Της Κωνσταντινιάς Πατσή*
Ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος. Μετά τη προηγηθείσα συμμαχία των Βαλκανικών κρατών (Σερβία, Μαυροβούνιο, Ελλάδα, και Βουλγαρία), στις 30 Σεπτεμβρίου του 1912 οι βαλκανικές αυτές χώρες έστειλαν συλλογικά τελεσίγραφο στην Τουρκία με το οποίο ζητούσαν την διασφάλιση της αυτονομίας των εθνικών μειονοτήτων τους, που ζούσαν στο έδαφός της.
Η Τουρκία ,όπως ήταν φυσικό, απέρριψε το τελεσίγραφο αυτό, που έμεινε στην ιστορία γνωστό ως Διακοίνωση των Τεσσάρων Χριστιανικών Κρατών με αποτέλεσμα η σύγκρουση να είναι πλέον αναπόφευκτη. Οι εξελίξεις που ακολούθησαν υπήρξαν ραγδαίες (Βικιπαίδεια).
Στις 5 Οκτωβρίου του 1912 αρχίζει ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος, ο οποίος διήρκεσε μέχρι τις 30 Μαΐου του 1913.
Τo κείμενο με το οποίο η Ελλάδα κήρυξε τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ανέφερε:
«Τῆς Ὑψηλῆς Πύλης μή δούσης ἀπάντησιν εἰς τήν ταυτόσημον διακοίνωσιν, ἥν αἱ Κυβερνήσεις Βουλγαρίας, Ἑλλάδος καί Σερβίας ἔσχον τήν τιμήν νά ἀπευθύνωσιν αὐτῇ τῇ 30 Σεπτεμβρίου καί τῆς καταστάσεως ἥτις ἦτο λίαν σοβαρά ἕνεκα τῆς παρά τό Διεθνές Δίκαιον κατασχέσεως τῶν σερβικῶν πολεμοφοδίων καί τῆς κατασχέσεως τῶν ἑλληνικῶν πλοίων, ἀποβάσης ἔτι μάλλον ἀπειλητικῆς ἐκ τῶν ἐν τοῖς συνόροις ἐπιθέσεων τῶν τουρκικῶν στρατευμάτων κατά τῶν σερβικῶν καί βουλγαρικῶν προφυλακῶν, ὡς καί ἐκ τῆς διακοπῆς τῶν διπλωματικῶν σχέσεων εἰς ἥν παρά τά διεθνῆ νόμιμα προέβη ἡ Τουρκία, ἡ Κυβέρνησις τῆς Α.Μ. τοῦ Βασιλέως τῶν Ἑλλήνων ἀναγκάζεται πρός μεγίστην αὐτῆς λύπην νά προστρέξῃ εἰς τήν δύναμιν τῶν ὅπλων ἐπιρρίπτουσα τήν ἐπί τούτῳ εὐθύνην εἰς τήν Ὀθωμανικήν Κυβέρνησιν». (Ἐφημερίδα, ΣΚΡΙΠ).
Ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος διεξήχθη σ’ ένα μέτωπο πολεμικών επιχειρήσεων τεραστίων διαστάσεων. Στον πόλεμο η αντιτουρκική συμμαχία των τεσσάρων κρατών της Βουλγαρίας, της Ελλάδας, της Σερβίας και του Μαυροβουνίου διέθεσε στις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον της Τουρκίας 632.000 στρατού, έναντι 345.000 τούρκικου στρατού.
Η συνολική δύναμις του ελληνικού στρατού ανέρχονταν σέ 100.000 περίπου άνδρες καί 100 πυροβόλα. Επτά μεραρχίες συγκεντρώθηκαν στή Θεσσαλία υπό τή διοίκηση του διαδόχου Κωνσταντίνου, με διοικητές τους υποστράτηγους Εμμ. Μανουσογιαννάκη, Κ. Καλλάρη, Κ. Δαμιανό, Κ. Μοσχόπουλο και τους συνταγματάρχες Δ. Ματθαιόπουλο, Κ. Μηλιώτη-Κομνηνό και Κλεομένη Κλεομένους. Κι ακόμη, ένα ανεξάρτητο σώμα υπό τη διοίκηση του συνταγματάρχη του Μηχανικού Στεφάνου Γεννάδη, μια ανεξάρτητη ταξιαρχία ιππικού, υπό τον υποστράτηγο εν εφεδρεία Αλέξανδρο Σούτσο, και το Σώμα των Γεφυροποιών.
Μία μεραρχία, υπό τόν στρατηγό Κωνσταντίνο Σαπουντζάκη ανέλαβε τό βάρος του μετώπου της Ηπείρου. Η χώρα μας κατά την περίοδο του πολέμου διεξήγαγε επιχειρήσεις εναντίον του τουρκικού στρατού σε δύο μέτωπα: Στη Μακεδονία (αρχίζοντας από τη Θεσσαλία) και την Ήπειρο. Στο κεντρικό μέτωπο στις 7 Οκτωβρίου, ο ελληνικός στρατός μετά από τετράωρη μάχη απελευθερώνει την Ελασσόνα.
Το πρώτο τηλεγράφημα από το μέτωπο στάλθηκε από τον Τυρναβο και ανέφερε τα εξής:
«Τύρναβος, Παρασκευή 4 μ.μ. «Πέντε μεραρχίαι διῆλθον ἀπό πρωΐας τά σύνορα, εἰσβαλοῦσαι ἄνευ σχεδόν ἀντιστάσεως εἰς τό τουρκικόν ἔδαφος. Ἡ Πρώτη Μεραρχία ἔφθασε μέχρι τριῶν χιλιομέτρων βορείως τῆς Τσαριτσαίνης, ἡ Δευτέρα μέχρι τῆς Σκόμπας, ἡ Τρίτη μέχρι Δομενίκου, ἡ Τετάρτη δι’ Ἐλευθεροχωρίου, μέχρι Βλαχογιάννι καί ἡ Πέμπτη ἐν δευτέρᾳ γραμμῇ μέχρι Ρεθωνίου».
Ὁ Ἀρχηγός τοῦ Ἐπιτελείου
ΔΑΓΚΛΗΣ
Ὑποστράτηγος
(Πηγή, Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ)
Και ο δημοσιογράφος, που ακολουθεί τον ελληνικό στρατό στην εξόρμησή του, γράφει σχετικά:
«Ἀπό τῆς προηγουμένης ἡμέρας, μεθ’ ὅλην τήν τηρουμένην αὐστηροτάτην ἐχεμύθειαν ὑπό τοῦ Γεν. Ἐπιτελείου, εἶχον πληροφορηθῆ ὅτι ἡ προέλασις εἶχεν ὁρισθῆ διά τήν ἐπαύριον. Πράγματι, περί τό μεσονύκτιον, μοῦ ἀνηγγέλθη ἐμπιστευτικῶς ὅτι, τήν 2αν ὥραν τῆς πρωΐας θά ἀνεκοινοῦτο εἰς τούς Μεράρχους ἡ διαταγή τῆς προελάσεως. Καί περί τήν 3ην ὥραν τῆς πρωΐας, εἰσελθών εἰς ἅμαξαν, διηυθύνθην εἰς τόν Τύρναβον. Καθ’ ὅλον τό διάστημα τῆς μεταβάσεώς μου, συνήντων μακράς καί ἀτελευτήτους σειράς ἐφοδιοπομπῶν… Ἡ ὁδός κατελαμβάνετο ὑπό παντός εἴδους ζώων, ἵππων, ἡμιόνων καί ὄνων φορτωμένων μέ σάκκους ἄρτου, τυροῦ, μέ βαρέλια ἐλαιῶν, μέ βαρέλια πλήρη ὕδατος, μέ κιβώτια φυσιγγίων, μέ παντοειδῆ ἐφόδια. Ἐν μέσῳ δέ αὐτῶν, ποίμνια βοῶν καί προβάτων, καθώς καί πλήρων ἁμαξῶν.
Στόν Τύρναβον, ὁ στρατός εἶχεν ἤδη ἐξυπνήσει καί πυρετωδῶς προητοιμάζετο διά τήν προέλασιν. Ζωηροί καί εὔθυμοι οἱ ἄνδρες συνεπλήρουν τόν καθαρισμόν τοῦ ἱματισμοῦ καί τοῦ ὁπλισμοῦ των, ἐδίπλωναν τά ἀντίσκηνα, καί μετ’ ὀλίγον ἐν ἀδιαπτώτῳ εὐθυμίᾳ ἔτρωγον τό συσσίτιόν των, ἐπαναλαμβάνοντες ἐν μέσῳ ἀκρατήτου ἐνθουσιασμοῦ τήν φράσιν, ἥν εἶπεν εἷς λοχαγός τοῦ πεζικοῦ καί ἥτις εἶχε μεταδοθῆ ὡς ἀστραπή:
«Ἡ τελευταία κουραμάνα πού τρῶμε στή Θεσσαλία»!
Διέρχομαι τάς γραμμάς τῶν στρατιωτῶν καί μένω ἔκπληκτος πρό τοῦ ἐνθέου ἐνθουσιασμοῦ ὅστις κατέχει αὐτούς. Ἡ συγκίνησίς μου κορυφοῦται καί δάκρυα χαρᾶς ἀναβλύζουσιν ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν μου, ἐκ τῆς πεποιθήσεως ἥτις γεννᾶται παρ’ ἐμοί, ὅτι ἀδύνατον τοιοῦτος στρατός νά μή νικήσῃ. Προχωρῶ, καί παρά τήν εἴσοδον παλαιοῦ οἰκοδομήματος προχείρως ἐπισκευασθέντος, διακρίνω ὑψηλόν κοντόν, καί ἐπ’ αὐτοῦ ἀνεμίζον τό σῆμα τοῦ Ἀρχηγοῦ, τό ὁποῖον ἐπέπρωτο, μετά εἴκοσι μόλις ἡμέρας νά εἰσέλθῃ θριαμβευτικόν εἰς τήν πρωτεύουσαν τῆς Μακεδονίας… Συναντῶ τόν Μέραρχον τῆς Α΄ Μεραρχίας κύριον Μανουσογιαννάκην, ὅστις μοῦ λέγει:
«Τούς βλέπεις τούς ἄνδρας αὐτούς»;
Ἤ θά φθάσωσιν νικηφόροι εἰς Θεσσαλονίκην ἤ οὐδείς ἐξ αὐτῶν θά ἐπανίδῃ τήν πατρίδα του. Δέν τό λέγω αὐτό ὡς ἀρχηγός των, ἀλλ’ ὡς διερμηνεύς πιστός τῶν αἰσθημάτων των».
Ένα ακόμη τηλεγράφημα αναφέρει για τις πολεμικές συγκρούσεις κοντά στον Τύρναβο τα εξής :
«Λάρισσα, 7 Ὀκτωβρίου 1912. Πρό ὀλίγου σᾶς τηλεγράφησα ἐν περιλήψει τά γεγονότα τῆς καταλήψεως τῆς Ἐλασσῶνος. Ἀλλ’ αἱ λεπτομέρειαι τῶν γενομένων μέχρι τοῦδε μαχῶν ἔχουσιν ἐξαιρετικόν ἐνδιαφέρον.
Αἱ πρῶται συμπλοκαί ἐγένοντο τήν πρωΐαν τῆς Παρασκευῆς, προελάσαντος τοῦ στρατοῦ μας ἐκ τῶν σταθμῶν του πρός τό τουρκικόν ἔδαφος. Οἱ Τοῦρκοι ἐπί τῇ προελάσει τοῦ στρατοῦ μας ἤρχισαν ἐγκαταλείποντες τούς διά πρώτης πορείας αὐτοῦ σταθμούς.
Οὕτω κατελήφθησαν ἄνευ ἀντιστάσεως οἱ σταθμοί Λυγαριά καί Ἅγιος Γεώργιος. Ὁ πρῶτος κεῖται πρό τῆς διαβάσεως τῆς Μελούνας καί κατωθεν τοῦ ἡμέτερου σταθμοῦ Ἄνω Λυγαριά, ὁ δέ δεύτερος μεταξύ τοῦ ὑψώματος Λουσφάκι» καί τοῦ Ματιοῦ. Εἰς τήν ἐπίθεσιν κατά τοῦ δευτέρου τούτου σταθμοῦ ἀντηλλάγησαν πυροβολισμοί ἑκατέρωθεν. Ἀντίστασίς τις ἀντετάχθη παρά τῶν Τούρκων καί κατά τήν ἐπίθεσιν ἐνάντιον τοῦ μεταξύ Τυρνάβου καί Λουσφακίου σταθμοῦ Προφήτης Ἠλίας καταληφθέντος καί τούτου ὑπό τῶν ἡμετέρων.
Ταυτοχρόνως, σχεδόν, κατελήφθη καί ὁ ἀπέναντι τοῦ ἡμέτερου σταθμοῦ Τρυπημένης καί ἐντεῦθεν τοῦ Τυρνάβου τουρκικός σταθμός».
ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΣΑΡΙΤΣΑΙΝΑΝ ΚΑΙ ΕΛΑΣΣΩΝΑ
Ἡ Δευτέρα Μεραρχία οὕτω προήλασε διά τοῦ Μπουγαζίου τοῦ Τυρνάβου πρός τήν πεδιάδα τοῦ Δαμασίου, μέχρι τοῦ ὁμωνύμου χωρίου. Τό ἕτερον ἥμισυ τοῦ στρατοῦ, τό εἰσελάσαν διά τῆς Λυγαριᾶς, προήλασε μέχρι Τσαριτσαίνης.
Τήν νύκτα τῆς Παρασκευῆς ὁ προελαύνων ἑλληνικός στρατός ἐσταμάτησε μεταξύ Τσαριτσαίνης καί Ἐλασσῶνος. Ἀπό τῆς ἡμέρας εἶχον προχωρήσει πρός τήν Ἐλασσῶνα σώματα ἡμέτερα ἀνιχνευτῶν, πεζῶν καί ἐφίππων.
Ἡ Τσαρίτσαινα εἶχε καταληφθεῖ ἐν τῷ μεταξύ παρά τοῦ στρατοῦ μας, γενομένου δεκτοῦ παρά τῶν κατοίκων μετά πρωτοφανοῦς χαρᾶς καί συγκινήσεως.
Ἡ διά τοῦ Μπουγαζίου Τυρνάβου προχωρήσασα ἐπί τῆς πεδιάδος Β΄ Μεραρχία ἐστράφη πρός τήν Ἐλασσῶνα διά τοῦ Δομενίκου, ἐκτοπίσασα διά τοῦ πυροβολικοῦ τό ἐκεῖ συγκεντρωμένον καί ἀναμένον τουρκικό στράτευμα.
Πηγές
Γιάνης Σπανδώνης , Βαλκανικοί Πόλεμοι
Εφημερίδα ΣΚΡΙΠ
Εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ
greekworldhistory.blogspot
amfictyon.blogspot
Σημείωση
Σκόμπα· η σημερινή Λεύκη της Ελασσόνας.
Ρεθώνιο· λανθασμένη γραφή αυτού του τοπωνυμίου.
*Η Κωνσταντινιά Πατσή είναι Διευθύντρια του ΓΕ.Λ Τυρνάβου. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος Master of Business Administration (MBA) του Staffordshire University
