Σε διαφορετικούς δρόμους 6 σύλλογοι που κατέθεσαν σχετική πρόταση και η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων που έχει τη δική της πρόταση
Έντονη κινητικότητα παρατηρείται το τελευταίο διάστημα γύρω από το σημαντικό θέμα του εγγραμματισμού της βλαχικής γλώσσας στο πλαίσιο της διδασκαλίας της από τους Συλλόγους που λειτουργούν στη χώρα.
Αυτή η κινητικότητα όμως προκάλεσε και έντονες τριβές μεταξύ συλλόγων που έχουν αναλάβει σχετική πρωτοβουλία καταθέτοντας πρόταση για τον εγγραμματισμό και της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Βλάχων που δεν δείχνει να συμφωνεί με αυτές τις κινήσεις.
Για το θέμα του εγγραμματισμού υπήρξαν συναντήσεις εκπροσώπων συλλόγων Βλάχων από διάφορες περιοχές της χώρας και πανεπιστημιακών οι οποίοι κατέληξαν σε ένα κείμενο το οποίο όπως υποστηρίζουν συμπυκνώνει μια βασανιστική και πολύχρονη δημοκρατική διαδικασία πολλών συναντήσεων και ανταλλαγών και συνθέτει την επιστημονική γνώση με τη βιωματική εμπειρία της Διδασκαλίας της βλαχικής γλώσσας.
Μάλιστα το ερχόμενο Σαββατοκύριακο το θέμα της διδασκαλίας της γλώσσας αναμένεται να βρεθεί στο επίκεντρο της επιστημονικής διημερίδας που διοργανώνει στα Γιάννενα η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης του Πολιτισμού των Βλάχων.
ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΓΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΒΛΑΧΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Οι εκπρόσωποι των 6 συλλόγων και οι πανεπιστημιακοί έδωσαν τον Οκτώβριο στη δημοσιότητα το παρακάτω κείμενο για τον εγγραμματισμό τη βλάχικης γλώσσας:
Ο Οκτώβρης είναι ένας σημαντικός μήνας στη μακραίωνη ιστορία της βλάχικης κοινότητας στην Ελλάδα. Κάθε χρόνο τέτοια εποχή, τα ορεινά βλαχοχώρια αδειάζουν και οι κάτοικοί τους κατεβαίνουν σιγά-σιγά στα πεδινά με τα ζώα τους για να ξεχειμωνιάσουν.
Στις κοιτίδες συγκέντρωσης αυτών των νομαδικών μετακινήσεων στην πάροδο των ετών αναπτύσσονται κέντρα μόνιμης διαμονής, στα οποία οι Bλάχοι και οι Bλάχες συνεχίζουν να μεγαλουργούν συμβάλλοντας στην πρόοδο, τόσο των τοπικών κοινωνιών, όσο και συνολικότερα της χώρας μας.
Στη σύγχρονη εποχή, όμως, στους τόπους της βλάχικης «διασποράς» ανά την επικράτεια, κάθε Οκτώβρη ξεκινούν και οι δράσεις διάσωσης και διάδοσης του αρμανικού πολιτισμού από Συλλόγους που αγωνίζονται –σε αντίξοες συνθήκες είναι η αλήθεια- για το αυτονόητο: να μη χαθεί από τις επόμενες γενιές ο θεμέλιος λίθος κάθε πολιτισμού, δηλαδή η γλώσσα.
Επί σειρά πολλών ετών τα μαθήματα εκμάθησης της βλαχικής διατηρούν με επιμονή αυτή την ελπίδα ζωντανή επιτρέποντας στους παλαιότερους να θυμηθούν και στους νεότερους να μάθουν να διαβάζουν, να γράφουν και να μιλούν αυτή τη γλώσσα.
Τούτος όμως ο Οκτώβρης είναι διαφορετικός από όλους τους προηγούμενους. Και αυτό γιατί ένα δίκτυο Συλλόγων που με συνέπεια επιχειρούσαν ως τώρα αυτόνομα τη διδασκαλία της αρμανικής γλώσσας στο πλαίσιο των εβδομαδιαίων δράσεών τους, αποφασίζουν να επιχειρήσουν τον εναρμονισμό των εκπαιδευτικών μεθόδων και υλικών και να συντονίσουν τις προσπάθειές τους, με απώτερο σκοπό μια κοινή εκδοχή εγγραμματισμού της γλώσσας ως εργαλείου διευκόλυνσης για την εκμάθησή της σε ανήλικους και ενήλικους ενδιαφερόμενους.
Νωρίτερα, φιλόλογοι και γλωσσολόγοι από τις διδακτικές ομάδες καθώς και μέλη των διοικήσεων των Συλλόγων αυτών συμμετείχαν σε δύο μαζικές επιστημονικές συναντήσεις με στόχο τη δικτύωση και την ανταλλαγή σε θέματα διδασκαλίας της γλώσσας.
Η πρώτη συνάντηση πραγματοποιήθηκε στις 16/12/2017 στις εγκαταστάσεις του Συλλόγου Βλάχων Βέροιας, όπου εκπροσωπήθηκαν επτά (7) Σύλλογοι και η δεύτερη στις 20/04/2019 στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας στο Βόλο, όπου εκπροσωπήθηκαν έντεκα (11) Σύλλογοι.
Σε αυτές τις συναντήσεις-εργασίας ανταλλάχθηκαν εμπειρίες, απόψεις και γνώσεις γύρω από τη διδασκαλία της βλαχικής γλώσσας και κατατέθηκαν προτάσεις για τον εγγραμματισμό της με βάση, πρώτον τα διδάγματα της επιστήμης, δεύτερον τον πλούτο που απορρέει από αναρίθμητα γραπτά μνημεία γραμματικής, λογοτεχνίας και ποίησης και τρίτον τις ξεχωριστές εμπειρίες από την πολυετή διδασκαλία της γλώσσας σε κάθε Σύλλογο.
Από τις άκρως εποικοδομητικές αυτές συναντήσεις προέκυψε μια διπλή συμφωνία. Αφενός, να συστηματοποιηθεί η συνεργασία στο ζήτημα της διδασκαλίας της βλαχικής γλώσσας στο εσωτερικό του δικτύου των Συλλόγων αυτών και αφετέρου, να δοκιμαστεί πειραματικά ένα κοινό σύστημα γραφής στο πλαίσιο των μαθημάτων, ακριβώς για τη διευκόλυνση της εκμάθησης, αλλά και για την ενίσχυση της προοπτικής για ένα ενιαίο σύστημα εγγραμματισμού της γλώσσας.
Το συνημμένο κείμενο κοινής πρότασης θα επαναξιολογηθεί από τους διδάσκοντες/ουσες και τις διοικήσεις των Συλλόγων στο τέλος της εκπαιδευτικής χρονιάς 2019-2020 και θα οριστικοποιηθεί με βάση την εμπειρία εφαρμογής του κατά τη διάρκεια μιας τρίτης διασυλλογικής επιστημονικής συνάντησης που θα πραγματοποιηθεί τον Ιούνιο του 2020.
Οι πολλαπλές εκδοχές σε ελάχιστα σημεία του προτεινόμενου συστήματος εγγραμματισμού δεν απηχούν τόσο ουσιαστικές «διαφωνίες» κυριολεκτικά μιλώντας, όσο διαφοροποιημένες προσεγγίσεις που ήδη δοκιμάζονται στην πράξη στις επιμέρους περιπτώσεις. Η επισήμανσή τους αποσκοπεί στην παράλληλη εξέταση από τις κατά τόπους διδακτικές ομάδες της καταλληλότητας και της λειτουργικότητας κάθε μιας από αυτές τις εκδοχές κατά τη διάρκεια των μαθημάτων, έτσι ώστε να καταστεί εφικτή η ομόφωνη σύγκλιση σε ένα οριστικό σύστημα εγγραμματισμού της βλαχικής γλώσσας στο τέλος αυτή της οκτάμηνης δοκιμαστικής περιόδου.
Είναι προφανές ότι όλοι οι Σύλλογοι που ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν σε αυτή την προσπάθεια και στο ισχύον διασυλλογικό δίκτυο, μπορούν να αξιοποιήσουν το προτεινόμενο πειραματικό σύστημα γραφής και να επικοινωνούν με τις διοικήσεις των υπογραφόμενων Συλλόγων για την προμήθεια εκπαιδευτικού υλικού και κάθε άλλη δυνατή βοήθεια.Με πνεύμα δημοκρατίας και αλληλοσεβασμού η συμφωνία στο πειραματικό αυτό σύστημα γραφής κατέστη εφικτή χάρη στην αμοιβαία αποδοχή των εξής πέντε βασικών αρχών:
- Οι διαφωνίες σχετικά με την επιλογή αλφάβητου ή με επιμέρους διαφορές στη σχετική επιλογή αλφάβητου δεν μπορούν να αποτελούν λόγο αντιδικίας που να αποπροσανατολίζει από το βασικό στόχο που είναι η καταγραφή, διάσωση και διάδοση της βλαχικής γλώσσας. Οι όποιες διαφορές πρέπει να οδηγούν σε γόνιμες συνθέσεις και όχι σε άγονες αντιπαραθέσεις.
- Κάθε γλώσσα μπορεί να εγγραμματιστεί, με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία, με κάθε αλφάβητο. Είναι αυτονόητο ότι η βλαχική γλώσσα, ως (νεο) λατινική γλώσσα, δύναται να αποδοθεί ακριβέστερα και επιτυχέστερα στο γραπτό λόγο με τη χρήση του λατινικού αλφάβητου.
- Το προτεινόμενο κείμενο δεν αποτελεί μια ολοκληρωμένη ακαδημαϊκή προσέγγιση του ζητήματος του εγγραμματισμού της βλαχικής γλώσσας, αλλά μια κωδικοποίηση της μεθόδου που προτείνεται να ακολουθηθεί για τη χρήση και τη διδασκαλία της γλώσσας από τους Συλλόγους που επιθυμούν να το κάνουν σε ένα πρώτο πειραματικό στάδιο.
- Το προτεινόμενο αλφάβητο επιδιώκει να είναι: α) απλό, χωρίς να χάνει την επιστημονικότητά του, β) συμβατό με τις νέες τεχνολογίες, άρα και απαλλαγμένο, όσο γίνεται, από διακριτικά σημάδια και κυρίως γ) γενικά αποδεκτό από τους Συλλόγους που διδάσκουν τη βλαχική γλώσσα επί σειρά ετών. Σε ό,τι αφορά δε στα διακριτικά σημάδια που προτείνονται, διευκρινίζεται ότι αυτά απαντούν και σε πολλές άλλες λατινικής ρίζας ευρωπαϊκές γλώσσες και είναι εύκολο να βρεθούν & τοποθετηθούν στο πληκτρολόγιο του ηλεκτρονικού υπολογιστή.
- Χαιρετίζουμε κάθε προσπάθεια που καταβάλλεται από μεμονωμένους Συλλόγους ή και την ακαδημαϊκή κοινότητα με στόχο τη διάσωση της βλαχικής γλώσσας ανεξάρτητα από την επιλογή αλφαβήτου ή οποιαδήποτε άλλη τεχνική λεπτομέρεια.
Για πληροφορίες ή διευκρινήσεις σχετικά με τη πρόταση γραφής και με τη διασυλλογική δικτύωση για τη διδασκαλία της βλαχικής παρακαλούμε να επικοινωνείτε με τους υπογραφόμενους Συλλόγους.
Σύλλογος Βλάχων Βέροιας (vlahoi@otenet.gr)
Συντροφιά Βλάχων Αθήνας (sarmanjilor@gmail.com)
Σύλλογος Αετομηλιτσιωτών Γράμμου (info@aetomilitsa.com)
Πολιτιστικός Σύλλογος Βλάχων Διστράτου(vlahompraziotis@yahoo.gr)
Συλλόγος Βλάχων Άνω Πορογίων (tsalouhidoudoukaefi@yahoo.gr)
Σύλλογος Σαμαριναίων Κοζάνης (info@kozansam.gr)
Η Π.Ο.Π.Σ. ΒΛΑΧΩΝ
Από την πλευρά της η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων (ΠΟΠΣΒ), με αφορμή την κινητικότητα για τον εγγραμματισμό της βλάχικης γλώσσας εξέδωσε κείμενο το οποίο κοινοποιεί στην Πολιτειακή και πολιτική ηγεσία του τόπου, στην αυτοδιοίκηση και στην επιστημονική κοινότητα. Στο κείμενο αναφέρονται τα εξής:
«Περί εγγραμματισμού της βλαχικής γλώσσας»
Ως «βλαχική» νοείται το σύνολο των τοπικών διαλέκτων μίας μη ομογενοποιημένης και μη κωδικοποιημένης προφορικής γλώσσας προερχόμενης από τη δημώδη λατινική, όπως αυτή διαμορφώθηκε λόγω της μακραίωνης παρουσίας της λατινικής και στον χώρο της ελληνικής χερσονήσου. Δεν υπάρχει ενιαία μορφή κοινά αποδεκτή από όλες τις ομάδες των βλαχοφώνων, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στις γύρω Βαλκανικές χώρες.
Η βλαχική κατατάσσεται στις λεγόμενες ρομανικές, δηλαδή νεολατινικές γλώσσες και αποτελεί διάλεκτο της λατινικής και αδελφή γλώσσα όλων των νεολατινικών γλωσσών που προήλθαν από τη λατινική (πορτογαλική, ιταλική, ουαλική, γαλλική, ισπανική, ρουμανική κλπ). Λόγω αυτής της γλωσσικής συγγένειας εθνικιστικές προπαγάνδες κατά το παρελθόν, αλλά και σύγχρονες, προσπάθησαν και προσπαθούν να τη διασυνδέσουν, με τη ρουμανική γλώσσα (ως ρουμανική διάλεκτο), χωρίς επιτυχία. Το μόνο που πέτυχαν διαχρονικά ήταν ο γλωσσικός «αποβλαχισμός» μεγάλων τμημάτων των Ελληνοβλάχων δεδομένου ότι οι ίδιοι ποτέ, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, δεν θέλησαν, όπως ήταν αυτονόητο, τον εθνικό τους διαχωρισμό από τους υπόλοιπους συνέλληνες.
Οι πρώτες απόπειρες εγγραμματισμού της βλαχικής έγιναν στα τέλη του 18ου αρχές 19ου αιώνα από βλαχόφωνους λόγιους, κυρίως Μοσχοπολίτες (Αναστάσιος Καβαλιώτης, Δανιήλ Μοσχοπολίτης, Κωνσταντίνος Ουκούτας) για λόγους ασφαλώς όχι εθνικού αυτοπροσδιορισμού, αλλά τις περισσότερες φορές ενδυνάμωσης του θρησκευτικού φρονήματος των μη ελληνόφωνων πληθυσμών. Αυτό σε περιοχές της βαλκανικής που γνώριζαν μαζικούς εξισλαμισμούς την περίοδο εκείνη. Εξάλλου κοινές ήταν πάντα οι κοινότητες των «ελληνοβλάχων ή γραικοβλάχων ή μακεδονοβλάχων» με αυτές των «αδελφών γραικών» στην Πέστη, τη Βιέννη, το Νόβισαντ και αλλού. Ο εγγραμματισμός αυτός έγινε με τη χρήση γραμμάτων της ελληνικής αλφαβήτου, απόλυτα κατανοητό, αφού αυτή ήταν πάντα η γλώσσα γραφής και επικοινωνίας των Βλάχων. Στη συνέχεια άλλοι, όπως οι Ρόζας και Μπογιατζής χρησιμοποίησαν και τη λατινική για τη γραπτή εκφορά της, κυρίως για λόγους διαφορετικού εθνικού προσανατολισμού, που όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, δεν είχε καμία απολύτως απήχηση στη συντριπτική πλειοψηφία των Ελληνοβλάχων.
Ιστορικά η απουσία γραπτής ενοποιημένης και επίσημης μορφής της γλώσσας δεν σήμαινε ότι αυτή δεν μιλιόταν στις διάφορες περιοχές, με τη μορφή τοπικών διαλέκτων όπως «φαρσερώτικη», «γραμμουστιάνικη», «μετσοβίτικη» κλπ. Η διαπίστωση αυτή καθιστά επιστημονικά επισφαλή την αντιμετώπισή τους ως μίας και ενιαίας «γλώσσας», και κατ’ επέκταση τον κοινό και ενιαίο εγγραμματισμό των διαφορετικών αυτών τοπικών προφορικών διαλέκτων.
Ο εγγραμματισμός των τοπικών βλαχικών διαλέκτων ασφαλώς αποτελεί μεγάλη πολιτιστική πρόκληση που σε ένα βαθμό πολλοί τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι υλοποιούν ειδικά στον τομέα των τραγουδιών και όχι μόνο. Αν μη τι άλλο αποδεικνύει την ισχυρή σχέση με την ελληνική γλώσσα. Ο εγγραμματισμός όμως θα πρέπει να ακολουθήσει ένα βασικό κριτήριο, το οποίο δεν μπορεί παρά να σέβεται τις τοπικές κοινωνίες των (ολιγάριθμων πλέον) ομιλούντων τη «βλαχική» κάνοντας χρήση κατ’ αρχάς ενός αλφαβήτου εξοικειωμένου με αυτούς. Αν θέλουμε να αναφερόμαστε στα ελληνικά βλαχικά γλωσσικά ιδιώματα, αυτό δεν μπορεί παρά να είναι το ελληνικό αλφάβητο.
Δεν ενδιαφέρει η διασπορά των Βλάχων που λόγω ιστορικών, πολιτικών ή άλλων συγκυριών ενδεχομένως επιθυμεί να ακολουθήσει κάποιον άλλον αυτοπροσδιορισμό, ακόμα και γλωσσικό. Οποιαδήποτε χρήση ξένου αλφαβήτου συνειρμικά θα οδηγήσει σε προπαγάνδες και άλλες σκοπιμότητες που είναι αλήθεια, ότι όχι μόνο πλήγωσαν αλλά λειτούργησαν κατά το παρελθόν και καταστρεπτικά, απέναντι στο συγκεκριμένο πολιτιστικό στοιχείο.
Η προσπάθεια ομογενοποίησης της γλώσσας ακόμη και αν κάποιοι ισχυρίζονται ότι κάνουν χρήση επιστημονικών μεθοδολογιών, οι οποίες δεν είναι πάντοτε αποδεκτές διότι έχουν και τους περιορισμούς τους, θεωρούμε ότι είναι πράξη «αντιπολιτιστική». Με την έννοια ότι η πολιτιστική πολυμορφία δεν προάγεται με το «σιδέρωμα» των τοπικών διαλέκτων, ούτε μέσω της εισαγωγής νεολογισμών και δανείων από ξένες γλώσσες. Επιπλέον, σε τι θα στόχευε ουσιαστικά η δημιουργία μιας νέας γλώσσας χαρακτηριζόμενης μάλιστα μειονοτικής, ενός όρου που ασφαλώς φέρει και βαρύ πολιτικό φορτίο από το παρελθόν; Διότι οι μειονοτικές γλώσσες μιλιόνται από μειονότητες. Ασφαλώς οι Βλάχοι της Ελλάδος δεν ήταν ποτέ μειονότητα και ούτε σκοπεύουν ποτέ να γίνουν.
Η ΠΟΠΣΒ η οποία εκπροσωπεί το σύνολο σχεδόν των βλαχικών συλλόγων της Ελλάδας σαν φορέας πολιτισμού:
α. θεωρεί ότι δεν υφίσταται ενιαία βλαχική γλώσσα αλλά μόνο τοπικά βλαχικά ιδιώματα. Αυτά θα πρέπει να εγγραμματισθούν για πολιτιστικούς λόγους κάνοντας χρήση μόνο της ελληνικής αλφαβήτου. Την Ελληνική αλφάβητο, λόγιοι πρόγονοί μας έκαναν πράξη, γνωρίζοντας την ιστορική συνύπαρξη και ταύτιση των Βλάχων της ελληνικής χερσονήσου με τον ελληνορθόδοξο πολιτισμό
β. Είναι αντίθετη στην ομογενοποίηση – τυποποίηση και ουσιαστικά δημιουργία μιας νέας γλώσσας η οποία ουσιαστικά δεν έχει σχέση ούτε με την ιστορική αλλά και ούτε με τη ζώσα σημερινή πραγματικότητα της βλαχικής.
γ. Οι απόπειρες εγγραμματισμού και ομογενοποίησης της βλαχικής από διάφορους Βλάχους της διασποράς δεν ενδιαφέρει εμάς τους Ελληνόβλαχους, οι οποίοι παραμένουμε η συντριπτική πλειοψηφία σε όλα τα Βαλκάνια και όχι μόνο.
Τέλος, να σημειωθεί, ότι δεν είναι πρώτη φορά που επιστήμονες απεργάσθηκαν μακριά από τις τοπικές κοινωνίες και τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους, γλωσσολογικά θέματα των Βλάχων.
Και προ εικοσαετίας όταν διαμορφώθηκε ο χάρτης των λεγόμενων «ολιγότερο ομιλούμενων-μειονοτικών γλωσσών» της Ευρώπης, υπήρχαν ευρωπαϊκοί πόροι πάνω στους οποίους χτίστηκαν σχετικές δράσεις (ΚΕΜΟ) αλλά και ακαδημαϊκές καριέρες. Οι Βλάχοι και η βλαχική ήταν στις προτεραιότητές τους. Έβγαλαν και σχετική οδηγία (De Puig) χωρίς τους Βλάχους για τους Βλάχους, οι οποίοι ωστόσο τους γύρισαν την πλάτη.
Όπως θα γίνει και τώρα. Γιατί οι Βλάχοι ξέρουν καλύτερα. Γιατί ζουν με την παράδοση και τον πολιτισμό τους μέσω των Συλλόγων τους, μακριά από επιστημονικά γλωσσικά ή άλλου τύπου εργαστήρια τα οποία απεργάζονται, ηθελημένα ή άθελα, για άλλη μια φορά τον ετεροπροσδιορισμό τους, για αυτούς, χωρίς αυτούς!
