Η μακρά αναστολή της διά ζώσης εκπαιδευτικής διαδικασίας, η υποκατάστασή της από την τηλεκπαίδευση και ο παρατεταμένος εγκλεισμός, καθώς και η ψυχολογική πίεση και το άγχος που επέφερε η πανδημία αφήνουν ισχυρό μορφωτικό, ψυχολογικό, και κοινωνικό αποτύπωμα και έχουν επιπτώσεις στη σωματική υγεία των μαθητών/τριών.
Συνάμα, επιβαρύνουν ψυχολογικά τους εκπαιδευτικούς και πλήττουν τα εργασιακά τους δικαιώματα. Μάλιστα, όλα τα παραπάνω συμβαίνουν σε μια περίοδο που η ελληνική κοινωνία έχει πληγεί πολλαπλά, υγειονομικά και οικονομικά, τόσο από την πανδημία όσο και από την προγενέστερη οικονομική κρίση, οξύνοντας τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες.
Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην εκπαίδευση παρουσιάζονται και τεκμηριώνονται εκτενώς στη διεθνή βιβλιογραφία, επιβεβαιώνονται από σχετικές έρευνες, επισημαίνονται από τις εκπαιδευτικές ομοσπονδίες, από την ETUCE, και διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΟΗΕ, η UNESCO και η UNICEF και καταμαρτυρούνται από εκπαιδευτικούς, μαθητές και γονείς. Η ελλιπής μάθηση, τα σοβαρά μορφωτικά κενά και η υποβάθμιση της ποιότητας της εκπαίδευσης επισημαίνονται ως οι αδιαμφισβήτητες συνέπειες στη μόρφωση όλων των παιδιών και κρούεται ο κώδωνας τους κινδύνου για την αύξηση της σχολικής αποτυχίας και σχολικής διαρροής, ιδιαίτερα για τις πιο ευάλωτες μαθητικές ομάδες, αλλά όχι μόνο για αυτές.
Επιπλέον, η όξυνση των μορφωτικών ανισοτήτων και η δημιουργία νέων, ειδικότερα μέσα από την υλοποίηση της τηλεκπαίδευσης ως αποκλειστικού μέσου εκπαίδευσης, τα ποιοτικά της χαρακτηριστικά που την καθιστούν υποδεέστερη της διά ζώσης, καθώς και οι επιπτώσεις της στα εργασιακά δικαιώματα των εκπαιδευτικών καταγράφονται λεπτομερώς στη δημοσιευμένη μελέτη του ΚΕ.ΜΕ.ΤΕ.[1], η οποία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι διανύουμε μια περίοδο προϊούσας εκπαιδευτικής κρίσης. Τέλος, η εμπειρία της αναστολής της λειτουργίας των σχολείων έδειξε ότι το σχολείο απογυμνώθηκε επικίνδυνα από όλες αυτές τις δράσεις και δραστηριότητες που διαμορφώνουν θετικό παιδαγωγικό κλίμα και καθιστούν τη μάθηση ελκυστική για μαθητές/τριες.
Με αυτά τα δεδομένα επιβάλλεται ένα συντονισμένο σχέδιο ομαλής μετάβασης στη διά ζώσης εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς και ένα μακροπρόθεσμο πρόγραμμα πρόληψης και αντιμετώπισης των συνεπειών της πανδημίας στην εκπαίδευση, αναφερόμενο στον γενικό μαθητικό πληθυσμό και εστιασμένο παράλληλα στις πιο ευάλωτες ομάδες του.
Ως προαπαιτούμενο πρώτο βήμα επιβάλλεται η συγκρότηση επιτροπής COVID-19 στο ΥΠΑΙΘ με τη συμμετοχή και των εκπαιδευτικών ομοσπονδιών, η οποία θα είναι υπεύθυνη για την εκπόνηση, υλοποίηση και καταγραφή των αποτελεσμάτων των εφαρμοζόμενων παρεμβάσεων. Η επιτροπή θα πρέπει να έχει διεπιστημονικό χαρακτήρα (εκπαιδευτικούς, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, υγειονομικούς). Επιπλέον, είναι απαραίτητη η διυπουργική συνεργασία. Τα μέτρα παρέμβασης που προτείνονται από τις ΣΥΝΕΚ έχουν άμεσο χαρακτήρα, με αφετηρία τη φετινή σχολική χρονιά, καθώς και μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο χαρακτήρα ξεκινώντας από την επόμενη σχολική χρονιά, θέτοντας ως στόχους: α) την κάλυψη των μαθησιακών κενών και την πρόληψη της σχολικής διαρροής και αποτυχίας, β) την άμβλυνση των μορφωτικών ανισοτήτων, γ) τη στήριξη της γνωστικής, ψυχοκοινωνικής και σωματικής ανάπτυξης των μαθητών/τριών, δ) την ψυχολογική και παιδαγωγική στήριξη των εκπαιδευτικών και ε) την προστασία των εργασιακών τους δικαιωμάτων.
Μέτρα ασφαλούς λειτουργίας των σχολείων για όσο διαρκεί η πανδημία:
Ανώτερο όριο 15 μαθητές ανά τάξη, αριθμός που θα πρέπει να μειώνεται σε περιπτώσεις που οι χώροι είναι μικρότεροι. Βασικό κριτήριο και αναγκαιότητα είναι η τήρηση των αποστάσεων, όπως όλοι οι ειδικοί συνεχώς υπενθυμίζουν.
Ανεύρεση επιπλέον χώρων διδασκαλίας (π.χ. κλειστά σχολεία, βιβλιοθήκες, ξενοδοχεία και άλλοι χώροι), ώστε να καταστεί εφικτή η αραίωση των τμημάτων.
Επιδημιολογική επιτήρηση των σχολικών μονάδων και συστηματική ιχνηλάτηση με διενέργεια μαζικών δωρεάν τεστ από κλιμάκια του ΕΟΔΥ σε εκπαιδευτικούς και μαθητές.
Έγκαιρη ολοκλήρωση του μαζικού εμβολιασμού των εκπαιδευτικών και του λοιπού προσωπικού των σχολείων ως αναγκαίο μέτρο για την ασφαλή λειτουργία των σχολείων σε συνθήκες πανδημίας.
Αύξηση του προσωπικού καθαριότητας.
Επάρκεια σε υγειονομικό υλικό προφύλαξης και απολύμανσης.
Πρόσληψη εκπαιδευτικών τόσο για να αντικατασταθούν όσοι ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες, όσο και να καλυφθούν οι ανάγκες που θα δημιουργηθούν από την αύξηση του αριθμού των τμημάτων και τα προγράμματα υποστήριξης.
Λειτουργία σχολικής υγειονομικής επιτροπής, που θα έχει την εποπτεία και θα προτείνει λύσεις για τα προβλήματα που θα ενσκήπτουν.
Διάθεση των απαιτούμενων δαπανών για όλα τα παραπάνω.
Άμεσα μέτρα παιδαγωγικής παρέμβασης και τόνωσης της ψυχικής υγείας:
Λήψη μέτρων υγειονομικής ασφάλειας για την επαναλειτουργία των σχολείων συνοδευόμενη από την κατάλληλη προετοιμασία των οικογενειών με ενημέρωση για τα ιατρικά πρωτόκολλα και τα μέτρα υγειονομικής ασφάλειας πριν την επαναλειτουργία των σχολείων, ώστε να υπάρχει εμπιστοσύνη στα μέτρα αυτά και πιστή τήρησή τους.
Καταγραφή των μαθησιακών απωλειών σε επίπεδο σχολικής μονάδας και σε εθνικό επίπεδο, πλήρης χαρτογράφηση των μαθητών/τριών που αδυνατούν κατά την περίοδο της τηλεκπαίδευσης να συμμετάσχουν σε αυτήν (είτε λόγω πλήρους αποκλεισμού τους είτε λόγω πλημμελούς παρουσίας στα διαδικτυακά μαθήματα). Ειδική μέριμνα για τους μαθητές/τριες με ειδικές μαθησιακές ανάγκες.
Αξιοποίηση της εμπειρίας των εκπαιδευτικών για τις επιπτώσεις στη συμπεριφορά και την κοινωνικοποίηση των μαθητών/τριών και στήριξη των εκπαιδευτικών σε επίπεδο σχολικής μονάδας με τη συμμετοχή ψυχολόγων και Συντονιστών Εκπαιδευτικού Έργου, ώστε να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν εστιασμένα τις πιο σοβαρές περιπτώσεις, καθώς και τα αναμενόμενα προβλήματα διαχείρισης τάξης. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα παιδιά που βίωσαν απώλεια ή που ανέπτυξαν πιο ανησυχητικές συμπεριφορές (π.χ. παραβατικότητα, απομόνωση, αλλαγή των σχολικών επιδόσεων, προβλήματα εξάρτησης κλπ.). Θα μπορούσαν να οργανωθούν στοχευμένες παρεμβάσεις με στόχο την τόνωση της ψυχικής υγείας και ευεξίας των παιδιών με τη δημιουργία μικρών ομάδων και την αξιοποίηση αθλητικών χώρων και καλλιτεχνικών εργαστηρίων των δήμων.
Δημιουργία διαύλων επικοινωνίας και δικτύων υποστήριξης εκπαιδευτικών και μαθητών/τριών σε συνεργασία με τους διαθέσιμους ψυχολόγους των εκπαιδευτικών μονάδων, τα ΠΕΚΕΣ, τα ΚΕΣΥ και τις δομές ψυχοκοινωνικής υποστήριξης της τοπικής αυτοδιοίκησης. Δημιουργία παρατηρητηρίων προβλημάτων και καλών πρακτικών ανά ΠΕΚΕΣ.
Επικοινωνία των Δομών Εκπαίδευσης με φορείς που ασχολούνται εστιασμένα με την πρόληψη και την απεξάρτηση (σε τοπικό και κεντρικό επίπεδο), όπως είναι το ΚΕΘΕΑ.
Άμεση αναθεώρηση των υφιστάμενων διατάξεων για τον χαρακτηρισμό φοίτησης, ματαίωση των προαγωγικών και απολυτήριων εξετάσεων, μη υλοποίηση της ελάχιστης βάσης εισαγωγής που οδηγεί στη μείωση του αριθμού των εισακτέων στην τριτοβάθμια. Κατάργηση της Τράπεζας θεμάτων και των διατάξεων του 4692/20 που αυξάνουν τις εξετάσεις και αυστηροποιούν τους όρους προαγωγής και απόλυσης.
Ειδική μέριμνα για το ζήτημα της προαγωγής και της απόλυσης των μαθητών προσφύγων, Ρομά, μαθητών ΣΔΕ σωφρονιστικών καταστημάτων και όλων των άλλων που ήταν πλήρως αποκλεισμένοι όλο αυτό το διάστημα από την τηλεκπαίδευση. Ειδικότερα για τους μαθητικούς πληθυσμούς των Ρομά και των παιδιών με προσφυγικό υπόβαθρο προαπαιτείται η εκπόνηση ενός γενικότερου σχεδίου κοινωνικής ένταξης. Για τους μαθητές των σωφρονιστικών καταστημάτων προαπαιτείται η εφαρμογή του νόμου 4521/18 για τη ίδρυση σχολικών μονάδων στις φυλακές.
Ενίσχυση των μαθητών/τριών που πρόκειται να δώσουν πανελλήνιες εξετάσεις με δημιουργία ολιγομελών τμημάτων, εξυπηρετώντας τόσο τις αυξημένες μαθησιακές ανάγκες τους αυτό το διάστημα, όσο και την ανάγκη υγειονομικής ασφάλειας λόγω της κρισιμότητας των πανελλήνιων εξετάσεων, επεκτείνοντας το μέτρο αυτό και για την επόμενη σχολική χρονιά.
Παρεμβάσεις για την επόμενη σχολική χρονιά με μακροπρόθεσμη προοπτική:
Προσαρμογή της ύλης και προτεραιοποίηση των μαθησιακών στόχων όλων των τάξεων λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία που θα δώσει η καταγραφή των μαθησιακών απωλειών.
Σταδιακή μείωση με νομοθετική ρύθμιση του αριθμού των μαθητών/τριών στα τμήματα με στόχο 20 μαθητές/τριες στα τμήματα γενικής παιδείας, 15 στα τμήματα κατεύθυνσης/τομέων/ειδικοτήτων και 10 στα εργαστήρια.
Κατάργηση του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου για τα Πρότυπα και Πειραματικά σχολεία, καθώς δημιουργούν αντιπαιδαγωγικό ανταγωνισμό ανάμεσα σε μαθητές/τριες, υποβαθμίζουν τη σημασία του παιδαγωγικού πλαισίου, κατηγοριοποιούν τα σχολεία και τους μαθητές/τριες. Τα Πειραματικά σχολεία θα πρέπει να είναι συνδεδεμένα με τα Πανεπιστημιακά ιδρύματα ώστε να εφαρμόζουν τα προτεινόμενα καινοτόμα προγράμματα σε προσδιορισμένο χρονικό πλαίσιο σε τυχαίο και αντιπροσωπευτικό δείγμα μαθητών. Τυχαίο πρέπει να είναι και το δείγμα των διδασκόντων/ουσών σε αυτά. Επίσης, επιβάλλεται η περιοδική μετατροπή σχολείων της Δημόσιας εκπαίδευσης σε Πειραματικά. Με αυτή τη διαδικασία μπορούμε να εξάγουμε ασφαλή επιστημονικά συμπεράσματα τα οποία θα συμβάλουν στην ποιοτική αναβάθμιση της παρεχόμενης γνώσης σε όλη τη Δημόσια εκπαίδευση.
Ουσιαστική αναβάθμιση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, η οποία έχει πληγεί σοβαρά λόγω της τηλεκπαίδευσης και της αδυναμίας υλοποίησης των εργαστηριακών μαθημάτων. Κατάργηση της πρόωρης κατάρτισης και της ανήλικης μαθητείας (ΕΣΚ), στην οποία θα οδηγηθούν μαθητές από τον αυξημένο πλέον φόβο της σχολικής αποτυχίας, καθώς και λόγω της οικονομικής δυσπραγίας που αναμένεται να αυξηθεί.
Έμφαση στη μαθησιακή ενίσχυση των μαθητών/τριών που φοιτούν σε τάξεις ακαδημαϊκής μετάβασης (α’ γυμνασίου, α’ λυκείου, γ’λυκείου), λόγω της κομβικής τους σημασίας για την εκπαιδευτική πορεία των παιδιών. Πρόβλεψη προαιρετικής επανάληψης της φοίτησης των μαθητών/τριών αποφοίτων του σχολικού έτους 2020-2021 που θα θελήσουν να ξαναδώσουν πανελλήνιες.
Αξιοποίηση εναλλακτικών μορφών αξιολόγησης των μαθητών/τριών (διαμορφωτικής/ ανατροφοδοτικής).
Αξιοποίηση εναλλακτικών δράσεων έκφρασης, δράσης και ένταξης σε ομαδικές δραστηριότητες, μέσα από όλα τα μαθήματα π.χ. ομαδικές ή ατομικές εργασίες και παρουσιάσεις μαθημάτων που προσφέρονται περισσότερο για αυτά πχ. Εργαστήρια ή Ζώνη Δημιουργικών Δραστηριοτήτων ή μέσα από προετοιμασία σχολικών δραστηριοτήτων συμβατών με τις συνθήκες π.χ. μικρών δρώμενων, βιντεοσκοπημένων παρουσιάσεων, εκπομπών ψηφιακού ραδιοφώνου, εκθέσεων φωτογραφίας ή άλλων ψηφιακών δημιουργιών.
Ενίσχυση των καλλιτεχνικών μαθημάτων και της φυσικής αγωγής στα ωρολόγια προγράμματα, προκειμένου να αξιοποιηθούν τα θετικά αποτελέσματα των εν λόγω αντικειμένων στην ψυχοκοινωνική και μαθησιακή ενίσχυση των μαθητών/τριών. Απαιτείται αναθεώρηση των ωρολόγιων προγραμμάτων και διορισμός εκπαιδευτικών των αντίστοιχων ειδικοτήτων. Ειδικά στη φυσική αγωγή, ίσως απαιτείται ένα διαφορετικό πρόγραμμα σπουδών στην αρχική φάση της μετάβασης, που πρέπει να το εισηγηθούν ειδικοί με βάση τις ζημιές που έχουν συντελεστεί από την αδράνεια και ακινησία, συνοδευόμενο από επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.
Επαναθεσμοθέτηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων (πολιτιστικά, περιβαλλοντικά, αγωγής υγείας κλπ.) με προσαρμογή των στόχων και του περιεχομένου τους, συνοδευόμενη από δίωρη μείωση ωραρίου για τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς και χρηματοδότησή τους από το ΥΠΑΙΘ.
Έμφαση στις εκπαιδευτικές εκδρομές και καλλιτεχνικές και αθλητικές εκδηλώσεις (σχολική αγώνες, γιορτές) τις οποίες αποστερήθηκε η σχολική κοινότητα καθ’όλη την περίοδο της πανδημίας.
Αντισταθμιστικά μέτρα στήριξης μαθητών/τριών προκειμένου να καλύψουν και να προσπελάσουν τα μαθησιακά ελλείμματα που δημιούργησε η πανδημία με εφαρμογή τους από την αρχή της σχολικής χρονιάς (π.χ. έναρξη από τον Σεπτέμβρη της ενισχυτικής διδασκαλίας στο γυμνάσιο και πρόσθετης στο λύκειο σε ολιγομελή τμήματα).
Αντισταθμιστικά μέτρα στήριξης μαθητών/τριών με ειδικές μαθησιακές ανάγκες (στενή παρακολούθηση της πορείας των μαθητών αυτών από το ΚΕΣΥ, πρόβλεψη ακόμα και ατομικών παρεμβάσεων όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο, καθώς και συμβουλευτικές συναντήσεις με τους εκπαιδευτικούς των τμημάτων στα οποία φοιτούν).
Αύξηση της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης.
Διορισμοί 10.500 εκπαιδευτικών για το έτος 2021-2022 και συνέχιση των διορισμών τα αμέσως επόμενα σχολικά έτη με στόχο την κάλυψη όλων των κενών.
Τεχνολογική αναβάθμιση των εκπαιδευτικών μονάδων:
Ενίσχυση του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου με προσωπικό και υποδομές.
Ενίσχυση των ψηφιακών υποδομών των σχολικών μονάδων και εξοπλισμός τους με τεχνολογικό εξοπλισμό, προκειμένου να καλύπτονται οι ανάγκες των εκπαιδευτικών για την υλοποίηση του διδακτικού τους έργου στο πλαίσιο της διά ζώσης εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Αναβάθμιση του ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού με ευθύνη του ΙΕΠ και απεμπλοκή των ιδιωτών από τις πλατφόρμες εκπαίδευσης.
Προστασία των προσωπικών δεδομένων μαθητών/τριών και εκπαιδευτικών.
Ενίσχυση των εκπαιδευτικών:
Επίδομα ψηφιακού εξοπλισμού, καθώς μεγάλος αριθμός των εκπαιδευτικών αξιοποίησε κατά την περίοδο της τηλεκπαίδευσης τον οικιακό εξοπλισμό.
Βιώσιμη καθολική επιμόρφωση (εισαγωγική, έκτακτη και ετήσια).
Μείωση του διδακτικού ωραρίου στα προ του 2013 επίπεδα.
Προστασία του δικαιώματος στην αποσύνδεση με συνακόλουθο σεβασμό στο εργασιακό ωράριο.
Κατάργηση της εξωτερικής αξιολόγησης της σχολικής μονάδας και μη εφαρμογή της σχεδιαζόμενης ατομικής αξιολόγησης.
Προαπαιτούμενα:
Αύξηση της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης.
Διορισμοί μόνιμων εκπαιδευτικών και ΕΕΠ και ΕΒΠ, αναπλήρωση μόνο για έκτακτες ανάγκες προσωπικού και κατάργηση του θεσμού των τριμηνιτών αναπληρωτών.
Διορισμοί του απαραίτητου αριθμού ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών, επαρκής στελέχωση των ΚΕΣΥ.
Κατάργηση όλου του θεσμικού πλαισίου για σύγχρονη ταυτόχρονη αναμετάδοση του μαθήματος από την τάξη.
Πρόγραμμα για τη δημιουργία ασφαλών και σύγχρονων σχολικών κτηρίων και έλεγχος της ασφάλειας των ήδη υφισταμένων.
[1] KE.ME.TE. «Όψεις της τηλεκπαίδευσης κατά την περίοδο της πανδημίας: Μορφωτικές ανισότητες και Συνέπειες στα εργασιακά δικαιώματα», Αθήνα, 2021
