Προϊστορία, απόφαση δημιουργίας, τα πρώτα βήματα στην εισήγηση του Τ. Μπάρμπα που παρουσιάστηκε σήμερα στην ημερίδα του Σ.Φ.Θ.Ι.
Μια ενδιαφέρουσα εισήγηση που αφορά την ιστορία του παζαριού της Λάρισας από τη σύλληψη της ιδέας μέχρι και τη λειτουργία του, παρουσίασε σήμερα ο ερευνητής Τ. Μπάρκας στην διημερίδα του Συλλόγου Φίλων Θεσσαλικής Ιστορίας. Τα κύρια σημεία της εισήγησης του κ. Μπάρμπα είναι τα παρακάτω:
Η μακρόχρονη έρευνα στις πηγές της τοπικής ιστορίας μ’ έφερε πολλές φορές μπροστά στο θέμα του παζαριού που από την παιδική ηλικία ήταν μια λαμπερή και θελκτική πηγή άντλησης εικόνων και πληροφοριών. Πολύ περισσότερο για ένα παιδί που ζούσε σε χωριό, μακριά από την Λάρισα, και η πρώτη του επαφή με την πόλη ήταν συνήθως το περίφημο «ΠΑΖΑΡι τ’ς Λάρ’σας».
Αφορμή για την εργασία αυτή υπήρξε μια απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Λάρισας του 1888 που έπεσε στην αντίληψή μου και άρχισε να ξεδιαλύνει αρκετές απορίες που είχα.
Tο ερέθισμα αυτό οδήγησε την έρευνα σε πιο ολοκληρωμένες και αναλυτικές αναζητήσεις. Μέσα από διάφορες πηγές, όπως οι συμβολαιογραφικές πράξεις που αποτυπώνουν πλήθος πληροφοριών, τοπογραφικά στοιχεία, κατασκευαστικές λεπτομέρειες, κλπ. Επίσης ο τοπικός τύπος της εποχής που παρουσιάζει εικόνες του παζαριού και μας δίνει πολλές επίκαιρες πληροφορίες. Η βιβλιογραφία τέλος που είναι απαραίτητο εφόδιο, είχε σαν αποτέλεσμα να συμπληρώσει το έργο κυρίως με τους περιηγητές που πέρασαν από την Λάρισα κατά τον 17ο ως τον 20ο αι., προσφέροντας πλούσιο πληροφοριακό υλικό και συμβάλλοντας έτσι στην πληρότητα του παρόντος πονήματος.
Έτσι σιγά-σιγά ξεδιαλύνονται οι απαντήσεις στις χρόνιες ερωτήσεις για το περίφημο «Παζάρι» όπως: Τι προϋπήρχε; Γιατί χρειάστηκε να γίνει πολυήμερη η ετήσια εμπορική πανήγυρη; Πότε ξεκίνησε; Γιατί ορίστηκε ως μήνας διεξαγωγής, ο Σεπτέμβρης;
Η ΛΑΡΙΣΑ, «ΤΟΠΟΣ ΕΜΠΟΡΩΝ» …
Η γεωγραφική θέση της Λάρισας ορίζει από μόνη της τον ιδιαίτερο αυτό ρόλο μια και βρίσκεται στο κέντρο της ελλαδικής χέρσας χώρας.
Από την αρχαιότητα αλλά και μέχρι σήμερα, όπως μας την περιγράφουν οι ξένοι και οι Έλληνες συγγραφείς και περιηγητές, είναι ίσως το πιο νευραλγικό συγκοινωνιακό σταυροδρόμι της χώρας που μαζί με τον μοναδικό πλούσιο, εκτενή και παραγωγικότατο Θεσσαλικό κάμπο αποτελεί και ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα στην Ελλάδα.
Ο Evliya Çelebi που ήταν ένας πολύ καλός γνώστης του εμπορίου και ήρθε στη Λάρισα το 1668. Την κατατάσσει – μέσα από την όποια υπερβολή – ανάμεσα στις δέκα κυριότερες πολιτείες του Ευρωπαϊκού τμήματος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και το σημαντικότερο εμπορικό και βιοτεχνικό κέντρο της Θεσσαλίας. Για να υπερτονίσει αυτό το γεγονός, της δίνει το όνομα «τόπος των εμπόρων» .
Λίγο πριν η Θεσσαλία αποδοθεί στο Ελληνικό κράτος, η Λάρισα βρίσκονταν σε μια αποδιοργανωμένη κατάσταση που αντανακλούσε την συνολική εικόνα του οθωμανικού κράτους και η οικονομία της περνούσε μέσα από την αντίστοιχη δύνη.
ΑΠΟΦΑΣΗ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΠΑΝΗΓΥΡΗΣ
Σ΄ αυτήν την κρίσιμη περίοδο και μετά τις δημοτικές εκλογές που έγιναν στις 5 Ιούλη 1887, αναλαμβάνει τα ηνία του Δήμου Λάρισας ο Διονύσης Γαλάτης. Ένα γνήσιο παιδί της νεόδμητης ελληνικής αστικής τάξης. Ο Διονύσης Γαλάτης ήταν πολύ καλός γνώστης της «εφαρμοσμένης» οικονομίας, αφού ασκούσε ένα από τα πιο «επιθετικά» και αποδοτικότερα επαγγέλματα εκείνης της εποχής, το επάγγελμα του σιτέμπορου και του αλευροβιομήχανου. Σ’ όλη την διαδρομή του υπηρέτησε πιστά τους ιδεολογικούς του στόχους και σύνδεσε το όνομά του με την αποφασιστική συμβολή του στην αναγέννηση της Λάρισας.
Στις 13 Οκτώβρη 1888 ο Δήμαρχος στην εισήγησή του προς το Δημοτικό Συμβούλιο στο τέταρτο θέμα της ημερήσιας διάταξης είναι πολύ αναλυτικός, και επισημαίνει την αναγκαιότητα και την ωρίμανση των συνθηκών λειτουργίας της «Ετήσιας Εμποροπανηγύρεως». Αναφερόμενος μεστά και συμπυκνωμένα στέκεται στα ουσιαστικά σημεία προκειμένου να ξετυλίξει την πρότασή του. Παρουσιάζει όλο το κοινωνικό και το οικονομικό περιβάλλον της περιόδου συλλαμβάνοντας τις απαιτήσεις των καιρών και προσπαθεί παράλληλα να προσαρμόσει τον βηματισμό της Λάρισας με την εποχή της.
Από την πρώτη στιγμή της εισήγησής του προσπαθεί να διεγείρει τους συμβούλους τονίζοντας πως ήδη υπάρχει καθυστέρηση, επειδή σε όλες σχεδόν τις πόλεις του κράτους αλλά και στα χωριά καθιερώθηκαν και γίνονται σε διάφορες εποχές εμπορικά πανηγύρια. Έχει βάση η επίκληση αφού αυτού του είδους τα παζάρια στην Θεσσαλία άρχισαν να ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια παντού αυτήν την περίοδο.
Παίρνουν πλέον το όνομα «εμπορικαί πανηγύρεις» γιατί η εποχή απαιτεί και προτάσσει την ανάγκη υπέρβασης των πανηγυριών και της πρόσθετης μετατροπής τους σε εμπορικές και βιομηχανικές εκθέσεις. Η ντόπια αστική τάξη έχει ανάγκη της προβολής, διεύρυνσης της αγοράς και ένας σημαντικός δρόμος είναι η έκθεση, δηλαδή διαφήμιση «των παραγομένων εν τω τόπω βιομηχανικών προϊόντων και άλλων πραγμάτων».
Η Δ Ι Α Ρ Κ Ε Ι Α του εμπορικού πανηγυριού – συνεχίζει στην εισήγησή του ο Δήμαρχος – θα είναι σύντομος αλλά θα έχει πολυήμερο σκοπό. Να δοθεί η δυνατότητα να έρθουν από διάφορα μέρη έμποροι και καταναλωτές, ώστε να αναπτυχτεί το εμπόριο και να υπάρξουν συναλλαγές από την κατανάλωση των ειδών και των εμπορευμάτων. Έτσι η απόφαση όρισε πως το Παζάρι θα διαρκούσε έ ν α ο κ τ α ή μ ε ρ ο.
Ακόμα προσθέτει πως τα πανηγύρια έχουν θετικά αποτελέσματα και συνεισφέρουν στο κοινό όφελος κοινωνικοποιώντας και συσφίγγοντας τις σχέσεις των κατοίκων του τόπου, αφού τους φέρνουν σε επικοινωνία κι επαφή μεταξύ τους.
Το σημαντικότερο όμως όλων – καταλήγει στην εισήγησή του ο Δήμαρχος χωρίς να χάνει ούτε στιγμή τον στόχο του και μάλιστα τον ονομάζει α λ η θ ή π λ ο ύ τ ο – είναι αυτό που προκύπτει «διά της κινήσεως και συσσωρεύσεως των κεφαλαίων».
Στην απόφαση 204 του Δ.Σ. αναφέρεται πως τα οικονομικά και κοινωνικά συμφέροντα του τόπου είναι τόσα πολλά, που θα κουραζόταν κάποιος να τ’ απαριθμήσει .
Μετά την πρόταση του Δημάρχου ακολούθησε, λόγω της σημασίας και του ενδιαφέροντος μεταξύ των Συμβούλων, ζωηρά συζήτησις. Αποτέλεσμα αυτής ήταν το Δ. Σ. να σχηματίσει ακράδαντη πεποίθηση για τις πολλαπλές και ποικίλες ωφέλειες και ομόφωνα αποφάσισε να «συσταθή εμπορική Πανήγυρις» που θα πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο.
Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΟΠΑΝΗΓΥΡΗΣ που επιλέχτηκε να γίνεται, είναι η σημερινή θέση του Αλκαζάρ. Έφτανε δε, μαζί με τους Ιππικούς αγώνες, σχεδόν κοντά στη δεύτερη κοίτη του Πηνειού. Η αρχική ακριβής θέση διεξαγωγής του, ορίστηκε με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου η πεδινή θέση «Μεργιά» της Λάρισας και το τμήμα που συμπεριλαμβάνεται μεταξύ του Πηνειού ποταμού, του δρόμου που πάει προς τον Τύρναβο, του κτήματος Σωκράτη Ποδάρα και του Δημοτικού Κήπου Αλκαζάρ. Λόγω της περιοχής που ήταν αμμώδης από την εναπόθεση άμμου από τις πλημμύρες του Πηνειού, για το παζάρι χρησιμοποιήθηκε από πολλούς το τούρκικο όνομα «Κουμ Παζάρ». Κατ’ εξοχήν το όνομα «Κουμ Παζάρ» χρησιμοποιούνταν για την εμποροπανήγυρη του Τιρνάβου που γίνονταν στις αμμώδεις όχθες του Τιταρήσιου. Αυτό το αναφέρει από το 1817 ο Ιωάννης Οικονόμου – ο Λαρισαίος.
Η ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΝΑΡΞΗΣ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΟΠΑΝΗΓΥΡΗΣ αποφασίστηκε ν’ αρχίζει από τις δέκα πέντε (15) Σεπτέμβρη, μέρα της τοπικής γιορτής του Αγίου Βησσαρίωνα . Την επόμενη χρονιά που θα διεξάγονταν και η πρώτη εμπορική πανήγυρη, ενάμισυ μήνα πριν την έναρξή του, δηλαδή στις 1 Αυγούστου 1889 συνεχίζει να ισχύει η ίδια ημερομηνία έναρξης, όπως διαβάζουμε στην υπ’ αριθμ. 121/1.8.1889 Α.Δ.Σ. της Λάρισας.
Η αλλαγή ημερομηνίας για την έναρξη του εμπορικού πανηγυριού τη μαθαίνουμε μόλις 45 μέρες αργότερα. Συγκεκριμένα στην Α.Δ.Σ. 140/14.9.1889, όπου με μια απλή αναφορά – χωρίς να αναλύει τους λόγους – καταλήγει: «…τ ε λ ε σ θ η σ ο μ έ ν η ν τ η ν 2 4 τ ρ έ χ ο ν τ ο ς μ η ν ό ς».
Πώς και για ποιους λόγους άλλαξε η ημερομηνία, δεν ξέρουμε με ακρίβεια. Μάλλον θα πρέπει να ανατρέξουμε στην πρόταση του Δημάρχου προς τους Δημοτικούς Συμβούλους για την επιλογή της καταλληλότερης ημερομηνίας, αφού λάβουν υπόψη τα εμπορικά πανηγύρια που γίνονται στην γύρω περιοχή .
Γνωρίζουμε με σιγουριά για παράδειγμα πως το εμπορικό πανηγύρι των Τρικάλων, που ήταν προγενέστερο (για πρώτη φορά έγινε το 1883) και ήταν ένα από τα μεγαλύτερα στην Θεσσαλία, ξεκινούσε από τις 8 Σεπτέμβρη και διαρκούσε μέχρι 15 του ίδιου μήνα. Επομένως υπήρξε ένας ισχυρός λόγος να μεταφερθεί η ημερομηνία κάποιες μέρες πιο πίσω δίνοντας την δυνατότητα και στους εμπόρους που συμμετείχαν σ’ αυτό να έρθουν και στη Λάρισα. Πιθανώς να υπήρχαν και άλλοι λόγοι που δεν γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.
Ο άξονας, πάντως, της επιλογής του μήνα με αφορμή την τοπική γιορτή του Αγίου Βησσαρίωνα που γίνεται τον Σεπτέμβρη, αλλά και οι πραγματικές αιτίες διεξαγωγής της εμποροπανήγυρης – οι οικονομικές – παρέμειναν οι ίδιες.
Παράληψη θα ήταν αν δεν αναφέρουμε και τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου που υπογράφουν αυτήν την ιστορική για την πόλη απόφαση και είναι οι: Αχιλλεύς Λογιωτάτου (Πρόεδρος Δ.Σ.), Χρήστος Βαμβακάς, Γεώργιος Τάτσης, Ευρυπίδης Μακρής, Στυλιανός Παπαγεωργίου, Γεώργ. Μακρής, Δημήτριος Παναγιώτου, Χασάν Εφέντη, Μουσταφά Χιντίρ, Α. Αποστολίδης, Νικόλαος Συλιβρίδης, Χαΐμ Αλχανάτ και Ουσεΐν Σαμπετάϊ.
