Της Κωνσταντινιάς Πατσή*
Η Γκερνίκα ή Γκουέρνικα του Πάμπλο Πικάσο είναι ένας από τους γνωστότερους πίνακες του 20ου αιώνα, μέσα στους πιο αναγνωρίσιμους, και σίγουρα το διασημότερο έργο του διάσημου ζωγράφου.
Παρόλο που δεν έχει στάλα αίματος η Γκερνίκα του Πικάσο στη ζωγραφική της παλέτα, ο πίνακας αυτός αποτυπώνει τη φρικαλεότητα του πολέμου με αξιοθαύμαστη αιχμή και οξύτητα, όπως θα ένιωθε προφανώς και ο ίδιος ο δημιουργός της όταν τον εκτελούσε, κάτω από την επήρεια των γεγονότων στην Ισπανία του 1937. Παραμένει ένα από τα εμβληματικά αριστουργήματα που έχουν καταφέρει να αιχμαλωτίσουν τη βία, τον πόνο και το αποτρόπαιο θέαμα που προκαλεί ο πόλεμος μέσα από την ‘κοφτερή’ εικαστική γλώσσα του κυβισμού. Το έργο του Πικάσο είναι μία τεράστια ελαιογραφία (3,49 x 7,77 μ.) σε αποχρώσεις του γκρι, που περιγράφει την απανθρωπιά, τη βιαιότητα και την απόγνωση του πολέμου. Δείχνει ένα σκηνικό θανάτου, με διαμελισμένα ζώα και ανθρώπους, γυναίκες να κλαίνε, κρατώντας νεκρά μωρά και κατεστραμμένα κτίρια. Ένα από τα πιο πρώιμα προσχέδια του πίνακα περιελάμβανε μια υψωμένη γροθιά, το παγκόσμιο σύμβολο αλληλεγγύης και αντίστασης στην καταπίεση. Απεικόνισε τη γροθιά αρχικά άδεια και κατόπιν να αρπάζει ένα δεμάτι σιτάρια. Τελικά, όμως, απέρριψε τελείως την εικόνα και οι δύο κυρίαρχες μορφές του έργου είναι ένας ταύρος και ένα πληγωμένο άλογο με διαμελισμένα κορμιά και τέσσερις γυναίκες που ουρλιάζουν κρατώντας νεκρά μωρά.
Πηγή έμπνευσης, ως γνωστόν, αποτέλεσε ο βομβαρδισμός της κωμόπολης Γκερνίκα της Χώρας των Βάσκων από τη γερμανική αεροπορία. Στις 26 Απριλίου του 1937 η Γκουέρνικα γιόρταζε το πανηγύρι της όπως κάθε χρόνο. Η πόλη και οι κάτοικοι είχαν βάλει τα καλά τους και περίπου πέντε χιλιάδες έμποροι και επισκέπτες έσπευσαν από τις γύρω πόλεις για τη γιορτή. Αγροτικά προϊόντα και ζώα είχαν την τιμητική τους στις αγοραπωλησίες των εμπόρων, ενώ στους πάγκους το παζάρι έδινε και έπαιρνε. Ξαφνικά, δύο καταδιωκτικά Χάινκελ 51 πέταξαν πάνω από τα κεφάλια του κόσμου, κάνοντας αναγνωριστική πτήση. Στις 16.30 το απόγευμα, 30 καταδιωκτικά της λεγεώνας Κόνδωρα πλησίαζαν την πόλη με το ρύγχος τους στραμμένο στο πανηγύρι.
Ο Πικάσο ζωγραφίζει την Γκουέρνικα….
Οι ριπές θέρισαν τον πανικόβλητο κόσμο και τα αμέτρητα ζώα. Ήταν μόνο η αρχή. Μια ώρα αργότερα, φάνηκαν στον ορίζοντα 20 δικινητήρια Χάινκελ 111, που αποτελούσαν την τελευταία λέξη της αεροπορικής τεχνολογίας. Πετώντας όλα μαζί, άδειασαν ταυτόχρονα τις βόμβες τους πάνω από την πόλη, ισοπεδώνοντας το μεγαλύτερο μέρος της και σκοτώνοντας πολλούς ανθρώπους που κρύβονταν στα σπίτια τους. Ο θάνατος κυριαρχούσε παντού. Περίπου δέκα χιλιάδες τέτοιες βόμβες έπεσαν στην ήδη κατεστραμμένη Γκουέρνικα.
Ήταν ο πρώτος βομβαρδισμός τελείας καταστροφής στην Ευρώπη, γνωστός σήμερα ως «ολοκληρωτικός πόλεμος» που οδήγησε στον θάνατο 1.654 αμάχους. Ο Πικάσσο πληροφορήθηκε τα γεγονότα από την εφημερίδα Le Soir, μόνο την 1η Μαΐου και το ολοκληρώνει στις 3 Ιουνίου του 1937.
Ο περίφημος διάλογος του Πικάσο με αξιωματούχο της Γκεστάπο
Ο διάσημος καλλιτέχνης ήταν γνωστός όχι μόνο για τη δύναμη των έργων του, αλλά και για τις φλεγματικές ατάκες του. Όπως θρυλείται, ο Πικάσο είχε ένα σύντομο διάλογο με έναν αξιωματούχο της Γκεστάπο, όταν οι Γερμανοί είχαν καταλάβει το Παρίσι.Ο αξιωματούχος βρέθηκε στο σπίτι του καλλιτέχνη και βλέποντας μια φωτογραφία του έργου, ρώτησε:
«Εσείς το κάνατε αυτό;».
«Όχι, εσείς!», ήταν η άμεση απάντηση του Πικάσο.
Ωδή στον Πικασσό
Οδ. Ελύτης
Αλήθεια Πικασσό Παύλε υπάρχεις
Και μαζί με σένα εμείς υπάρχουμε
Ολοένα χτίζουν μαύρες πέτρες γύρω μας-αλλά συ γελάς
Μαύρα τείχη γύρω μας-αλλά συ μεμιάς
Ανοίγεις πάνω τους μυριάδες πόρτες και παράθυρα
Να ξεχυθεί στον ήλιο κείνη αχ η πυρρόξανθη κραυγή
Που μ΄έρωτα παράφορο μεγαλύνει και διαλαλεί τ΄αέρια τα υγρά
και τα στερεά του κόσμου ετούτου
Έτσι που να μη μάχεται πια κανένα το άλλο
Έτσι που να μη μάχεται πια κανείς τον άλλον
Να μην υπάρχει εχτρός
Πλάι πλάι να βαδίζουνε το αρνί με το λεοντάρι
Κι η ζωή αδερφέ μου ωσάν τον Γουαδαλκιβίρ των άστρων
Να κατρακυλάει με καθαρό νερό και με χρυσάφι
Χιλιάδες λεύγες μες στα όνειρά της
Χιλιάδες λεύγες μες στα όνειρά μας…
(Απόσπασμα,Τα Ετεροθαλή)
“Την ώρα που εσύ θηρίο
Εσύ Παύλε Πικασσό
Πικασσό Παύλε που μες στ΄αμάραντα μάτια σου
Χώρεσες όσα δεν μπόρεσε να χωρέσει ο Θεός μέσα σ΄εκατομμύρια
στρέμματα φυτεμένης γης”
Οδ. Ελύτης
ΠΗΓΕΣ
Γιώτα Αργυροπούλου, Μελετώντας την Γκερνίκα του Πικάσο στο Μπενάκη
Πωλίνα_Ταϊγανίδου, “Κάθε πράξη δημιουργίας είναι πρώτα μια πράξη καταστροφής”. Πάμπλο Πικάσο, πέθανε σαν σήμερα το 1973
Η ιστορία της θρυλικής Γκουέρνικα
Η Γκουέρνικα σε 3D. Ο συγκλονιστικός πίνακας του Πικάσο με τα χιλιάδες θύματα των Ναζί. Η πόλη που έγινε πείραμα και ισοπεδώθηκε από την Λουτβάφε με ανελέητους βομβαρδισμούς
Laternative: Γκερνίκα: η τελευταία εξόριστη της Ισπανίας
* Η Κωνσταντινιά Πατσή είναι διευθύντρια του ΓΕΛ Φαλάννης. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος Master of Business Administration (MBA) του Staffordshire University
