Την κεντρική έκθεση της Photobienale 2018, με τίτλο Capitalist Realism, η οποία διαρθρώνεται σε δύο μεγάλες ενότητες (Συντελεσμένο Μέλλον | Παρελθόν Διαρκείας) που φιλοξενούνται στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, θα παρουσιάσει η επιμελήτριά της
Πηνελόπη Πετσίνη την Τρίτη 27 Νοεμβρίου 2018 στις 20.00 στη Φωτογραφική Λέσχη Λάρισας.
Ο «καπιταλιστικός ρεαλισμός» εμπνέεται υπό την ευρεία έννοια από τον όρο που εισήγαγε ο Mark Fisher στο ομώνυμο βιβλίο του*. Ο Fisher περιγράφει τον καπιταλιστικό ρεαλισμό σαν μια διάχυτη ατμόσφαιρα που καθορίζει όχι μόνο την πολιτισμική παραγωγή αλλά και την εργασία και την εκπαίδευση, λειτουργώντας ως ένα αόρατο φράγμα που περιορίζει τη σκέψη και τη δράση: την ευρέως διαδεδομένη αίσθηση ότι όχι μόνο ο καπιταλισμός είναι το μόνο βιώσιμο πολιτικό και οικονομικό σύστημα αλλά και ότι είναι αδύνατο ακόμη και να φανταστεί κανείς μια λογική εναλλακτική πραγματικότητα.
Αν ο μεταμοντερνισμός αποτέλεσε την πολιτισμική λογική του Ύστερου Καπιταλισμού, όπως ισχυρίστηκε ο Frederic Jameson, ο Καπιταλιστικός Ρεαλισμός αποτελεί σήμερα την πολιτισμική λογική του δόγματος TINA (There Is No Alternative) -την αυτοεκπληρούμενη προφητεία της Μάργκαρετ Θάτσερ ότι “δεν υπάρχει εναλλακτική” που αποδείχτηκε το πιο επιτυχημένο σλόγκαν για το σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς.
Ζώντας σε ένα ατελείωτο «αιώνιο τώρα», δεν φαίνεται πλέον να μπορούμε να φανταστούμε ένα μέλλον που μπορεί να είναι διαφορετικό από το παρόν. Όπως λέει ο ίδιος ο Fisher, «είναι ευκολότερο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου παρά το τέλος του καπιταλισμού».
Η έκθεση «Capitalist Realism» οργανώθηκε στα πλαίσια της Photobiennale 2018 και χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος (Capitalist Realism | Συντελεσμένο Μέλλον), που παρουσιάζεται στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, εστιάζει στο διάστημα μετά το 1989, μετά δηλαδή την κατάρρευση του λεγόμενου Υπαρκτού Σοσιαλισμού και τις καπιταλιστικές τραπεζικές κρίσεις που ακολούθησαν, οι οποίες ενίσχυσαν το σύστημα αντί να το υπονομεύσουν.
Σε γενικές γραμμές, καταδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο ο καπιταλισμός έχει έκτοτε αυτοπαρουσιαστεί με επιτυχία ως το μόνο ρεαλιστικό πολιτικοοικονομικό σύστημα, ακόμη και στην πιο ανελέητα αρπακτική του εκδοχή, την πρόσφατη οικονομική κρίση στη Νότια Ευρώπη. Περιλαμβάνει εργασίες που πραγματεύονται τις «εσωτερικές» αντιθέσεις του συστήματος: αστική και εργατική τάξη, φτώχεια και πλούτος, ανάπτυξη και κρίση, βιομηχανική ανάπτυξη και οικολογική καταστροφή κλπ. (Richard Misrach, Mishka Henner, Trevor Paglen, Anna Skladman, κ.α.).
Το δεύτερο μέρος της έκθεσης (Capitalist Realism | Παρελθόν Διαρκείας), που φιλοξενήθηκε στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, προσεγγίζει το σύστημα με όρους ιστορικούς, καταγράφοντας ή ανακαλώντας αυταρχικά καθεστώτα του παρελθόντος, και δίνοντας έμφαση σε αντιθέσεις από αυτές μεταξύ κέντρου/περιφέρειας, αποικιοκρατών/αποικιοκρατούμενων και ούτω καθεξής. Οι εργασίες εδώ αντιμετωπίζουν το σύστημα μέσα από το σχήμα της «εξάρτησης», και πολλές πραγματεύονται την έννοια του αρχειακού και τη σύνδεσή του με τη δημόσια ιστορία και μνήμη (Rosângela Rennó, Susan Meiselas, Γιάννης Ψυχοπαίδης, κ.α.).
Συνδεδεμένα με το ρεαλισμό του ντοκουμέντου, τα έργα που παρουσιάζονται απομακρύνονται σαφώς από τις παραδοσιακές μορφές του όπου κυριαρχεί η εικόνα της φτώχειας και της θυματοποίησης. Αντίθετα, χρησιμοποιούν την ικανότητα της φωτογραφίας να λειτουργεί ως μια ιδιαίτερα κριτική αφήγηση που εκθέτει την αόρατη πολιτική γεωγραφία της εποχής μας.
Αναπαριστούν τις εκρηκτικές ανισότητες μέσω της γεωγραφίας του τοπίου
- καταγράφουν τόπους όπως στρατιωτικές βάσεις και υπεράκτιους φορολογικούς παράδεισους
- πραγματεύονται ιστορικές και σύγχρονες διαδικασίες στέρησης και αυξανόμενης φτωχοποίησης, αυταρχικά και αντιδημοκρατικά καθεστώτα, αποικιοκρατικές και μετααποκιοκρατικές δομές
- καταγράφουν την αυτοκρατορία του χρήματος και της συσσώρευσης του κεφαλαίου δείχνοντας πως ζουν παλιές και νέες κοινωνικές και πολιτικές ελίτ
- περιγράφουν έναν κόσμο στον οποίο οι παγκόσμιες οικονομικές δομές λειτουργούν ως κινητήρια δύναμη προσεχών καταστροφών
- εκθέτουν τη σκληρή αλήθεια ότι οι ευκολίες της σύγχρονης καπιταλιστικής κατανάλωσης καταστρέφουν σταθερά την δυνατότητα κατοίκησης του πλανήτη
- διερευνούν τα δίκτυα επιτήρησης και συλλογής δεδομένων που διαμορφώνουν σήμερα τις δημοκρατίες μας, καθώς και τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης του ψηφιακού κόσμου τα οποία δημιουργούν ένα νέο οπτικό τοπίο που καθορίζεται συντριπτικά από αλγόριθμους μηχανών.
– H Πηνελόπη Πετσίνη σπούδασε φωτογραφία στην Αθήνα και στη Βρετανία (University of London, Goldsmiths College -ΜΑ και University of Derby -PhD). Διδάσκει θεωρία φωτογραφίας και σύγχρονης τέχνης από το 2004 (Τμήμα Φωτογραφίας και Οπτικοακουστικών Τεχνών, ΤΕΙ Αθήνας / Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Πατρών. Διδάσκει ως εξωτερικός συνεργάτης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών στο πρόγραμμα «Ζητήματα θεωρίας των Εικαστικών Τεχνών και της Φωτογραφίας».
