ΓΡΑΦΕΙ Η Βασιλική Καραβάκου*
Στρεφόμαστε, εδώ, στα κρίσιμα ερωτήματα για το μέλλον της Ευρώπης και της εκπαίδευσης που προσφέρεται στον αξιολογικό ορίζοντά της σε σχέση με τη πολυγλωσσία. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί με ασφάλεια ότι: (1) στη σύγχρονη ιστορία της Ευρώπης η εκπαίδευση έγινε όργανο πολιτικής, (2) η πολιτική δραστηριότητα αποτέλεσε είδος εκπαίδευσης και (3) οι σύγχρονες εκ-παιδευτικές προστακτικές παραπέμπουν στην ανάγκη ενδυνάμωσης της πλουραλιστικής εκπαίδευσης
σε αυθεντικούς όρους παιδευτικών βιωμάτων και εκπαιδευτικών πρακτικών, θεσμών και πολιτικών. Ενάντια στη συρρίκνωση ή και εξάλειψη της πλουραλιστικής εκπαίδευσης τασσόμαστε υπέρ του επαναπροσδιορισμού και της ανάκτησης του αξιολογικού και πνευματικού ορίζοντα της σύγχρονης μετα-διαφωτιστικής Ευρώπης. Θα πρέπει να συνυπολογίσουμε σε αυτήν τη διερεύνηση την ανάγκη ανάκτησης του πνευματικού περιγράμματος της Ευρώπης, η οποία θα πρέπει να σφραγιστεί από την ενσυνειδητότητα τόσο των διαφωτιστικών προσταγμάτων όσο και των κινδύνων παλινδρόμησης σε μορφές απανθρώπισης, απαξίας και φρίκης.
Δυστυχώς η ευρωπαϊκή ιστορία του προηγούμενου αιώνα σφραγίστηκε από πολέμους, βασανιστήρια, ολοκαυτώματα, εκτοπισμούς στρατόπεδα, λιμούς και απίστευτα νούμερα θυμάτων. Όπως θα πει ο George Steiner, «ο αιώνας αυτός κατέβασε τη βαθμίδα αυτού που ήταν ανθρώπινο στην ανθρωπότητα». Η πολιτισμένη Ευρώπη δεν εμπόδισε τη φρίκη παρά την ευρεία πίστη των ευρωπαίων διαφωτιστών φιλοσόφων και διανοητών ότι «τα μίση θα διαλυθούν». Πώς θα μπορούσε, λοιπόν, να καλλιεργηθεί στις μέρες μας ένας ισχυρός δεσμός ανάμεσα στην ευρωπαϊκή κουλτούρα και καλλιέργεια και τον αυθεντικό παιδευτικό μετασχηματισμό των ανθρώπινων συνειδήσεων και, κατά συνέπεια, των ανθρώπινων συμπεριφορών, επιλογών και πράξεων;
Η γλώσσα και η πολυγλωσσία αποτελούν, όπως θα ισχυριστούμε, δύο πολύτιμα εργαλεία, τα οποία ο σύγχρονος άνθρωπος καλείται να αξιοποιήσει φέροντας στους ώμους του την εμπειρία του πρότερου απανθρωπισμού και την απειλητική ανάδυση μορφών του λόγου του μίσους και του σύγχρονου ρατσισμού και της μισαλλόδοξης ανθρωποφοβίας. Η γλώσσα δεν αποτελεί ένα ιδεώδες πρότυπο στο οποίο προσαρμόζεται η σκέψη και η πρακτική των καθημερινών ανθρώπων. Η γλώσσα ως εργαλείο επικοινωνίας αποτελεί, όπως μας δίδαξε ο Wittgenstein, μία ζωντανή εστία επικοινωνιακών πρακτικών και γλωσσικών παιγνίων. Δεν διαμορφώνεται αυθύπαρκτα σε ένα κόσμο υπερβατικό αλλά πάντοτε μέσα σε ένα πλέγμα σημασιών και πεποιθήσεων στην πραγματική ζωή πραγματικών ανθρώπων. Κανείς δεν έχει προνομιακή ασυλία από την πιθανότητα λάθους και καμία πολιτισμική μορφή ζωής δεν πρέπει να οικειοποιηθεί την απόλυτη αλήθεια υποτιμώντας, απειλώντας ή και καταστρέφοντας το κοινωνικό και υπαρκτικό πλαίσιο άλλων γλωσσικών μορφών ζωής. Η πολυγλωσσία διδάσκει την ανεκτικότητα και η εκπαιδευτική καλλιέργεια της πολυγλωσσίας στη σύγχρονη Ευρώπη αποτελεί ένα σημαντικό αντίδοτο στο λόγο και τις πρακτικές του μίσους, ένα σημαντικό καταλύτη για την εμπέδωση των ανεκπλήρωτων προταγμάτων του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.
* Αν. Καθηγήτρια Φιλοσοφίας
Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής
Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών και Τεχνών
Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
vkm@uom.edu.gr
Σ.Σ.: Η κ. Καραβάκου, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της εβδομάδας Πολυγλωσσίας θα παρουσιάσει αύριο στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Λάρισας «Κωνσταντίνος Κούμας», 18:00–20:00 (είσοδος από την πάροδο Χαδέλλη της οδού Κούμα)
--
