Μια νύχτα του χειμώνα με ξαστεριά είναι σχεδόν αδύνατον να μην τον δεις όταν σηκώσεις τα μάτια σου στον ουρανό. Ο λόγος για τον Ωρίωνα, αδιαμφισβήτητα τον πιο εντυπωσιακό αστερισμό του χειμερινού νυχτερινού ουρανού. Είναι ένας από του 88 επίσημους αστερισμούς που όρισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Βρίσκεται στον ουράνιο ισημερινό, είναι ορατός από όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη, μεσουρανεί το χειμώνα, αλλά είναι ήδη ορατός από το φθινόπωρο μέχρι την άνοιξη.
Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, ο Ωρίων ήταν ένας μεγαλόσωμος, σπουδαίος και πολύ όμορφος κυνηγός. Κατά μία εκδοχή γεννήθηκε από τη Γη, από το δέρμα ενός βοδιού στο οποίο είχαν ουρήσει οι θεοί Δίας, Ποσειδώνας και Απόλλωνας. Άλλος μύθος τον αναφέρει ως γιό του Ποσειδώνα, από τον οποίο είχε πάρει και το χάρισμα να περπατά επάνω στη θάλασσα. Ποικίλες είναι οι παραδόσεις και για το θάνατο του Ωρίωνα. Κατά μία εκδοχή πέθανε από το δάγκωμα ενός σκορπιού που έστειλε η θεά Άρτεμις, επειδή κατά το κυνήγι μαζί της προσπάθησε να αγγίξει την ίδια ή μία από τις ακολούθους της ή επειδή απλώς προκάλεσε τη θεά σε αγώνα δισκοβολίας. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο θάνατός του αποδίδεται σε λάθος που έκανε η Άρτεμις, όταν ο αδερφός της Απόλλωνας δυσαρεστημένος με τη σχέση της με τον Ωρίωνα, την προκάλεσε να στοχεύσει με τα βέλη της ένα μικρό στόχο στη θάλασσα, χωρίς να γνωρίζει, όμως, η ίδια ότι ο στόχος ήταν το κεφάλι του Ωρίωνα που κολυμπούσε.
Μετά το θάνατό του, ο Ωρίωνας μεταμορφώθηκε σε αστερισμό. Στον ουρανό, συνοδεύεται από το σκύλο του, τον αστερισμό του Μεγάλου Κυνός. Σε αστερισμό μετατράπηκε επίσης και ο σκορπιός που σκότωσε τον Ωρίωνα. Αυτονόητα, ο αστερισμός του Ωρίωνα αποφεύγει εκείνον του σκορπιού. Γι’ αυτό όταν ο Ωρίωνας βρίσκεται στη δύση, από την ανατολή ξεπροβάλλει ο Σκορπιός. Κοντά στον Ωρίωνα βλέπουμε και τις Πλειάδες, τις οποίες ο Ωρίωνας κατά τη μυθολογία κυνηγούσε για πέντε ολόκληρα χρόνια, ώσπου ο Δίας τις λυπήθηκε και τις μεταμόρφωσε πρώτα σε περιστέρια και μετά σε αστέρια.
Ο αστερισμός του Ωρίωνα μπορεί εύκολα να αναγνωριστεί από τρία αστέρια, που βρίσκονται περίπου στην ίδια ευθεία και αποτελούν τη «Ζώνη του Ωρίωνα». Από αριστερά προς τα δεξιά έχουμε τον ζ, ε, δ του Ωρίωνα ή αντίστοιχα στα αραβικά Αλνιτάκ (Alnitak), Αλνιλάμ (Alnilam) και Μιντάκα (Mintaka), με τον Αλνιλάμ να είναι ο μεγαλύτερος από τους τρεις αστέρες.
Κάτω από το πρώτο αστέρι της Ζώνης του Ωρίωνα βρίσκεται ένα εντυπωσιακό νεφέλωμα που μοιάζει με «Κεφαλή Αλόγου». Η διάμετρός του είναι περίπου ένα έτος φωτός και η απόστασή του από Γη φτάνει τα 1200 έτη φωτός. Σε αυτήν την περιοχή του Ωρίωνα υπάρχουν κι άλλα νεφελώματα, όπως το Νεφέλωμα της Φλόγας.
Κάτω από τη ζώνη, βρίσκεται το ξίφος του Ωρίωνα, όπου μπορούμε να παρατηρήσουμε ακόμα και με γυμνό μάτι ένα εντυπωσιακό νεφέλωμα, το Μεγάλο Νεφέλωμα του Ωρίωνα. Το νεφέλωμα αυτό είναι ένα τεράστιο σύννεφο σκόνης και αερίων με διάμετρο μερικών ετών φωτός σε απόσταση 1500 ετών φωτός από εμάς. Τα νεφελώματα είναι περιοχές μέσα στις οποίες γεννιούνται τα αστέρια με διαδικασίες χρονοβόρες και πολύπλοκες.
Το σώμα του μυθικού Ωρίωνα είναι ένα τετράπλευρο που σχηματίζεται από τέσσερα άστρα: α ο δεξιός ώμος, γ ο αριστερός ώμος, β το αριστερό πόδι, κ το δεξιό πόδι.
Ο α του Ωρίωνα ή Μπετελγκέζ (Betelgeuse) είναι ένα από τα δύο αστέρια που σχηματίζουν του ώμους του σπουδαίου κυνηγού (στα αραβικά Μπετελγκέζ σημαίνει «ο ώμος του γίgαντα»). Ο Μπετελγκέζ είναι ένας παλλόμενος (με μεταβαλλόμενη διάμετρο) ερυθρός υπεργίγαντας, που απέχει από τη Γη πάνω από 600 έτη φωτός και έχει διάμετρο 650 φορές μεγαλύτερη από αυτή του Ήλιου. Αναμένεται να «τελειώσει» σύντομα τη ζωή του, εκρηκτικά και θεαματικά ως «υπερκαινοφανής» ή αλλιώς “supernova”. Το αστέρι του αριστερού ώμου είναι ο γ του Ωρίωνα ή Μπελλατρίξ (Bellatrix), που στα λατινικά σημαίνει «η γυναίκα πολέμαρχος». Ο φωτεινότερος αστέρας του αστερισμού είναι ο β του Ωρίωνα ή Ρίγκελ (Rigel). Ο Ρίγκελ είναι ένα πολλαπλό αστρικό σύστημα, αποτελείται από τρία κύρια άστρα και βρίσκεται σε απόσταση περίπου 900 ετών φωτός από τη Γη.
Ο Ωρίωνας είναι ένας μόνο από τους δεκάδες αστερισμούς του νυχτερινού ουρανού. Αρκεί να σηκώσουμε το βλέμμα μας ψηλά και να αφιερώσουμε λίγο περισσότερο χρόνο και προσοχή για να κατανοήσουμε καλύτερα τον ουρανό και να ανακαλύψουμε εντυπωσιακά αντικείμενα παρατήρησης.
Για τον Αστρονομικό Παρατηρησιακό Όμιλο Λάρισας «A-Polaris»
Καίτη Τσιόγγα – Ιατρός Ουρολόγος
Ο “A-Polaris” πραγματοποιεί εισαγωγικά μαθήματα αστρονομίας και παρατήρησης για τα μέλη του στο «Κέντρο Διά Βίου Μάθησης» του δήμου Λαρισαίων, στα πλαίσια του προγράμματος «Πόλη που μαθαίνει».
