικές σειρές σαν τη ‘Φατμαγκιούλ’ οι οποίες προβάλλουν τα δικαιώματα των γυναικών, σπάνε ταμπού και παροτρύνουν τις γυναίκες να μιλούν ανοιχτά». Η Σαμίρα μήνυσε τον Αιγυπτιακό Στρατό και κατάφερε να σταματήσει τα τεστ παρθενίας στο Κάιρο.
Οι σαπουνόπερες γενικότερα, παρόλο που σε πολλές κοινωνίες θεωρούνται ευτελές θέαμα, κατορθώνουν και εισέρχονται σε σπίτια που κάνεις άλλος δεν έχει πρόσβαση. Για παράδειγμα, μια από τις πρωταγωνίστριες μας, η Σαμάρ ήταν αποκλεισμένη στο σπίτι της από τον σύζυγο της για δεκατρία ολόκληρα χρόνια, παρακολουθώντας μόνο σαπουνόπερες. Χάρη στην σειρά «Φατμαγκιούλ» βρήκε τη δύναμη να χωρίσει τον άντρα της και να απευθυνθεί στη δικαιοσύνη για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της σεξουαλικής κακοποίησης από τον σύζυγο της.
Στην Αθήνα, το Μόσταρ και τη Σόφια, όπου οι τουρκικές σειρές έχουν αντικαταστήσει τις εγχώριες, το ντοκιμαντέρ ανακαλύπτει πώς τα σίριαλ αναδεικνύουν μια θετική εικόνα των Τούρκων και ξυπνούν σε πολλές γυναίκες μια αίσθηση νοσταλγίας για το παρελθόν και μια στροφή σε πιο παραδοσιακές οικογενειακές αξίες, τις οποίες νιώθουν ότι έχουν χάσει. Νομίζω ότι το συμπέρασμα αυτής της ταινίας, πέρα από το γεγονός ότι οι γυναίκες επηρεάζονται από τις σαπουνόπερες, είναι ότι επιθυμούν τα ίδια πράγματα. Σεβασμό, αγάπη, δικαίωμα στη ζωή, στην εργασία, στην ελευθερία. Ακούγεται κλισέ αλλά είναι μια πραγματικότητα.
Είναι τελικά οι τουρκικές σαπουνόπερες μια αντανάκλαση της σημερινής Τουρκίας;
Σε έναν βαθμό νομίζω ναι είναι. Η Τουρκία διηγείται τη σύγχρονη ιστορία της μέσα από τις σειρές, και με έναν τρόπο πραγματεύεται τα θέματα που απασχολούν τη χώρα, ενώ παράλληλα ισορροπεί ανάμεσα στο δυτικό και ανατολικό της πρόσωπο. Είναι αλήθεια ότι Τουρκία μέσα από τις σειρές προσπαθεί να παρουσιάσει το καλύτερο της πρόσωπο, δείχνοντας ότι αντιμετωπίζει τα βαθιά της προβλήματα αποτελεσματικά.
Στις σειρές το τέλος είναι συνήθως αίσιο, κοπέλες χωρίζουν τους καταπιεστικούς συζύγους τους, απελευθερώνονται από την οικογένεια τους, διεκδικούν αυτά που θέλουν στη ζωή τους και τα κερδίζουν. Στην πραγματικότητα δεν είναι πάντα έτσι, και οι συνθήκες για τις γυναίκες εξακολουθούν να είναι πολύ δύσκολες σε πολλές περιοχές. Αν σκεφτεί κανείς, ότι μέχρι πριν από λίγα χρόνια αν βιάζονταν ένα κορίτσι στην Τουρκία την ανάγκαζαν να παντρευτεί τον βιαστή της με τον νόμο, μπορεί κάνεις να αντιληφθεί την διάσταση του προβλήματος.
Ποια είναι η θέση σας απέναντι σε όσους πιστεύουν πως οι τούρκικες σαπουνόπερες και η τεράστια επιτυχία τους είναι ένα κομμάτι ιμπεριαλισμού της σύγχρονης Τουρκίας;
Πιστεύω ότι ναι σίγουρα είναι ένα είδος πολιτιστικής, επεκτατικής πολιτικής, όπως ήταν και το «Dallas» και η «Δυναστεία» σε μια άλλη εποχή. Αλλά δεν πιστεύω σε ακραία σενάρια που λένε ότι η κάθε σαπουνόπερα γράφεται και χρηματοδοτείται από την ίδια την κυβέρνηση, γιατί ατό δεν ισχύει. Γνώρισα πολλούς σεναριογράφους αλλά και παραγωγούς, οι οποίο όταν ξεκίνησαν αυτές τις σειρές δεν γνώριζαν καν ότι θα γίνονταν τόσο μεγάλη επιτυχία.
Πόσο εύκολο ήταν να κάνετε το ντοκιμαντέρ και πόσο αισιόδοξη είστε για την άνθιση του ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα;
Υπήρχαν αρκετές δυσκολίες για να γυριστεί αυτή η ταινία. Τα γυρίσματα διήρκεσαν τρία χρόνια και πραγματοποιήθηκαν σε χώρες στις οποίες δεν δίνουν εύκολα άδειες για τέτοιου είδους θέματα. Αν σκεφτεί κανείς ότι σε χώρες όπως το Ιράν ξηλώνουν τις αντένες από τις οροφές των σπιτιών για να μην βλέπουν οι γυναίκες σαπουνόπερες, μπορεί να καταλάβει πως ενώ για εμάς εδώ στην Ελλάδα οι σαπουνόπερες είναι κάτι συνηθισμένο σε άλλες χώρες μπορεί και να απαγορεύονται.
Η μεγαλύτερη όμως δυσκολία ήταν να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη των γυναικών που έλαβαν μέρος στην ταινία και να χτίσουμε μια σχέση μαζί τους. Το ότι ήμουν γυναίκα πιστεύω ότι έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο διότι υπάρχουν ιστορίες που μια γυναίκα διηγείται μόνο σε μια γυναίκα.
Στην Ελλάδα ελπίζω να δουν το ντοκιμαντέρ με ανοιχτό μυαλό, πέρα από τις προκαταλήψεις που υπάρχουν για τη γείτονα χώρα, αλλά και για τις τουρκικές σειρές. Ακόμη και οι Τουρκικές σαπουνόπερες έχουν κάτι να μας πουν, και αυτό στην περίπτωση του Kismet, είναι το γεγονός πως πολλές γυναίκες δεν έχουν πρόσβαση σε τίποτε άλλο πέρα από την τηλεόραση, και εκεί, στην μικρή οθόνη, αναζητούν τους ήρωες τους και την λύτρωση τους.
