Της Κωνσταντινιάς Πατσή*
Στο ρωμαλέο οδοιπορικό του Léon Heuzey στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία, του 1858, παρακολουθούμε αφενός ότι η έρευνά του βασίζεται και στις πληροφορίες που του δίνουν οι κάτοικοι και αφετέρου ότι η περιέργειά του για τα αρχαία συμβαδίζει με το εξίσου ζωηρό ενδιαφέρον και τη βαθιά συμπάθεια που τρέφει για τον σύγχρονο λαό.
Ο δεσμός ανάμεσα στην αρχαιολογία και τον νεότερο Ελληνισμό είναι ιδιαίτερα στενός, σε μία επαρχία που ζει ακόμα κάτω από την οθωμανική κυριαρχία (Τύρναβος). Η αναζήτηση από τους Έλληνες της εθνικής τους ταυτότητας και η θέληση τους για ένωση με τη μητέρα Πατρίδα, περνάει μέσα από την ανάπτυξη της κλασικής παιδείας, την αγάπη για τα ελληνικά γράμματα και από τη γνώση της ελληνικής Αρχαιότητας. Αυτό το πνεύμα εκφράζεται ιδίως στις γεμάτες γραφικότητα και συγκίνηση σελίδες, όπου συνδυάζονται οι παρατηρήσεις του για την παιδεία και την πολιτική κατάσταση των Ελλήνων με την αρχαία και σύγχρονη ιστορία της περιοχής [1].
Κατά την διάρκεια της παραμονής του στον Τύρναβο επισκέφτηκε τις 13 εκκλησίες της πόλης για τις οποίες αναφέρει ότι «όλες είναι σχετικά μεγάλες, στρωμένες με μεγάλες λευκές πλάκες κι έχουν στην οροφή ξύλινα τετράγωνα και πολύχρωμα πλαίσια. Έχουν καθίσματα και στασίδια στον κυρίως ναό για τούς πιστούς, πράγμα σπάνιο στην ανατολική ελληνική λατρεία. Το κτίσιμο και οι τοιχογραφίες είμαι μεταγενέστερες του 10ου αιώνα.
Στον Άγιο Αντώνιο μερικά τούβλα ήταν έτσι τοποθετημένα στον τοίχο, ώστε να σχηματίζουν αριθμητικά στοιχεία και να δίνουν παράλληλα τις δύο αντίστοιχες χρονολογίες, από τη δημιουργία του κόσμου και τη σύγχρονη χρονολογία: 7144 και 1636. Ή χρονολογία της ζωγραφικής διακόσμησης, που διαβάζεται στο εσωτερικό του ναού, είναι ένα χρόνο νεότερη.
Ο Άγιος Δημήτριος, σύμφωνα με μία επιγραφή, θα είχε κτιστεί το 1647. Μέσα στην εκκλησία του Προδρόμου, που είναι ο μητροπολιτικός ναός, η χρονολογία των τοιχογραφιών φαίνεται από την παρακάτω επιγραφή, που την μεταφράζω για παράδειγμα:
Έπί άρχιερέως τού ίερωτάτου Κυρίου, προστατευομένου άπό τόν Θεόν, μητροπολίτου τής άγιωτάτης μητροπόλεως Λαρίσης Διονυσίου, εν έτει 7171 πού αντιστοιχεί μέ τό 1663 μ.Χ. (7171-5508=1663).
Τα καλύτερα ξυλόγλυπτα είναι του Αϊ-Λιά, όπου βλέπουμε το τέμπλο, έργο σπουδαίου ξυλογλύπτη. Οι τοιχογραφίες και η ανακαίνιση της εκκλησίας χρονολογούνται τον 17ο αι. Η Αγία Φανερωμένη οφείλει, ασφαλώς, την ονομασία της σε θαυματουργή εικόνα της Παρθένου και έχει σημαντικά ξυλόγλυπτα του 1724. Ο αριθμός και η σπουδαιότητα των εκκλησιών μαρτυρούν την ευημερία της πόλεως κατά την περίοδο αυτή. Διαπιστώνομε επίσης την αναγέννηση των ελληνικών παραδόσεων με την φροντίδα που κατέβαλλαν να διατηρήσουν τα λείψανα της Αρχαιότητας, συναρμόζοντάς τα στην οικοδομή των θρησκευτικών καθιδρυμάτων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο αρχαιολόγος ταξιδιώτης επισκέπτεται πρώτα τις εκκλησίες.
Πίσω από την Αγία Τράπεζα του Προδρόμου, η μία από τις πέτρες που χρησιμεύουν ως σκαλιά στον επισκοπικό θρόνο φέρει μια μεγάλη ανέκδοτη επιγραφή, σπουδαιότατη για την ιστορία της αρχαίας θεσσαλικής πόλεως, η οποία υπήρχε στην περιοχή του Τυρνάβου. Υπάρχουν βέβαια μερικά μέρη σβησμένα- ή θέση κάτω από τα πόδια τού επισκόπου, όσο τιμητική κι αν ήταν, παρουσίαζε δυσχέρειες. Αυτό, έγραψε ο Heuzey, δεν μ’ εμποδίζει να αναγνωρίσω ένα ψήφισμα του Δήμου των Φαλανναίων προς τιμήν ενός ξένου ευεργέτη. Το έγγραφο θα είχε δημοσιευθεί στο θέατρο της Φά- λαννας και η στήλη θα είχε στηθεί στον ναό της Αθηνάς Πολιάδας, πολύτιμες ενδείξεις για δύο οικοδομήματα ηής αρχαίας πόλεως.
Ο κ. Θωμάς [Ανδρεάδης], μου αναφέρει ότι το όνομα της Φάλαννας διαβάστηκε σε μία άλλη επιγραφή, στον λόφο Κ α σ τ ρ ί, μία αρχαία ελληνική τοποθεσία που επισημάναμε ήδη από την άλλη πλευρά τού ποταμού. Εκεί έπρεπε τουλάχιστο να βρίσκεται η αρχαία ακρόπολη. Ο ρόλος του προγεφυρώματος θα εξηγούσε ότι η ακρόπολη της Φάλαννας, με το όνομα ’Ό ρ θ η, πού ήταν γνωστή μόνο στην ομηρική εποχή, θεωρήθηκε κάποτε από τούς αρχαίους ξεχωριστή θέση.
Αν είναι πολύ ευχάριστο ταξιδεύοντας κανείς ν’ ανακαλύπτει ανέκδοτα πράγματα, ακόμα περισσότερη ικανοποίηση αισθάνεται να ξαναβρίσκει, σε καλή κατάσταση, κάποιο μνημείο ξεχασμένο από πολύ καιρό. Στην αυλή, λοιπόν, του Αγίου Προδρόμου βλέπω με χαρά περνώντας την, γνωστότερη σ’ εμένα, επιγραφή προς τον θεό Απόλλωνα, τον ’Απόλλωνα Κερδώο. Ο κερδοσκόπος αυτός θεός μάς φέρνει πίσω στην αρχή- άλλά πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι συχνότατα, ιδίως σε μία περιοχή όπως η Θεσσαλία, το μαντείο το συμβουλεύονταν για συνηθισμένες υποθέσεις και για εντελώς υλικά συμφέροντα».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
[1] Βιγγοπούλου (2003). Το περιηγητικό ρεύμα στον 19ο αιώνα. Ένας πολιτισμικός διάλογος ή ένας διάλογος πολιτισμών. Σύγκριση, 15, 175-185.
Ο Τύρναβος, όπως τον είδε ο Γάλλος αρχαιολόγος και περιηγητής LEON HEUZEY την 1 και 2 Ιουλίου 1858, μετάφραση Βασιλείου Χατζηαντωνίου Institutional Repository – Library & Information Centre – University of Thessaly.
Οι φωτογραφίες από το άλμπουμ του αρχιτέκτονα Βασίλη Τσολάκη « Η Μονή του Προφήτη Ηλία στον Τύρναβο».
* Η Κωνσταντινιά Πατσή είναι διευθύντρια του ΓΕ.Λ Τυρνάβου. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος Master of Business Administration (MBA) του Staffordshire University
