Της Κωνσταντινιάς Πατσή*
Κατά τη διάρκεια της περιοδείας του στην Ελλάδα (1832-1833) ο Κρίστοφερ Γουόρντσγουορθ [1] επισκέφτηκε και τη Λάρισα. Από τις όχθες του Πηνειού στη σκιά του ορεινού όγκου του «τεσσαρακονταδυοκορύφου» Ολύμπου, αποτύπωσε στο χαρτί με παραστατικότητα όχι μόνο το γεφύρι «Αλκαζάρ», αναμφίβολα το σημαντικότερο κτίσμα της Λάρισας και σύμβολο της πόλης
για τους Έλληνες και τους Τούρκους κατοίκους της, αλλά και περιβάλλοντα χώρο και σκηνές από την καθημερινότητα των κατοίκων της.
Στα καθάρια νερά του γιου του Ωκεανού και της Τηθύος διακρίνονται τρεις ψαρόβαρκες ενώ στο κέντρο της λιθογραφίας αναπαρίστανται επτά από τα δώδεκα ή δέκα τόξα σύμφωνα με την άποψη των μελετητών της ιστορίας της πόλης των Λαρισαίων Νικ. Γεωργιάδη και Επαμεινώνδα Φαρμακίδη αντίστοιχα. Το γεφύρι θεωρείται έργο βυζαντινό, χτισμένο πριν από τον 13ο αιώνα, που ανακαινίστηκε ή ανακατασκευάστηκε στη θέση προγενέστερου, επίσης πέτρινου γεφυριού που είχε καταρρεύσει επί Τουρκοκρατίας από τον Χασάν μπέη, εγγονό του πορθητή της Λάρισας Τουρχάν μπέη (15ος αι.)
Στη νότια πλευρά του γεφυριού, στην άκρη του Πηνειού, δεσπόζει ο τεκές των Μεβλεβήδων [2], ο οποίος ανήκε στους ανώτερους τεκέδες (asitane), ο μοναδικός των Βαλκανίων κι ένας από τους δέκα που υπήρχαν σε όλη την οθωµανική αυτοκρατορία. Ο οθωµανός περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπί, το 1668, από τους δέκα τεκέδες που ισχυρίζεται ότι υπήρχαν στην πόλη, επιλέγοντας να μιλήσει µόνο γι’ αυτόν των Μεβλεβήδων, αναφέρει ότι σεΐχης τους ήταν κάποιος ονόµατι Τζενουµπί Εφέντη, από τους ενάρετους άνδρες αυτού του κόσμου. Στον τεκέ εγκαταβίωναν πενήντα πέντε δερβίσηδες, αγνοί, ενάρετοι, μέσα σε απόλυτη πενία, οι οποίοι υπέμεναν την ανδρική δοκιμασία του τάγματος, ήταν αφοσιωµένοι στις πνευματικές αναζητήσεις και απαλλαγμένοι από τις έγνοιες του κόσμου και εκτελούσαν τον τελετουργικό χορό τους. Πρόκειται για έναν τεκέ του Τζελαλεντίν Ρουµί, του οποίου η αίθουσα του τελετουργικού χορού και ο χώρος της αυτοσυγκέντρωσης, τα κελιά των µοναχών και η κουζίνα του Κεϊκαβούς ευηµερούσαν και τα αγαθά τους ήταν πλούσια.
Σύμφωνα με την άποψη του Γ. Σαλακίδη [3] «ιδρυτής ήταν ο Hacı Ahmed, ο οποίος αναφέρεται σ’ ένα διοριστήριο έγγραφο (βεράτιο) του έτους 1676 και ο Hacı Ahmed δεν ήταν άλλος από τον Akçelizade Elhac Ahmed Ağa, έναν ευκατάστατο Λαρισαίο που είχε ιδρύσει, επίσης, ένα οµώνυµο τζαµί στην πόλη, συµβάλλοντας µε τον τρόπο αυτό στη φήμη της ως ενός από τα σπουδαιότερα επαρχιακά κέντρα της οθωµανικής αυτοκρατορίας. Όσο για τη χρονιά ίδρυσης του τεκέ των Μεβλεβήδων στη Λάρισα, φαίνεται ότι η πιο πρώιμη αναφορά είναι αυτή που περιέχεται στο φιρµάνι του 1666, σύµφωνα µε το οποίο διατάζεται να σταματήσουν οι πρακτικές των Μεβλεβήδων επειδή αντίκεινται στον ιερό νόµο (σεριάτ). ∆εδοµένου δε ότι στο φιρµάνι αυτό γίνεται λόγος για παλαιότερη σχετική απαγόρευση, µπορούµε, µε κάποια ασφάλεια, να ισχυριστούμε ότι η ίδρυση του mevlevihane συνέβη γύρω στα µέσα του 17ου αιώνα. Και αν είναι ορθό το συµπέρασµά µας ότι ο Akçelizade είναι τόσο ο ιδρυτής του τζαµιού όσο και του mevlevihane, τότε ίσως η ίδρυση του τελευταίου θα πρέπει να τοποθετηθεί µαζί µε την ίδρυση του πρώτου, δηλαδή πιο πριν και από το 1650»
[1] Ο Κρίστοφερ Γουόρντσγουορθ (Christopher Wordsworth, 30 October 1807 – 20 March 1885) γεννήθηκε στο Λονδίνο, ήταν ο μικρότερος γιος του Δρ Christopher Wordsworth και ανιψιός του ποιητή William Wordsworth. Ήταν ο νεότερος αδελφός του κλασικού μελετητή John Wordsworth και Charles Wordsworth, επισκόπου του Αγίου Ανδρέα. Σπούδασε στο Winchester College και το Trinity College του Cambridge. Όπως και ο αδελφός του Κάρολος, διακρίθηκε ως αθλητής καθώς και για την ευρυμάθειά του. Ήταν ένας άνθρωπος με καλό χαρακτήρα, με υψηλή αίσθηση του εκκλησιαστικού καθήκοντος και ξόδεψε τα χρήματά του απλόχερα σε εκκλησιαστικούς σκοπούς.
Μεταξύ των ετών 1832-1833 έκανε περιοδεία στην Ελλάδα και δημοσίευσε διάφορα έργα για την τοπογραφία και την αρχαιολογία της. Υπήρξε ένας από τους ελάχιστους περιηγητές που ήρθε στην Ελλάδα για να μελετήσει και όχι να λεηλατήσει τους αρχαίους θησαυρούς. Τα δύο αξιομνημόνευτα έργα του, «Athens and Attica» (1836) και «Greece: pictorial, descriptive and Historical» (London 1839), είναι γραμμένα με ένα ύφος δόκιμο ήδη από τον 17ο αιώνα. Με σοβαρότητα στις αρχαιολογικές του, κυρίως, περιγραφές και ενθουσιασμό στις γραπτές αναπαραστάσεις του περιβάλλοντος χώρου, ο Wordsworth, ακούραστος ερευνητής, επιβάλλεται με την εγκυρότητα του έργου του, το πλήθος των φιλολογικών παραπομπών και τα εδάφια από αρχαίους συγγραφείς.
[2] Το τάγμα των δερβίσηδων Μεβλεβί
Το σημαντικότερο από τα μοναστικά τάγματα του Ισλάμ, η μυστικιστική παράδοση του οποίου περικλείει όλη τη φιλοσοφία του σουφισμού, είναι το τάγμα των δερβίσηδων Μεβλεβί ή τάγμα των περιδινούμενων δερβίσηδων, όπως είναι ευρύτερα γνωστό. Με τον όρο σούφι εννοούμε εκείνες τις πρώτες ασκητικές κοινότητες του Ισλάμ οι οποίες εγκατέλειψαν τα εγκόσμια, πρεσβεύοντας ότι το ανθρώπινο πεπρωμένο εξαρτάται από την ανεξιχνίαστη θέληση του Θεού. Σε αυτές τις κοινότητες επικράτησε αρχικά το ασκητικό στοιχείο του μυστικισμού, ενώ με την πάροδο του χρόνου ο ασκητισμός θεωρήθηκε ως προκαταρκτικό στάδιο για την επίτευξη της πνευματικής ζωής.
Το τάγμα αυτό ανήκει στην κατηγορία των σουνιτικών ταγμάτων, ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα στο Ικόνιο από τον ποιητή Τζελαλεντίν Ρουμί (Mevlânâ Celâleddin Mehmed Rumi) και θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά τάγματα της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Από τις πρώτες ημέρες της ίδρυσης του τάγματος, ο δάσκαλος Τζελαλεντίν εισήγαγε στο τελετουργικό της προσευχής τη μουσική και τον χορό των δερβίσηδων.
Ο χορός αυτός ήταν κυκλικός, δηλαδή μία περιδίνηση κάθε δερβίση περί τον εαυτό του. Μέσα από αυτή την κυκλική κίνηση και τη δημιουργία διάφορων σχημάτων, οι μεβλεβήδες δερβίσηδες απεικόνιζαν την κίνηση του ηλιακού συστήματος και των πλανητών.
Με τις συνεχείς περιστροφές, οι δερβίσηδες οδηγούνταν σε εξαφάνιση του «εγώ», συντονίζονταν με τους ρυθμούς και την αρμονία των πλανητών και περιέπιπταν σε μία κατάσταση που τους βοηθούσε να ενωθούν με τον Θεό. Πολλοί μελετητές έχουν υποστηρίξει ότι μέσα από την κυκλική περιστροφή, οι δερβίσηδες επιχειρούσαν να συνδεθούν και να συντονιστούν με την κίνηση όλων των υπόλοιπων υπάρξεων και της φύσης εν γένει και ότι σκοπός του σεμαζέν ήταν η ανακάλυψη της αρμονίας, καθώς και η ταύτιση με την Ύπαρξη και το Δημιουργό. Ο χορός των Μεβλεβήδων έχει τις ρίζες του στις αρχαίες μυστικιστικές θρησκείες και συνδέεται με ευρύτερες ιστορικές παρακαταθήκες των περιοχών της Μικράς Ασίας, της Ανατολίας αλλά και συνολικότερα της λεκάνης της Μεσογείου.
[3].ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΑΛΑΚΙΔΗΣ, «ΤΟ ΧΡΗΜΑΤΙΚΟ ΒΑΚΟΥΦΙ ΤΟΥ AKÇELİZADEELHAC AHMET AĞA KAI O ΦΗΜΙΣΜΕΝΟΣ ΤΕΚΕΣ ΤΩΝ ΜΕΒΛΕΒΗ∆ΩΝ ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ ΤΟΥ 17ου ΑΙΩΝΑ», ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, 64 (2013) σ. 161-184.
Βιβλιογραφία
WORDSWORTH, Christopher. Greece pictorial, descriptive, & historical by Christopher Wordsworth, D.D. Lord Bishop of Lincoln, with numerous Engravings illustrative of the Scenery, Architecture, Costume, and Fine Arts of that Country and a History of the Characteristics of Greek Art by George Schraf, F.S.A. Director, Keeper, and Secretary of the National Portrait Gallery. A New Edition revised. With Notices of recent Discoveries by H.F. Tozer, M.A. Fellow and Tutor of Exeter College, Oxford, Author of the “Highlands of Turkey”, “Lectures on the Geography of Greece”, London, John Murray, 1882.
Wordsworth Christopher (Κρίστοφερ Γουόρντσγουορθ) – 1807-1885, Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού
https://en.wikipedia.org/wiki/Christopher_Wordsworth
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΑΛΑΚΙΔΗΣ, «ΤΟ ΧΡΗΜΑΤΙΚΟ ΒΑΚΟΥΦΙ ΤΟΥ AKÇELİZADEELHAC AHMET AĞA KAI O ΦΗΜΙΣΜΕΝΟΣ ΤΕΚΕΣ ΤΩΝ ΜΕΒΛΕΒΗ∆ΩΝ ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ ΤΟΥ 17ου ΑΙΩΝΑ», ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, 64 (2013) σ. 161-184.
http://www.in.gr/entertainment/Concert-Hall/article/?aid=1300078972
http://www.mytilene-castle.gr/present_text.php?id=328
http://istoria.gr/nov01/3.htm
*Η Κωνσταντινιά Πατσή είναι Διευθύντρια του ΓΕ.Λ Τυρνάβου. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος Master of Business Administration (MBA) του Staffordshire University
