Της Κωνσταντινιάς Πατσή*
Ο Δούγκας ή Δούνκας Στέφανος ήταν λόγιος, κληρικός και φυσικός επιστήμονας, μια από τις πλέον βαθυστόχαστες μορφές των ύστερων χρόνων της Νεοελληνικής Αναγέννησης κι ένας από τους μεγαλύτερους νεοέλληνες στοχαστές, οι οποίοι συ-νέβαλαν στην ανάπτυξη της επιστημονικής σκέψης και της παιδείας στον τόπο μας.
Παρέμεινε στη συνείδηση των συγχρόνων του, αλλά και των μεταγενέστερων, ως ο «άριστος μαθηματικός και φιλόσοφος»,ο «πολυμαθέστατος», ο «πεπαιδευμένος λίαν κατά τε την φιλοσοφίαν και τας επιστήμας και μάλιστα κατά την Μαθηματικήν και τα Φυσικά», ο «σοφός και επιστήμων».
Η γέννηση του τοποθετείται μεταξύ 1765 και 1770 στον Τύρναβο της Θεσσαλίας , όπου και έλαβε την εγκύκλιο μόρφωση με διδάσκαλο τον Ιωάννη Πέζαρο, το «Σω-κράτη του Τυρνάβου». Σπούδασε φιλοσοφία και φυσικομαθηματικά στα πανεπιστήμια της Άλλης, του Γκέτινγκεν και της Ιένας και παρακολούθησε ως τακτικός φοιτητής τις διαλέξεις των μεγάλων μετακαντιανών φιλοσόφων Johann Gottlieb Fichte, Friedrich Wilhelm Joseph de Schelling, Friedrich Schiller, Georg Wilhelm Friedrich Hegel και του γνωστού χημικού Johann Friedrich August Goettling. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα ( 1809) ο Στέφανος Δούγκας ανέλαβε τη διεύθυνση του αρχαιότερου εκπαιδευτικού ιδρύματος της Ευρώπης, της Μεγάλης του Γένους σχολής στην Κωνσταντινούπολη , στην οποία δίδαξε θετικές επιστήμες και (φυσική) φιλοσοφία με βάση νεότερα ευρωπαϊκά εγχειρίδια αλλά και τις γνώσεις που έχει αποκομίσει από τις σπουδές του στη Γερμανία και πραγματοποίησε πειράματα φυσικής και χημείας. Αν και, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Μ. Κ. Κούμα, ο Στέφανος Δούγκας ήταν ικανός να προσφέρει από εκεί σε ολόκληρο το Γένος τις ωφέλιμες γνώσεις του από τη Γερμανία, δυστυχώς, ένα χρόνο αργότερα παραιτήθηκε.
Η αναζήτηση από τον Τυρναβίτη λόγιο στη φύση μιας νομοτέλειας πάνω σε αυστηρά μαθηματικούς όρους και το θετικό πνεύμα του οριοθέτησαν την ενασχόληση του με τα Μαθηματικά, τα οποία θεωρεί ως μια από τις φυσικές επιστήμες, θεμελιακή αρχή της φυσικής φιλοσοφίας αλλά και όργανο, μέθοδο γενική όλων των επιστημών. Το 1816 εξέδωσε στη Βιέννη το τετράτομο έργο του “Στοιχεία Αριθμητικής και Αλγέβρης”, το οποίο αποτελεί ένα από τα πλουσιότερα, υψηλού επιπέδου συγγράμματα της μαθηματικής επιστήμης της εποχής του. Εκεί ο συγγραφέας εισάγει τον αναγνώστη επαγωγικά σε όλες τις μαθηματικές έννοιες, ακόμη και στις συνθετότερες , θέλοντας να καταστήσει κάθε πρόταση νοητή με τρόπο αναλυτικό.
Δεκαπέντε χρόνια μετά την επιστροφή του από τη Γερμανία ο Στέφανος Δούγκας ολοκλήρωσε τη συγγραφή του έργου του “Εξέτασις της φύσεως”, το οποίο χωρίς ενδοιασμό αποτελεί ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ, ένα από τα πλέον βαθυστόχαστα έργα Φυσικής Φιλοσοφίας, από τα τε-λευταία της εποχής της Νεοελληνικής Αναγέννησης, το οποίο φέρει καθαρά την προσωπική σφραγίδα του αποτελώντας δική του προσωπική σύνθεση, ένδειξη των πνευματικών του ενασχολήσεων αλλά και τεκμήριο της εποχής του (Καράς Γιάν-νης,1993). Το έργο αποτελεί μια σύνθεση στοιχείων φιλοσοφίας συστηματικής και φυσικής, μια έρευνα των νόμων, που διέπουν τα φυσικά φαινόμενα ,τη φύση στο σύνολο της, μια απόπειρα διείσδυσης στο εσωτερικό των φαινομένων και στο εσω-τερικό της φύσης, την οποία θεωρεί ανεξάντλητη, ενιαία. Ο Τυρναβίτης λόγιος πι-στεύει ότι η μελέτη, η γνώση της φύσης, η γνώση των όντων, των λόγων και των νόμων των όντων, ο στοχασμός πάνω στα πράγματα είναι έργο της φιλοσοφίας και ότι η φιλοσοφία είναι η επιστήμη της αλήθειας, είναι γνώση, γνώση ελεύθερη, ε-λεύθερη από κάθε προκατάληψη ,γνώση αδέσμευτη, που στηρίζεται στα στοιχεία, τα οποία η πείρα και ο Λόγος, η επιστήμη μάς προσφέρουν και τα οποία ο φιλόσοφος καλείται να αξιοποιήσει με βάση τη διαλεκτική μέθοδο έρευνας. Ακόμη, πιστεύει βαθιά στην αξία της φιλοσοφίας θεωρώντας ότι η φιλοσοφία μάς αποκαλύπτει τις διανοητικές ικανότητες του ανθρώπου, αποτελώντας η ίδια εργαλείο νοητικό για την αύξηση και την καλλιέργεια των ικανοτήτων αυτών, αλλά και για την έρευνα της φύσης και αυτού του ίδιου του ανθρώπου (Καράς Γιάννης,1993).
Το έργο του Στέφανου Δούγκα είναι εξαιρετικά σημαντικό έργο της νεοελληνικής φιλοσοφικής και επιστημονικής σκέψης, στο οποίο η επιστημονική γνώση συνδυά-ζεται άρρηκτα με τον φιλοσοφικό στοχασμό και αποτελεί χαρακτηριστική ενδεικτική σελίδα του γενικότερου πνευματικού κλίματος πάνω στο οποίο ανυψώθηκε το μεγάλο οικοδόμημα της νεοελληνικής σκέψης .Το έργο του Τυρναβίτη λόγιου, που για πολλά χρόνια παρέμεινε άγνωστο και καταχωνιασμένο, δημιουργεί σε εμάς τους νεότερους την υποχρέωση να το ερευνήσουμε με προσοχή και να το αναδείξουμε. Ας μη ξεχνάμε ότι «ένας λαός δε χαρακτηρίζεται μόνο από τους μεγάλους άνδρες του, όσο από τον τρόπο που τους αναγνωρίζει και τους τιμά» (Fr.Nietzsche)
Πηγές:
Καράς, Γ., “Η επιστημονική σκέψη, η σκέψη των φυσικών επιστημών στο θεσσαλικό χώρο κατά την προεπαναστατική περίοδο. Η περίπτωση του Στέφανου Δούγκα”, Οι φυσικές επιστήμες στην Ελλάδα.
http://www.lib.uoa.gr
* Η Κωνσταντινιά Πατσή είναι Διευθύντρια του ΓΕ.Λ Τυρνάβου. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος Master of Business Administration (MBA) του Staffordshire University
