Του Κώστα Σπανού, εκδότη του «Θεσσαλικού Ημερολογίου»
Στις μέρες μας γίνεται λόγος συχνά για την λεπτή άμμο – σκόνη, η οποία προέρχεται από την Αφρική και είναι μερικές φορές κόκκινη. Το ενοχλητικό αυτό φαινόμενο, όμως, δεν είναι τωρινό, αλλά πολύ παλαιό.
Καθώς αυτόν τον καιρό ετοιμάζω ένα νέο βιβλίο μου με τις διάφορες ενθυμήσεις, τις οποίες έγραψαν ολιγογράμματοι, συνήθως, μοναχοί ή γραμματιζούμενοι, σε όλη την διάρκεια της μακραίωνης οθωμανικής κατοχής, διαπίστωσα ότι υπάρχουν πολλές αναφορές γι’ αυτό το θέμα. Η σκόνη της Αφρικής αναφέρεται άλλοτε ως χώμα και άλλοτε ως στάχτη. Η αρχαιότερη αναφορά του φαινομένου αυτού ανάγεται στο έτος 1623.
Η σχετική ενθύμηση (αποκατεστημένη ορθογραφικώς) έχει ως εξής: «+ ενθύμησις εις τους μεταγενεστέρους αφόντις έβρεξεν ο θεός ο άγιος την στάκτη εν ένει από Χριστού γεννήσεως 1623, ήγουν χίλια εξακόσια είκοσι τρία εν μηνί Δεκεμβρίω και εγνωρίζετε». Την ενθύμηση έγραψε ένας μοναχός της Ολυμπιώτισσας, του μοναστηριού δηλαδή της Ελασσόνας. Για να φθάσει η στάχτη έως την Ελασσόνα είναι βέβαιο ότι είχε καλύψει όλη την Θεσσαλία.
Την δεκαετία 1623-1632 το φαινόμενο αυτό ίσως επαναλήφθηκε πολλές φορές, αλλά μόνο δύο καταγράφθηκαν σε σχετικές ενθυμήσεις. Τον Νοέμβριο του 1630 το απαθανάτισαν στην περιοχή του Αλμυρού και τον Δεκέμβριο του 1632 στις περιοχές της Σκοπέλου, της Ελασσόνας και της Καλαμπάκας. Η τελευταία περίπτωση επιβεβαιώνει το μέγεθος της έκτασης την οποία είχε καλύψει η αφρικανική σκόνη, η οποία για τους γραφείς των ενθυμήσεων είχε την μορφή της στάχτης. Για το φαινόμενο του 1630, ο θυμησογράφος σημείωσε ότι το πρωί που ξύπνησε τα πάντα είχαν καλυφθεί από το χιόνι, πάνω στο οποίο είχε επικαθήσει ένα λεπτό στρώμα αφρικανικής σκόνης: «εξημέρωσεν χιόνι, και καθολικό χιόνι. Δεν ήταν μόνον ωσάν στάκτη». Η σκόνη του 1632, και στις τρεις προαναφερόμενες περιοχές, προσδιορίζεται ως στάχτη. Ο μοναχός μάλιστα των Μετεώρων σημείωσε ότι ο Θεός έριξε στάχτη αντί για χιόνι.
Στις σωζόμενες και υπό έκδοση ενθυμήσεις του 17ου αιώνα, η εν λόγω στάχτη αναφέρεται άλλη μία φορά τον Απρίλιο του 1659. Στην περίπτωση αυτή, η στάχτη ακολούθησε την βροχόπτωση στην περιοχή της Καλαμπάκας και των Μετεώρων. Και αυτή την φορά κάλυψε όλο τον θεσσαλικό χώρο, μολονότι δεν σώθηκαν ενθυμήσεις από πολλές θεσσαλικές περιοχές, οι οποίες να κάνουν λόγο για το φαινόμενο αυτό.
Κατά τον 18ο αιώνα η πτώση της στάχτης απαθανατίστηκε σε εφτά ενθυμήσεις, από τις οποίες οι έξι είναι της ίδιας χρονολογίας ( 9 Απριλίου 1742). Οι σχετικές ενθυμήσεις προέρχονται από τις περιοχές των Τρικάλων, της Καλαμπάκας, της Ελασσόνας, της Αγιάς και του Πηλίου. Στις τέσσερες από τις έξι ενθυμήσεις, της ίδιας χρονολογίας, η στάχτη έχει κόκκινο χρώμα. Ο μετεωρίτης μοναχός σημείωσε τα εξής: «αψμβ΄(1742) Απριλίου θ΄, έβρεξεν χώμα κόκκινο, ένα δάκτυλο και εστάθηκεν (κράτησε-διήρκεσε) ημέρες τρεις». Ο μοναχός της Ολυμπιώτισσας, ανάμεσα στα άλλα, πρόσθεσε ότι «έπεσε το χώμα κόκκινο». Πιο παραστατικός είναι ο θυμησογράφος της Αγιάς, σύμφωνα με τον οποίο «έριξε ο μεγαλοδύναμος Θεός στάκτη ωσάν κοκκινόχωμα και εφαίνονταν τα χιόνια στα βουνά κόκκινα ωσάν αίμα».
Η πληροφορία αυτή, ότι δηλαδή στα βουνά το χιόνι είχε γίνει κόκκινο σαν αίμα, έρχεται να επιβεβαιώσει την λαϊκή ρήση: «Θα σε κυνηγήσω ώσπου να πατήσεις κόκκινο χιόνι». Δηλαδή θα σε καταδιώξω αμείλικτα, μέχρι εκεί που δεν μπορείς να φαντασθείς, όπως δεν μπορεί ο άνθρωπος να φαντασθεί ότι θα έχει το χιόνι κόκκινο χρώμα.
Η τελευταία αναφορά, στην πτώση σκόνης στη Θεσσαλία, κατά τον 18ο αιώνα, ανάγεται στο έτος 1746. Υπάρχει μόνο μία ενθύμηση, προερχόμενη από το Πήλιο, η οποία έχει ως εξής: «1746 Απριλίου 3, ημέρα Πέμπτη της Πασχαλιάς. Αυτήν την ημέρα το πουρνό έβρεξε στάκτη και έστω εις ενθύμησιν». Όπως βλέπουμε, η πτώση της αφρικανικής σκόνης ακολουθούσε άλλοτε τις βροχοπτώσεις και άλλοτε τις χιονοπτώσεις. Ας γνωρίζουμε, λοιπόν, ότι η σκόνη αυτή, η οποία επισκέφτεται πότε-πότε την χώρα μας δεν είναι φαινόμενο των καιρών μας, αλλά παμπάλαιο.
