Γράφει η Κωνσταντινιά Πατσή ⃰
Από τις σημαντικότερες και αρχαιότερες γιορτές του Χριστιανισμού είναι τα Άγια Θεοφάνεια ή Φώτα, η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου (εορτών των Χριστουγέννων), η οποία θεσπίσθηκε το 2ο αιώνα μ.Χ. και γιορτάζεται με λαμπρότητα σε όλη την Ελλάδα στις 6 Ιανουαρίου.
Στη Λάρισα ειδικά, από τους χρόνους της Τουρκοκρατίας ακόμη, πραγματοποιείται με μεγάλη επισημότητα, καθώς με το τέλος του Κριμαϊκού πολέμου (1853-1856) επετράπη από την Οθωμανική Διοίκηση της Γενί Σεχίρ, ύστερα από αίτημα του Έλληνα πρόξενου, να γίνεται η τελετή της κατάδυσης του Σταυρού από την μεγάλη γέφυρα στα νερά του Πηνειού, ενώ μέχρι τότε γινόταν μέσα στην εκκλησία.
Η ανταπόκριση του κόσμου για την ευνοϊκή μεταβολή του χώρου της κατάδυσης ήταν τέτοια, ώστε δεν προσείλκυε μόνον τους χριστιανούς της πόλης, αλλά προσερχόταν μαζικά ο χριστιανικός πληθυσμός και από τα γύρω χωριά. Το περίεργο δε είναι ότι κατά τους τελευταίους χρόνους της τουρκοκρατίας προσέρχονταν στην τελετή κατάδυσης του Σταυρού στη γέφυρα και πολλοί Οθωμανοί μπέηδες να συνεορτάσουν με τους χριστιανούς φίλους που είχαν στη Λάρισα (Παπαθεοδώρου,2019).
Στη Λάρισα, σύμφωνα με άρθρο της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, λίγες μέρες πριν από τη γιορτή των Θεοφανείων το 1932 «επικρατούσε αναστάτωση, η οποία οφειλόταν στην ανακοίνωση της διοίκησης της Χωροφυλακής ότι ,αφενός λόγω του επικρατούντος ψύχους στα νερά του Πηνειού και αφετέρου λόγω της επαπειλούμενης πλημμύρας, απαγορεύει αυστηρά την κατάδυση των δυτών κατά την ημέρα των Θεοφανείων στον Πηνειό.
Η γενική δυσφορία και εξέγερση των συμπολιτών στην απόφαση των αρχών να μην επιτρέψουν την κατάδυση κολυμβητών στον Πηνειό για τον Τίμιο Σταυρό οδήγησαν τον βουλευτή, κ. Κουτσίνα και τον Γερουσιαστή, κ. Βλάχο, στην απόφαση να επισκεφθούν τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη, κ. Αρσένιο και να τον παρακαλέσουν να δεχθεί να γίνει η γιορτή των Θεοφανείων σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα έθιμα του τόπου. Ο σεβασμιώτατος Μητροπολίτης, κ. Αρσένιος, έμεινε απόλυτα σύμφωνος με τις αντιλήψεις των αντιπροσώπων του λαού και στη συνέχεια μετέβησαν όλοι μαζί στον κ. Νομάρχη κι εξέθεσαν και σε αυτόν τους λόγους για τους οποίους θεωρούσαν ότι δεν έπρεπε να παραβλεφθεί από τις αρχές το αιωνόβιο αυτό έθιμο, που τελούνταν κάθε χρόνο από την εποχή της τουρκοκρατίας και ήταν βαθύτατα ριζωμένο στην ψυχή των Θεσσαλών.
Ο κ. Νομάρχης δήλωσε την προθυμία του να άρει την υφιστάμενη απαγορευτική διαταγή, εάν εκείνοι ανελάμβαναν την ευθύνη των δυστυχημάτων, που υπήρχε σοβαρό ενδεχόμενο –κατά την άποψη του-να συμβούν. Ο Μητροπολίτης Αρσένιος και οι παριστάμενοι, ο βουλευτής, κ. Κουτσίνας και ο Γερουσιαστής , κ. Βλάχος, δήλωσαν ότι αναλαμβάνουν την ευθύνη χάριν του πατροπαράδοτου τοπικού εθίμου κι έτσι αποφασίστηκε η κατάδυση του Τιμίου Σταυρού να γίνει την επόμενη μέρα στις 11 και μισή ακριβώς.
Και οι δύο όχθες του Πηνειού ήταν γεμάτες από κόσμο κάθε τάξης ,ηλικίας και φύλου. Άλλοι στις όχθες, άλλοι στα δέντρα , όλη η Λάρισα κι όλη η επαρχία της Λαρίσης επί ποδός. Ο μητροπολιτικός Ναός από τις πρώτες πρωινές ώρες ήταν κατάμεστος από κόσμο. Στις 10 και μισή κατέφθασαν οι επίσημοι. Εκτός από τους βουλευτές και γερουσιαστές στη δοξολογία παρέστησαν όλες οι πολιτικές, δικαστικές και στρατιωτικές αρχές της πόλης , ο κ. Δήμαρχος με το δημοτικό συμβούλιο και όλα τα σωματεία της πόλης με τις σημαίες τους και τα λάβαρα, ενώ έξω από το Ναό ήταν παρατεταγμένο στρατιωτικό τμήμα για την απόδοση των καθιερωμένων τιμών και η στρατιωτική μπάντα της Φρουράς Λαρίσης.
Μετά τη δοξολογία η ιερή πομπή ακολουθώντας τις σημαίες ,τα λάβαρα και τα εξαπτέρυγα έφτασε στη γέφυρα του Πηνειού , από όπου επρόκειτο να γίνει η κατάδυση του Τιμίου Σταυρού. Το μεγαλοπρεπέστερο θέαμα παρουσίαζαν οι όχθες του Πηνειού. Μετά την κάθοδο της ιερής πομπής υπό τους ήχους της στρατιωτικής μουσικής , οι επίσημοι κατέλαβαν θέση στο κέντρο της γέφυρας, από όπου ο Μητροπολίτης κ.Αρσένιος, έρριψε τον Τίμιο Σταυρό στα παγωμένα νερά του Πηνειού ποταμού υπό τους κανονιοβολισμούς ουλαμού Πυροβολικού, που είχε παραταχθεί στο Αλκαζάρ.
Δέκα επτά κολυμβητές , σωστά δελφίνια , που γνώριζαν την ορμητικότητα των νερών του ποταμού, ρίχτηκαν στον Πηνειό. Το θέαμα ήταν μεγαλοπρεπές. Όλων τα βλέμματα στράφηκαν προς τους κολυμβητές κι από παντού ακούγονταν φωνές για ενίσχυση του ηθικού τους.
Ο Τίμιος Σταυρός επέπλεε επί των υδάτων ακριβώς κάτω από τη γέφυρα εξ αιτίας της δίνης του ποταμού, ενώ οι κολυμβητές κατέβαλαν μεγάλο κόπο να τον πλησιάσουν. Οι περισσότεροι υποχώρησαν, ενώ έμειναν μόνον δύο, ο Κοκολιός και ο Διαμαντάς, που χρειάστηκε να κολυμπήσουν ενάντια στο ρεύμα του Πηνειού . Τελικά, ο Κοκολιός, άριστος κολυμβητής, έπιασε πρώτος τον Τίμιο Σταυρό. Ο κόσμος ξέσπασε σε χειροκροτήματα, ενώ ο ουλαμός του Πυροβολικού απέδιδε τις καθιερωμένες τιμές με κανονιοβολισμούς. Οι κολυμβητές βγήκαν από τα νερά και η ιερή πομπή επανήλθε στην εκκλησία.
Στον μεγαλοπρεπή εορτασμό της εορτής των Θεοφανείων τα μέγιστα συνετέλεσε ο ευνοϊκός καιρός».
Πηγές: Εφημερίδα, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Πέμπτη, 7 Ιανουαρίου 1932
Παπαθεοδώρου, Νικ.(2019). Τα Θεοφάνεια στη Λάρισα μέσα από φωτογραφίες και κάρτες. Άρθρο. Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Δημοσίευση: 06 Ιαν 2019.
Στις φωτογραφίες 1. Η φωτογραφία θεωρείται ιστορική και ανήκει στη συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας-Μουσείο Γ. Κατσίγρα. Είναι από τις παλαιότερες που έχουν διασωθεί και τοποθετείται χρονολογικά στα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας (1878-1880), ο δε φωτογράφος είναι άγνωστος (Κυριάκος Θωμάς,2020).
2.Γέφυρα Πηνειού – Τελετή των Φώτων. Η καρτ ποστάλ εκδόθηκε την δεκαετία του 1920 από τον βιβλιοπώλη-εκδότη Γ. Βελώνη (Λάρισα), αλλά η φωτογραφία είναι προγενέστερη, περίπου στα 1905-7, γιατί το εικονιζόμενο τζαμί του Χασάν Μπέη κατεδαφίστηκε το 1907-8 (Κυριάκος Θωμάς,2020).
- Τελετή των Φώτων στη Λάρισα. Χρονολογία: 1930. Συλλογή κας Άννας Σερέτη-Πράττου, αρχείο Φωτοθήκης Λάρισας.
*Η Κωνσταντινιά Πατσή είναι διευθύντρια του ΓΕ.Λ Τυρνάβου. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος Master of Business Administration (MBA) του Staffordshire University.
