ΑΝΑΤΙΝΑΞΗ ΤΩΝ ΑΠΟΘΗΚΩΝ ΠΥΡΟΜΑΧΙΚΩΝ ΣΤΟ ΚΑΣΣΙΑΝΙ (Η ΚΑΣΙΑΝΗ) ΤΥΡΝΑΒΟΥ

ΕΡΕΥΝΑ – ΚΕΙΜΕΝΟ Πέτρος Οντούλης πρώην Δημοτικός Υπάλληλος Τυρνάβου

Η ανατίναξη των υπαίθριων αποθηκών πυρομαχικών, καυσίμων κ.λπ. της επίλεκτης μεραρχίας αρμάτων μάχης των SS Γκαίριγκ (Hermann Wilhelm Göring) στο Κασσιάνι Τυρνάβου στις 23/7/1944, μία από τις μεγαλύτερες αποθήκες πυρομαχικών της Ελλάδας,[1] είναι ένα από τα σπουδαιότερα σαμποτάζ όχι μόνο της περιοχής μας, αλλά και ολόκληρης της ελληνικής επικράτειας.[2]

Είναι ένα σπουδαίο αντιστασιακό γεγονός που στηρίχθηκε στην απίστευτη γενναιότητα και αυταπάρνηση, στην τόλμη και αποφασιστικότητα, στην επινοητικότητα και αυτενέργεια, στην συνεργασία και ομαδικότητα των δύο συμμετεχόντων πλευρών σαμποτέρ, αφενός μεν των Ιταλών αντιφασιστών στρατιωτών που υπηρετούσαν τότε στις αποθήκες και αφετέρου δε των Ελλήνων ανταρτών του ΕΛΑΣ από τον Τύρναβο – Αμπελώνα και του Τάγματος Μηχανικού του Ολύμπου, γεγονός που σήμερα λίγοι το ξέρουν ή το θυμούνται και που οι νεότεροι πρέπει να μάθουν. Τα εβδομήντα οκτώ (78) χρόνια που πέρασαν από τότε, δεν πρέπει να σβήσουν το γεγονός του σαμποτάζ, το σοκ και το δέος που προκάλεσαν στους αδίστακτους Γερμανούς, τον αγώνα ζωής και την εικόνα δράσης των αντιστασιακών ομάδων & των προσώπων που τις αποτελούσαν, ενάντια στον κατακτητή και τον φασισμό.

Ο Τύρναβος την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αγωνίζεται να σταθεί ως μια μικρομεσαία τυπική αγροτική πόλη, με πληθυσμό λίγο μικρότερο των 10.000 κατοίκων, πόλη που αποτελούσε όμως σημαντικό οικιστικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής, που όμως επισκιάζονταν -όπως συμβαίνει και σήμερα- από την γειτνίαση με την Λάρισα, παρά το γεγονός της ύπαρξης σπουδαίας πολιτιστικής παράδοσης, ανάπτυξης των τεχνών, των επιστημών, των κοινωνικών αγώνων και της πολιτικοποίησης σημαντικής μερίδας των κατοίκων του.

Η ανάπτυξη πολιτικών αγώνων για την διεκδίκηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης της εργατικής τάξης και την επικράτηση των δημοκρατικών θεσμών, βρήκε γόνιμο έδαφος στον Τύρναβο ήδη από την δεκαετία του ’30. Στον Τύρναβο είχε αναπτυχθεί ένα σημαντικό πανεργατικό κίνημα, με επικεφαλής έναν σπουδαίο πολιτικοποιημένο ηγετικό πυρήνα ντόπιων προσωπικοτήτων, κίνημα που στην πορεία εξελίχθηκε σε πλούσια αντιδικτατορική συσπείρωση και αντιφασιστική δράση… Η οικονομική εξαθλίωση που μάστιζε την μεγαλύτερη μάζα των κατοίκων της πόλης και η βαθιά αντίθεση με τα ακραία στοιχεία, κυρίως όσων κατείχαν θώκους εξουσίας ή ασκούσαν ιδιαίτερη εξουσία για λογαριασμό της τότε διαμορφωθείσας αστικής τάξης, συνετέλεσε ώστε να δημιουργηθεί μια συμπαγής «μάζα» πολιτών με μια διακριτή αριστερή ιδεολογική αντίληψη και διεκδικήσεις.[3]

Η συμβολή της «Πανεργατικής Ένωσης Τυρνάβου»[4] την οποία ήλεγχε το «Συνδικάτο Εργατών Γης», υπήρξε καθοριστική στα τεκταινόμενα του Τυρνάβου, όπως καθοριστική υπήρξε και η παρουσία συγκεκριμένων χαρισματικών στελεχών, λ.χ. του Κώστα Λουλέ, Κώστα Αρίδα, Σωτήρη Ντάσιου και άλλων.

Η ιστορία του «κόκκινου κοινοτικού συμβουλίου»[5] του 1934 με Πρόεδρο Κοινότητας τον Κώστα Αρίδα και των αλλαγών και επιρροών που επέφερε στην μικρή κοινωνία της πόλης, παρά την βραχύβια παρουσία του στα πολιτικά πράγματα του Τυρνάβου, υπήρξαν καταλυτικές για την συνέχεια των δημοκρατικών και απελευθερωτικών αγώνων[6].

Την περίοδο 1936 – 1940, πολλοί ήταν οι Τυρναβίτες συνδικαλιστές, αγωνιστές και προσωπικότητες που εξορίστηκαν ή εκτοπίστηκαν ή φυλακίστηκαν από το Μεταξικό φιλοφασιστικό καθεστώς της 4^ης Αυγούστου για την δράση τους, που κρίνονταν (δράση και πρόσωπα) από το καθεστώς σαν «εσωτερικοί εχθροί της χώρας»… έχοντας ωστόσο αφήσει στην πόλη ικανούς συνεχιστές των δημοκρατικών και διεκδικητικών αγώνων. Ήδη από το 1936 – 37 είχαν φυλακισθεί από το Μεταξικό Καθεστώς στο κολαστήριο της Ακροναυπλίας οι: Κώστας & Γεδεών Λουλές, Σωτήρης Ντάσιος, Α. Κάπρας, Σ. Ζαραγκότας Ν. Μανδηλάς και 2-3 Τυρναβίτες ακόμη.[7]

Μετά την παράδοση της χώρας στους Γερμανούς και τον αφοπλισμό του Ελληνικού Στρατού, ο Τύρναβος και τα τριγύρω χωριά μετρά ήδη αρκετούς νεκρούς στρατιώτες του από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Αλβανικό Μέτωπο κατά των Ιταλών φασιστών. Οι νεκροί στρατιώτες στις στρατιωτικές επιχειρήσεις του 1940 – 1941 στα διάφορα μέτωπα των στρατιωτικών επιχειρήσεων, πλησιάζουν τους 80.[8] Ο Τύρναβος και η ευρύτερη περιοχή του βιώνουν με τον πιο βάναυσο τρόπο την Ιταλική και στη συνέχεια τη Γερμανική κατοχή.

Χαρακτηριστικά γεγονότα τη θηριωδίας των Γερμανοϊταλών είναι: Στις 16/2/1943  οι Ιταλοί βάρβαροι σε αντίποινα πυρπολούν τα σπίτια των αμάχων κατοίκων του Δομενίκου και εκτελούν περισσότερους από 160 Δομενικιώτες, Μεσοχωρίτες και άλλους διερχόμενους  της περιοχής[9], πιθανόν και τριών Τυρναβιτών (βλ. κατωτέρω). Στις 21/1/1943 σημειώνεται ο τορπιλισμός του πλοίου «Città di Genova» που μετέφερε εκτός των Ιταλών στρατιωτών και Έλληνες ομήρους στην Ιταλία, μεταξύ των οποίων πνιγμένων ομήρων είναι και τρεις Τυρναβίτες : Μητσιός, Κάϊβας, Τσιμπλούλης.[10] Στις 30/1/1943 εκτελούνται εντός του νεκροταφείου Τυρνάβου δύο αξιωματικοί του διαλυμένου ελληνικού στρατού, που βρίσκονταν σε διατεταγμένη αντιστασιακή υπηρεσία (Πανόπουλος, Γιάγκος)[11]. Το χρονικό διάστημα 8/2 – 31/12/1943 σκοτώνονται στον Τύρναβο και σε διάφορα μέρη όπου οι αντάρτες μάχονται τον κατακτητή, άλλοι έντεκα (11) Τυρναβίτες μεταξύ των οποίων : την 17/2/1943, δηλ. την επομένη του ολοκαυτώματος του Δομενίκου στο Καυκάκι, οι Λιλής Δ., Μάρκου Μ., Πλιάτσικας Χρ., την 15/11/1943 ο Γιώτας Γ. «έξωθι του Τυρνάβου», την 31/10/1943 ο Χατζηκρανιώτης Κ. (αδελφός του Ιάσωνα Χατζηκρανιώτη, πρώην Δημάρχου Τυρνάβου) στα υψώματα της Χρυσομηλιάς Καλαμπάκας κ.λπ.[12] Από 1/1/1944 μέχρι την ανατίναξη στο Κασσιάνι 23/7/1944, σκοτώνονται: την 31/3/1944 ο Ψωμάς Βασίλειος στη Μεσοχώρα Τρικάλων, την 1/5/1944 οι Γερμανοί εκτελούν στην Καισαριανή μεταξύ των 200 Ακροναυπλιωτών και τον γνωστό Τυρναβίτη Σωτήρη Ντάσιο που ήταν φυλακισμένος, την 31/5/1944 στην Ορμάν Μαγούλα τον Φόρο Γεώργιο.[13]

Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (Ε.Α.Μ.) που αποτέλεσε τον κορμό της Εθνικής Αντίστασης, όντας η μεγαλύτερη και μαζικότερη αντιστασιακή οργάνωση την περίοδο της Κατοχής ιδρύθηκε στις 27/9/1941, ενώ το Φεβρουάριο του 1942 ιδρύθηκε το στρατιωτικό σκέλος του, ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ) που στόχο είχε την διεξαγωγή του Ανταρτοπόλεμου κατά των δυνάμεων Κατοχής. Στις 2/5/1942 στη θέση «Καραμάνι» της Καρακόπετρας, ορκίζεται η πρώτη ανταρτοομάδα στην περιοχή [14].

Στον Τύρναβο αρκετοί υφίστανται την τρομοκρατία που είχαν εξαπολύσει οι Γερμανοί και οι ντόπιοι συνεργάτες τους, με αποτέλεσμα την όξυνση των αντιθέσεων πολλών Τυρναβιτών εναντίον τους. Τον Αύγουστο του 1942 Τυρναβίτες εκτελούν συνεργάτη των Γερμανών που πριν τον πόλεμο υπήρξε αρχηγός της ΕΟΝ… Πολλοί Τυρναβίτες συλλαμβάνονται ή καταδιώκονται και ο κίνδυνος της εξόντωσής τους μεγαλώνει, έτσι  εγκαταλείπουν τον Τύρναβο περνώντας στο Αντάρτικο και συγκροτούν ομάδα στον Νότιο (Κάτω Όλυμπο). Την ομάδα αυτή αποτελούν οι : Θόδωρος Παρλαπάνος (Κολοκοτρώνης) ως ομαδάρχης, Πέτρος Καραπίδης, Γιώργος Καραλίβανος (Κανάρης), Νίκος και Μάρκος Παρλαπάνος (αδέλφια του Θεόδωρου), Γιάννης Κάπρας, Μάκης Σαμολαδάς Γ. Μανδηλάς κ.λπ.[15] Η σπίθα που κρυφόκαιγε άναψε και στον Τύρναβο…

Οι Γερμανοί έχοντας πληροφορίες ότι επίκειται απόβαση των συμμάχων στην Ελλάδα, ενίσχυσαν τις δυνάμεις τους στην περιοχή της Λάρισας, μεταξύ των οποίων ήταν και η επίλεκτη μεραρχία των SS Γκαίριγκ, με την διοίκησή της να εγκαθίσταται στη Λάρισα, ενώ στην τοποθεσία Κασσιάνι Τυρνάβου, εγκατέστησαν την υπαίθρια αποθήκη καυσίμων και πυρομαχικών για τον εφοδιασμό της αλλά και για τον γρήγορο εφοδιασμό των διερχόμενων στρατιωτικών τους μονάδων.[16]

Η τοποθεσία Κασσιάνι, βρίσκεται περίπου 5 – 6 χλμ. νότια του Τυρνάβου, εκατέρωθεν του οδικού άξονα Τυρνάβου–Λάρισας (περίπου στο μέσον της απόστασης Τυρνάβου – Γιάννουλης) που οριοθετείται περίπου από την σημερινή διασταύρωση προς Αγία Σοφία – Πλατανούλια μέχρι την σημερινή διασταύρωση προς Δένδρα.

Τα παλιά χρόνια η τοπογεωγραφία στην ευρύτερη περιοχή της Βόρειας Θεσσαλίας  ήταν διαφορετική. Οι δρόμοι που συνέδεαν τα χωριά στην περιοχή καθώς και στον ορεινό όγκο του Ολύμπου ήταν σχεδόν ανύπαρκτοι. Ο μοναδικός οδικός άξονας, ο «δημόσιος δρόμος» που συνέδεε τον Τύρναβο με τη Λάρισα τμήμα του δρόμου που εξυπηρετούσε την επικοινωνία της Ελλάδας με τα Βαλκάνια και την Ευρώπη, ήταν χωματόδρομος, η δε συγκοινωνία γίνονταν κυρίως με σούστες ή κάρα και το ταξίδι διαρκούσε περίπου μιάμιση ώρα.[17]

«Ένας βατός χωματόδρομος ενισχυμένος με σκύρα συνδέει τις δύο πόλεις και η συγκοινωνία γίνεται με σούστες ενώ η διάρκεια του ταξιδιού είναι μιάμιση περίπου ώρα».[18]

Αυτονόητο ήταν λοιπόν το γεγονός της ξεκούρασης των ζώων και των ταξιδιωτών. Στην περιοχή υπήρχαν δένδρα, επαρκές νερό για τα ζώα και σύμφωνα με μαρτυρίες υπήρχε στο χώρο ένα μικρό κατάστημα στο οποίο ξεκουράζονταν και ξεδιψούσαν ταξιδιώτες.

«Το μέρος αυτό είναι δεντροφυτεμένο και παρουσιάζεται μέσα στον κάμπο σαν όαση. Τα παλιά χρόνια που η συγκοινωνία και η μεταφορά των προϊόντων γίνοταν με άμαξες και κάρρα μόλις έφταναν οι αγωγιάτες στο Κασσιάνι, σταματούσαν….. Το δασίλιο αυτό λόγω του ότι ήταν στην κεντρική οδό, οι Γερμανοί το χρησιμοποίησαν για αποθήκη πυρομαχικών.»[19]

Τον χώρο αυτό διάλεξε η γερμανική διοίκηση να εγκαταστήσει την υπαίθρια αποθήκη πυρομαχικών και καυσίμων της Μεραρχίας των Ες-Ες Θεσσαλίας, εξυπηρετώντας επιπλέον και τις ανάγκες όλων των διερχόμενων στρατιωτικών σχηματισμών σύμφωνα με τον επιχειρησιακό σχεδιασμό των Γερμανών… Η αποθήκη ήταν μία από τις μεγαλύτερες αποθήκες πυρομαχικών στην Ελλάδα. Κατελάμβανε περί τα 150 στρέμματα. Το πολεμικό υλικό που ήταν αποθηκευμένο, υπολογίζονταν σε 50.000 τόνους περίπου.[20]

Στην ευρύτερη περιοχή του Ολύμπου, από τον Κάτω Όλυμπο μέχρι τα Τέμπη, δρούσε το Τάγμα Μηχανικού του Ολύμπου από τον Νοέμβρη του 1942 με μεγάλες επιτυχίες κατά του εχθρού. Η δράση του ήταν θρυλική επιφέροντας καίρια πλήγματα στον εχθρό. Στην ιστορία των μεγάλων σαμποτάζ έμεινε η ανατίναξη της ταχείας Γερμανικής αμαξοστοιχίας (υπ’ αριθ. 53), η μάχη του Καράλακου (Μπαϊραχτάρ), η μάχη της σοδειάς, η μάχη της Σπηλιάς, η ανατίναξη μεγάλης αμαξοστοιχίας με πυρομαχικά μεταξύ Τεμπών – Πλαταμώνα, η συμβολή στην ανατίναξη των υπαίθριων αποθηκών πυρομαχικών των Γερμανών στο Κασσιάνι, η ανατίναξη επιβατικής γερμανικής αμαξοστοιχίας μεταξύ Αγίας Παρασκευής – Σ.Σ. Πυργετού, το γενικό σαμποτάζ της σιδηροδρομικής γραμμής και γεφυρών Πλαταμώνα – Τεμπών – Μακρυχωρίου – Γυρτώνης κ.λπ.[21]

Στον Τύρναβο είχε ήδη αναπτυχθεί, ένα ισχυρό κίνημα αντίστασης κατά των Ιταλών και Γερμανών κατακτητών, μέσα από τις διεργασίες που προαναφέρθηκαν. Όπως προαναφέρθηκε, πολλοί Τυρναβίτες αγωνιστές, αλλά και από τα γύρω χωριά, είχαν ήδη βγει στο «Αντάρτικο», θεωρώντας υπέρτατη πράξη τους τον αγώνα κατά των φασιστών κατακτητών «παραβαίνοντας» τις νουθεσίες των δωσίλογων συνεργατών τους που τους προέτρεπαν «να καθίσουν φρόνημα…». Επισημαίνεται όμως ότι, όπως κι αλλού έτσι και στον Τύρναβο υπήρχε και η άλλη πλευρά, οι συνεργάτες των Ιταλών και Γερμανών, τα τάγματα ασφαλείας, κ.λπ. που ενώ δεν έκαμπταν στο ελάχιστο το αγωνιστικό φρόνημα των οργανωμένων ανταρτών κυρίως του Ε.Α.Μ., από την άλλη με τις προδοτικές και εκδικητικές ενίοτε πράξεις τους προξενούσαν πόνο σε οικογένειες συμπολιτών τους, που θα έπαιζε ξεχωριστό ρόλο στα γεγονότα μετά την ανατίναξη των αποθηκών…

Στο πλαίσιο των δράσεων της Αντίστασης, φέρεται ότι η οργάνωση του Ε.Α.Μ. (γραμματέας Τάκης Τσαμανής, οργανωτικός γραμματέας Κ. Ζαραγκότας) έθεσε σαν στόχο την ανατίναξη της αποθήκης πυρομαχικών στο Κασσιάνι, σε συνεργασία με το Τάγμα Μηχανικού του Ολύμπου και συγκεκριμένα με το 3ο Εφεδρικό Τάγμα Τυρνάβου[22].

Σύμφωνα με τον Λάζαρο Αρσενίου «Η αποθήκη φυλάσσεται από μονάδα των SS που χρησιμοποιεί και 11 Ιταλούς. Οι τελευταίοι μένουν στον Τύρναβο και μεταφέρονται με αυτοκίνητα. Στην Μεραρχία των SS τοποθετήθηκε και ο Ιταλός έφεδρος αξιωματικός Τζιοβάνι Ρουτζέρι».

Ο Τζιοβάνι Ρουτζέρι, Ιταλός έφεδρος ανθυπολοχαγός και αντιφασίστας, με την κατάρρευση του φασιστικού καθεστώτος του Μουσολίνι είχε συλληφθεί μαζί με άλλους Ιταλούς αντιφασίστες από τους Γερμανούς και από το στρατόπεδο Νταχάου που ήταν αρχικά φυλακισμένοι, μεταφέρθηκαν στο Κασσιάνι. Η μητέρα του Τζιοβάνι Ρουτζιέρι, του «Ιταλού», όπως έμεινε γνωστός στην μετέπειτα ζωή του στον Τύρναβο από τον γάμο του με την Τυρναβίτισσα Σαμουλαδά ή Χατζησαμουλαδά Αριάδνη, ήταν ελληνικής καταγωγής από την Κέρκυρα. Έτσι γνωρίζοντας την ελληνική γλώσσα, ήταν άκρως απαραίτητος ως διερμηνέας για τους Γερμανούς. Ήταν «υποκόμος» του Γερμανού αξιωματούχου Χάιντζ. Από τη θέση του αυτή μπορούσε να αξιοποιήσει τις όποιες πληροφορίες συνέλεγε μεταφέροντας τες για αξιοποίηση στην αντίσταση. Με την Αντίσταση ήρθε σε επικοινωνία μέσω του περιβάλλοντος του σπιτιού που φιλοξενούσε την γερμανική διοίκηση στον Τύρναβο.

Ο «Ιταλός» απέκτησε σχέσεις με την οικογένεια του Μάκη Σαμολαδά ο οποίος ήταν αντάρτης. Έτσι η οργάνωση του εφεδρικού ΕΛΑΣ του Τυρνάβου συνδέθηκε μαζί του θεωρώντας ότι ήταν απολύτως απαραίτητος προκειμένου να πετύχει τον σκοπό της. Ο «Ιταλός» δια μέσου του εφεδρικού ΕΛΑΣ έρχεται σε επαφή -με τη βοήθεια του Γιάννη Τσελιγγούλη και Λάκη Κατσίμπαρου- με το Μηχανικό του Ολύμπου, προμηθεύοντάς το με εκρηκτική ύλη και ότι άλλο υλικό τους ήταν απαραίτητο για το σαμποτάζ… Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες συναγωνιστών του, με άμεσο κίνδυνο της ίδιας του της ζωής, κατάφερνε κι έβγαζε πυρομαχικά από την αποθήκη των Ες-Ες στο Κασιάνι τα οποία αποθήκευε προσωρινά σε παρακείμενο των αποθηκών πηγάδι, ακόμη και στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στην ΤΟΥΜΠΑ, διευκολύνοντας έτσι την προώθησή τους στον Όλυμπο για τις ανάγκες του αντιστασιακού αγώνα και ιδίως μετά την κατάλληλη προεργασία για την ανατίναξη των αποθηκών. Ουσιαστικά η ανατίναξη έγινε με τα πυρομαχικά των ίδιων των Γερμανών!!!

Σε σύσκεψη που έγινε σε σπίτι του Τυρνάβου μεταξύ της διοίκησης του εφεδρικού τάγματος και μέλη της οργάνωσης του Ε.Α.Μ. αποφασίζεται να πραγματοποιήσουν την ανατίναξη των αποθηκών το απόγευμα της Κυριακής 23 Ιουλίου 1944.[23] Στην επιχείρηση λαμβάνει ενεργό ρόλο μεταξύ των άλλων ανταρτών και κατοίκων του Τυρνάβου που συνέδραμαν στο κρύψιμο ή τη διαφυγή των Ιταλών (Άντζελο, Τζιόρτζιο, Νίκολας, Τζιοβάνι) και ο Λάκης Κατσίμπαρος, ζαχαροπλάστης που ήταν σύνδεσμος με τους Ιταλούς αντιφασίστες. Μάλιστα κατά την ανατίναξη των αποθηκών συλλαμβάνεται και βασανίζεται από τους Γερμανούς για να μαρτυρήσει χωρίς όμως να πει το παραμικρό.

Η επιχείρηση σχεδιάστηκε με κάθε λεπτομέρεια, από την μεταφορά των επεξεργασμένων εκρηκτικών από τον Όλυμπο στο μαγαζί των αδελφών Σάμπρη, την μεταφορά τους στην περιοχή των αποθηκών, την τοποθέτησή τους κατάλληλα στο χώρο του σαμποτάζ, μέχρι και την διαφυγή των σαμποτέρ στον Όλυμπο. Σύμφωνα με μαρτυρίες ο «Ιταλός» με κίνδυνο της ζωής του μετέφερε τα εκρηκτικά στο ξυλουργείο του Ιωάννη Σάμπρη (που σύμφωνα με μαρτυρίες έλαβε μέρος στην ανατίναξη) στον Τύρναβο, με τέχνασμα πέρασαν την άμαξα με τα εκρηκτικά και με οδηγό Ιταλό φαντάρο από την γέφυρα του Τιταρήσιου (Ξηριά) για να αποφύγουν τον έλεγχο από την φρουρά που υπήρχε στην είσοδο της γέφυρας του Τιταρήσιου ποταμού την Κυριακή ξημερώματα της 23ης Ιουλίου και με πρόσχημα τις αγροτικές εργασίες ο διοικητής του εφεδρικού τάγματος του ΕΛΑΣ και ο Ιταλός φαντάρος, στάθμευσαν την άμαξα με τα πυρομαχικά που είχαν πολύ κοντά στα συρματοπλέγματα των αποθηκών αφήνοντας την εκρηκτική ύλη κρυμμένη στα συρματοπλέγματα, για να την μεταφέρουν αργότερα στο εσωτερικό των αποθηκών και να την τοποθετήσουν σύμφωνα με τις οδηγίες του Ρουτζιέρι. Η όλη εσωτερική δουλειά φαίνεται ότι διενεργήθηκε από τον «Ιταλό» Ρουτζιέρι, ο οποίος σχεδίασε τα πάντα μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια, ώστε να εκμηδενιστεί κάθε περίπτωση αποτυχίας. Η περιοχή των αποθηκών χωρίστηκε σε 4 τομείς, ώστε να συμπεριληφθεί όλη η περιοχή που υπήρχαν αποθηκευμένα πυρομαχικά, με εκρηκτικά. Κάθε Ιταλός φαντάρος αντιφασίστας ανέλαβε από μέσα την περιοχή ευθύνης του. Έτσι καλύπτεται όλος ο χώρος των αποθηκών.[24]

Ο Λάζαρος Αρσενίου στο βιβλίο του Η Θεσσαλία στην Αντίσταση, αναφέρει ότι «… Τότε στις εφτά και μισή έγινε το σαμποτάζ με 35 εκρηκτικά και εμπρηστικά γεμίσματα. Τα είχαν τοποθετήσει κατάλληλα οι Ιταλοί φρουροί με οδηγίες του Ρουτζέρι. Την πρώτη μεγάλη έκρηξη ακολουθούν άλλες, αμέτρητες. Ο ουρανός ξεσκίζεται από λάμψεις εκτυφλωτικές, ενώ ακόμα δεν νύχτωσε…».

Σύμφωνα με τον Σουβλή Χαράλαμπο (Ασποποταμίτης) στο βιβλίο του Ο ΕΛΑΣ της Θεσσαλίας, αναφέρει «Στις 4:30΄ μ.μ. ακούστηκε η πρώτη έκρηξη και αμέσως εξακολούθησε τρανταγμός. Όπως φαίνεται οι Ιταλοί βιάστηκαν και έσπασαν τα σωληνάρια νωρίτερα απ’ ότι έπρεπε…. Μια εκτυφλωτική λάμψη διαρκεί πάνω από το μέρος των εκρήξεων. Τα τζάμια των σπιτιών από τα κοντινά χωριά Δέντρα και Κουτσιλάρ (Αγιά Σοφία) σπάζουν από τη μεγάλη δόνηση των εκρήξεων… Οι Γερμανοί που βρέθηκαν κοντά στο μέρος των εκρήξεων είχαν περίπου 40 νεκρούς και τραυματίες… Ο Ραδιοσταθμός του Λονδίνου μίλησε για την ανατίναξη που έκαναν οι Έλληνες πατριώτες στο Κασσιάνι».

Ο Αντώνης Αγγελούλης (Βρατσάνος) στο βιβλίο του Βροντάει ο Όλυμπος αναφέρει «Τοποθετήθηκαν τριάντα πέντε επιβραδυντικά εκρηκτικά και εμπρηστικά γεμίσματα σε μεγάλους σωρούς με κάθε είδους πολεμικό υλικό. Επί 2 1/2 μέρες οι τρομερές εκρήξεις συγκλόνιζαν το θεσσαλικό κάμπο. Ολόκληροι τόννοι από πυρομαχικά, καύσιμα, αυτοκίνητα, βλήματα όλων, πυροβολικού κάθε διαμετρήματος, νάρκες και εκρηκτικές ύλες ανατινάζονταν στον αέρα! Η κυκλοφορία πάνω στο δημόσιο δρόμο Λάρισας – Κοζάνης σταμάτησε για τρεις μέρες. Η μεγαλύτερη δύναμη της φρουράς εξοντώθηκε από τις εκρήξεις κι ολόκληρη η περιοχή γέμισε από τεράστιους κρατήρες.».[25]

Οι Αντάρτες του ΕΛΑΣ πιστοί στις δεσμεύσεις τους και στο καθήκον τους, αλλά και οι υπόλοιποι συνεργοί τους στον Τύρναβο και Αμπελώνα, κάνουν τα πάντα και γρήγορα, απομακρύνοντας τους Ιταλούς αντιφασίστες που τους βοήθησαν με τελικό προορισμό τον Όλυμπο, για να ξεφύγουν από την μήνη των Γερμανών. Μαζί τους και ο δικός μας «Ιταλός» με την νεαρή τότε Σαμολαδά.

Όμως τα γεγονότα δεν σταματούν με την επιτυχημένη ανατίναξη των πυρομαχικών. Για τους Τυρναβίτες συνεχίζονται με ιδιαίτερη αγριότητα. Οι Γερμανοί έχοντας κυριολεκτικά λυσσάξει από την μεγάλη καταστροφή και το διεθνές ρεζιλίκι που έπαθαν, την επομένη συλλαμβάνουν όσους θεωρούν επικίνδυνους για την διατάραξη της τάξης του Γ΄ Ράιχ, ίσως και 300 – 400, αλλά με τη βοήθεια -δυστυχώς- των ελάχιστων Τυρναβιτών συνεργατών τους[26], κρατούν εν τέλει περίπου 140 Τυρναβίτες… Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν και οι : Μαρίνος Νταβάρας, Α. Τσιόπας, Αντ. Καναβός, Κ. Τσιμπλούλης,  Λ. Γεωργίου, Χρ. Ζαμπακίκας, Αθ. Τσουκάρας, Ν. Κόκοτας, Μιχ. Καρασούλας, Σωτ. Ρίζος, Χ. Ζαγκότης, Σ. Μίχης, Κ. Γκατζηρούλης, Δ. Λάφτης, Ιωάννης Λιάνος, Αν. Σαματζής, Κ. Τσάκας, Κ. Κούκος, Δ. Αρβανίτης, Δ. Ζέρβας, Χρ. Ζιάγκας, Β. Τσιαπανίκας, Κ. Οντούλης, Δ. Στατήρης, Δ. Γκρόζος, Χρ. Αγραφιώτης, Κ. Μπαϊράμης, Αν. Μπάκος κ.α. Αργότερα συλλαμβάνουν και τους : Δημ. Καραίσκο, Αθ. Ταμπάκη, Κ. Μιχαλόπουλο, Κώστα Μάτο, Α. Αντωνούλη, Ιωάννη Οικονόμου (Τσαούση), Δ. Κούκο.[27]

Όλοι οι συλληφθέντες οδηγούνται στον τόπο του σαμποτάζ στο Κασσιάνι, να συλλέξουν κάλυκες οβίδων και άλλα υπολείμματα πυρομαχικών, ενώ τους διαμηνύεται ότι στο τέλος θα τους εκτελέσουν. Σαν σε κινηματογραφική ταινία οι συλληφθέντες Τυρναβίτες σε λίγες μέρες δραπετεύουν με βοήθεια από έξω (Τύρναβο), αλλά και με τον δικό τους αγώνα. Οι περισσότεροι κρατούμενοι Τυρναβίτες δραπετεύουν από το Κασσιάνι, ρεζιλεύοντας για δεύτερη φορά τους Γερμανούς, ακολουθώντας αρχικά αντίθετη προς τον Όλυμπο νότια κατεύθυνση, περνώντας τον Πηνειό ποταμό, μεταβαίνοντας στην Αμυγδαλή. Αργότερα καταλήγουν στον Όλυμπο.

Πρωταγωνιστικό ρόλο στην μαζική απόδραση των Τυρναβιτών παίζουν οι Γιάννης (Γιώτης) Τσελιγκούλης (αντάρτης του ΕΛΑΣ), που ήταν στον Τύρναβο και οι συλληφθέντες: Κώστας Μπαϊράμης, φορτοεκφορτωτής και αθλητής της Άρσης Βαρών, Μαρίνος Νταβάρας, αγρότης και Κώστας Μάτος, καθηγητής μαθηματικών, μέλος της Πανθεσσαλικής Επιτροπής Εθνικής Αλληλεγγύης. Οι τρείς τους αρχικά και στη συνέχεια με την συνδρομή των συγκρατούμενών τους Θανάση Ταμπάκη και Σωτήρη Ρίζου κι ενός ακόμη, με την καθοριστική βοήθεια από τον Τύρναβο του Γ. Τσελιγκούλη, οργάνωσαν και εκτέλεσαν την απόδραση από το Κασσιάνι, γεγονός που κι αυτό (μαζική απόδραση) έχει την δική του σπουδαιότητα.

Ο Λάζαρος Αρσενίου στο βιβλίο του «Η Θεσσαλία στην Αντίσταση Τόμος Β΄ Γερμανική κατοχή» αναφέρει πολύ γλαφυρά πως επιτεύχθηκε η απόδραση : Ενώ ξάπλωσαν και κάνουν ότι κοιμούνται, παρακολουθούν εντατικά. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα αντιλαμβάνεται ο Μπαϊράμης να κυλιέται στο χορταριασμένο έδαφος άνθρωπος. Είναι ο Τσελιγκούλης. Στα δόντια του κρατάει ένα Παραμπέλ, πιστόλι γερμανικό. Ο Μπαϊράμης σηκώνεται δήθεν να ουρήσει και πλησιάζει θαρρετά τον Γερμανό φρουρό. Με ανακατωμένα ιταλο-ελληνικά ρωτάει: – Κε ώρα σενιόρ; (τι ώρα είναι;) – Τσβάϊχ (δύο), απαντά ο Γερμανός αδιάφορα. Ο Μπαϊράμης κάνει πως γυρίζει στην σκηνή. Αστραπιαία ρίχνεται στον Γερμανό από τα νώτα και τον αγκαλιάζει σφικτά… Ο Γερμανός σφαδάζει τώρα μεσ’ τα γερά μπράτσα του Μπαϊράμη. Στην στιγμή βγαίνει από το σκοτάδι ο Τσελιγκούλης και σκοτώνει τον Γερμανό με μια πιστολιά. Στο μεταξύ οι κρατούμενοι Θανάσης Νταμπάκης, Σωτήρης Ρίζος και ένας τρίτος χτύπησαν με κασμά στο κεφάλι έναν δεύτερο Γερμανό σκοπό, που κείτεται αιμόφυρτος και καλεί στα όπλα την υπόλοιπη φρουρά… Οι υπόλοιποι 20 – 30 κρατούμενοι φοβήθηκαν να φύγουν.    

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί ότι λίγες μέρες αργότερα, ο Τζιοβάνι Ρουτζέρι, ο δικός μας «Ιταλός», ο οποίος μετά την ανατίναξη διέφυγε προς τον Όλυμπο και εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ, ανατινάζει και την μεγάλη υπαίθρια αποθήκη βενζίνης των SS που οι Γερμανοί είχαν εγκαταστήσει στο κτήμα Χαροκόπου στη Γιάννουλη. Εκτός από την καταστροφή των καυσίμων, οι Γερμανοί έχασαν από τις εκρήξεις και την φωτιά περίπου 30 στρατιώτες τους.[28]

Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες, οι Γερμανοί, εκτός των τεράστιων απωλειών σε πυρομαχικά, καύσιμα κ.λπ., για περισσότερες των τριών ημερών δεν μπορούσαν να διέλθουν από τον δημόσιο δρόμο Λάρισας – Κοζάνης, είχαν απώλειες και σε στρατιώτες, περίπου 80 άντρες, οι περισσότεροι νεκροί ή βαριά τραυματίες, μεταξύ των σκοτωμένων δε και ο Γερμανός διοικητής της τεθωρακισμένης μεραρχίας με βαθμό Στρατηγού.

Με την ανατίναξη των αποθηκών πυρομαχικών – καυσίμων στο Κασσιάνι, των αποθηκών καυσίμων στη Γιάννουλη και την ήττα τους σε εξόρμηση προς τους Γόννους κατά την οποία έχασαν 100 περίπου στρατιώτες (νεκρούς και τραυματίες)[29] οι Γερμανοί  αναγκάστηκαν να ενισχύσουν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις κατά μήκος της οδού Λαρίσης – Κοζάνης προκειμένου να διασφαλίσουν την απρόσκοπτη κυκλοφορία στη μοναδική τότε διεθνή οδική αρτηρία, παραδίδοντας έτσι όμως τον έλεγχο των περιοχών από την Λάρισα και τον Τύρναβο μέχρι τον Όλυμπο και τα Τέμπη με ότι αυτό σήμαινε για την υπόθεση της απελευθέρωσης.[30]

Το σαμποτάζ στο Κασσιάνι, έγινε γνωστό και στο εξωτερικό, αφού σε αυτό αναφέρθηκε εκτενώς ο ραδιοσταθμός του Λονδίνου.[31]

Ως προς την ροή των γεγονότων λίγο διαφορετική είναι η θέση του Γ. Γουδέλα[32], Β΄ Γραμματέα της Αχτιδικής Επιτροπής Τυρνάβου, την εποχή εκείνη, ο οποίος σε επιστολή του στο Περιοδικό «Εθνική Αντίσταση» Συλλογή 36 Ιούλης 1983, αναφέρει ότι η ανατίναξη δεν έγινε από τμήμα του ενεργού ΕΛΑΣ, ούτε από τμήμα του μηχανικού της 1^ης Μεραρχίας, ούτε από το ΙΙΙ Τάγμα 4^ου Εφεδρικού ΕΛΑΣ, αλλά από πολύ λίγα πρόσωπα, παρά την αντίθετη εξιστόρηση των ανθρώπων που συμμετείχαν στο σαμποτάζ, του Αντώνη Αγγελούλη (Βρατσάνου) στο βιβλίο του «Βροντάει ο Όλυμπος», του Λάζαρου Αρσενίου στο βιβλίο του «Η Θεσσαλία στην Αντίσταση Τόμος Β΄ Γερμανική Κατοχή» και του Χαράλαμπου Σουβλή (Ασπροποταμίτη) στο βιβλίο του «Ο ΕΛΑΣ της Θεσσαλίας (Μπούλκες – Τασκένδη)…

Ως προς την ημερομηνία κυρίως και σε επιμέρους λεπτομέρειες, υπάρχουν δύο εκδοχές αφού ο Χαράλαμπος Σουβλής στο βιβλίο του «             Ο ΕΛΑΣ της Θεσσαλίας (Μπούκλες – Τασκένδη)» αναφέρει ως ημερομηνία την 9 προς 10/6/1944. Ορθή κατά την άποψή μου πρέπει να θεωρείται η ημερομηνία 23/7/1944. Υπάρχουν κατ’ αρχήν οι προσωπικές μαρτυρίες πολλών ανταρτών που έλαβαν μέρος στο σαμποτάζ, όπως του Γιαννακούλη Μπρουζιώτη (Ραμπαγάς) γνωστός και σαν Καπετάν Μπουρνόβας του Μηχανικού Ολύμπου, ο οποίος αναφέρει ότι ως μέλος του Μηχανικού Ολύμπου έλαβε μέρος στην ανατίναξη των πυρομαχικών στο Κασσιάνι (Δένδρα) στις 23 Ιουλίου 1944.  Στις 9-11/6/1944 οι Έλληνες αντάρτες επιχείρησαν έφοδο στον Αμπελώνα με αντικειμενικό σκοπό την ανατίναξη του διοικητηρίου του ΕΑΣΑΔ και την αχρήστευση των Γερμανικών δυνάμεων στο πλαίσιο της μάχης της σοδειάς, ενώ στις 11/6/1944 έγινε η μάχη στη θέση «γέφυρα Ποταμούλι» στην περιοχή της Ροδιάς.[33] Η βιβλιογραφία που στηρίχθηκε σε ντοκουμέντα και ενδελεχή έρευνα επίσημων αρχείων, αναφέρει την 23/7/1944 ως ημερομηνία διενέργειας της ανατίναξης στο Κασσιάνι π.χ. ο Αντώνης Αγγελούλης (Βρατσάνος) στο βιβλίο του που εκδόθηκε με την συνεργασία του ΚΚΕ το 1944 και ο Λάζαρος Αρσενίου στο δικό του βιβλίο συμπίπτουν στην ημερομηνία τις 23/7/1944. Ο Δημήτριος Μπαλλής (3^ο Μέλος του Στρατηγείου Θεσσαλίας και κατόπιν Επιτελάρχης της 1^ης Μεραρχίας) υπεύθυνος τήρησης των Αρχείων του Θεσσαλικού Ανταρτικού σώματος της τήρησης των δελτίων συμβάντων (κατατεθειμένα στα Γ.Α.Κ.) αναφέρει ως ημερομηνία του σαμποτάζ την ημερομηνία 23/7/1944.[34]

Το ουσιαστικό όμως δεν είναι τόσο οι λεπτομέρειες, όσο η όλη διαδικασία στην οποία συμμετείχαν: οι Ιταλοί Αντιφασίστες στρατιώτες με την ουσιαστική και καθοριστική εμπλοκή τους, οι Τυρναβίτες Αντάρτες του ΕΛΑΣ για την συνολική σύλληψη και υλοποίηση του σχεδίου, το Τάγμα Μηχανικού του ΕΛΑΣ για την προετοιμασία των εκρηκτικών, οι απλοί κάτοικοι του Τυρνάβου και του Αμπελώνα, άνδρες και γυναίκες, που με κίνδυνο της ζωής τους και των οικογενειών τους δέχθηκαν να βοηθήσουν στο εγχείρημα αποκρύπτοντας πυρομαχικά ή ρουχισμό και εφόδια των σαμποτέρ, που βοήθησαν στην μαζική απόδραση των κρατουμένων Τυρναβιτών, που εναντιώθηκαν στις «εντολές» των αρχών να «καθίσουν φρόνιμα»… Είναι μια μεγάλη μάζα ανθρώπων, μιας κοινωνίας πολιτών της μικρής αγροτικής πόλης του Τυρνάβου που πήραν την υπόθεση στα χέρια τους με την μικρή ή μεγάλη συμμετοχή τους και με τη σιωπή τους. Είναι όλοι οι πολίτες του Τυρνάβου που δεν φοβήθηκαν τους κατακτητές και τις πιθανές συνέπειες που θα είχαν…

Οι Γερμανοί μέχρι την αποχώρησή τους από τον Τύρναβο την 24/10/1944[35] στο πλαίσιο της προετοιμασίας της αποχώρησής τους, εκδικούμενοι τους Τυρναβίτες πατριώτες που έκαναν την παραμονή τους στον Τύρναβο αβίωτη και προβληματική, φέροντας βαρέως τον εξευτελισμό που υπέστησαν με την ανατίναξη των αποθηκών πυρομαχικών τους και την μαζική απόδραση των συλληφθέντων Τυρναβιτών, εξαπέλυσαν αργότερα πογκρόμ δολοφονιών. Με τη βοήθεια των επονείδιστων προδοτών ντόπιων συνεργατών τους γερμανοτσολιάδων, σκότωσαν περίπου 50 αμάχους πολίτες του Τυρνάβου και των τριγύρω χωριών το χρονικό διάστημα από 4/9 – 5/10/1944 (είναι ένα ζήτημα που θα πρέπει περαιτέρω να διερευνηθεί) σε διάφορα μέρη πέριξ του Τυρνάβου, σε διάφορες συνοικίες εντός της πόλης του Τυρνάβου (π.χ. περιοχές Ανάληψης, Νεκροταφείου, Κ. Πλατείας, Αγίας Παρασκευής κ.λπ.), ακόμη και εντός των σπιτιών των Τυρναβιτών, άντρες όλων των ηλικιών και μια γυναίκα (Γλυκερία Σεφέρογλου), ακόμη πατέρα και γιο ή αδέλφια ….

Για όλους αυτούς που πολέμησαν, τραυματίστηκαν ή σκοτώθηκαν, που έχασαν παιδιά, πατεράδες, αδέλφια, συζύγους, συγγενείς ή φίλους, που έμειναν σωματικά ή ψυχικά ανάπηροι, που έχασαν σπίτια & περιουσίες ολόκληρες, που υπηρέτησαν χωρίς ιδιοτέλεια τα ιδανικά της Εθνικής Αντίστασης, που συμμετείχαν στην Αντίσταση με όποιον τρόπο μπορούσαν και αφορούν τον Τύρναβο – Αμπελώνα και την ευρύτερη περιοχή του, θα πρέπει να τους αφιερωθεί μια ημέρα του χρόνου ως ελάχιστος φόρος τιμής.

Ο Δήμος Τυρνάβου ως θεματοφύλακας της συνέχειας της ιστορίας του τόπου μας θα πρέπει να αναλάβει εκείνες τις πρωτοβουλίες που απαιτούνται για την υλοποίηση της από καιρό οφειλόμενης πράξης, για λογαριασμό όλων μας.

Αποτελεί ηθική και ιστορική μας υποχρέωση η διατήρηση και ανάδειξη της συλλογικής μνήμης και της ιστορίας του τόπου μας για την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της Εθνικής Αντίστασης, με αφορμή το σαμποτάζ στο Κασσιάνι και την παράτολμη και έξω από κάθε λογική, πράξη εναντίωσης μιας χούφτας ανθρώπων, μιας μικρής κοινωνίας στον υπέρτερο εχθρό. Πρέπει να εξευρεθούν τρόποι πρόσκτησης της τοπικής ιστορίας στις νέες γενιές.

ΥΓ: Ενδεχομένως να παρουσιασθούν ελλείψεις, ίσως και σημεία ανακριβή. Για όλα αυτά θα ήθελα την επιείκεια των αναγνωστών, αλλά και την τεκμηριωμένη άποψή τους, η οποία θα ήταν άκρως χρήσιμη για την καταγραφή των γεγονότων.

Βιβλιογραφία

Βιβλία

1. ΒΡΟΝΤΑΕΙ Ο ΟΛΥΜΠΟΣ Αντώνη Αγγελούλη (Βρατσάνου) Εκδ. «ΓΝΩΣΕΙΣ» ΑΘΗΝΑ 1944
2. Ο ΕΛΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (ΜΠΟΥΛΚΕΣ – ΤΑΣΚΕΝΔΗ) Χαράλαμπου Σουβλή (Ασπροποταμίτη) ΛΑΡΙΣΑ 1984
3. Η Θεσσαλία στην Αντίσταση Τόμος Β΄ Γερμανική Κατοχή, Λάζαρος Αρσενίου Περιφερειακές Εκδόσεις έλλα, ΛΑΡΙΣΑ 1999
4. Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ 05/11/2010, άρθρο του Ηλία Νικολακόπουλου για τον Τύρναβο
5. Το Κοινωνικό Κίνημα στη Λάρισα, Δαμιανός Αχ. Βουλγαράκης, Λάρισα 1975
6. Χρονικά Δομενίκου, Κοινότητα Δομενίκου, Δημήτριος Θ. Καραμίντζας, Περιφερειακές Εκδόσεις έλλα, ΛΑΡΙΣΑ 1997
7. ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ έκτακτη έκδοση «Ο Τύρναβος και τα Χωριά του» Μουλούλης Αθανάσιος, ΑΘΗΝΑ 1935

Ομιλίες – Εισηγήσεις – Άρθρα

1. Μνήμες της Ταραγμένης 10ετίας 1940 στον Τύρναβο, Μάτος Αναστάσιος (Ημερίδα Ψηφίδες Ιστορίας της ευρύτερης περιοχής Τυρνάβου 11/11/2017 Δήμος Τυρνάβου – Όμιλος Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας)
2. Θεσσαλία στους κοινωνικούς αγώνες, Τεύχος 4^ο, Μπάρμπας Δημήτρης, ΛΑΡΙΣΑ, Άνοιξη 2022
3. Θεσσαλία στους Κοινωνικούς Αγώνες Λάρισα, Δημήτρης Μπάρμπας «Το «Κόκκινο» Κοινοτικό Συμβούλιο του Τυρνάβου 1934» Δημοσθένης Μηλιούλης, Λάρισα 2022 τεύχος 4
4. Ο Τύρναβος στους Κοινωνικούς Αγώνες του Δημοσθένη Μηλιούλη Διπλωματική εργασία Α.Μ. 1119Μ014 ΑΘΗΝΑ 2021
5. Περιοδικό «Εθνική Αντίσταση» Συλλογή 36 Ιούλης 40 Χρόνια ΕΠΟΝ, 1983
6. Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ 05/11/2010, άρθρο του Ηλία Νικολακόπουλου για τον Τύρναβο

Έγγραφα

1. Λ.Π.Θ. Δήμου Τυρνάβου
2. Έγγραφο α.π. 1972/10-10-2007 Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λάρισας

Ιστότοποι

1. https://www.eleftheria.gr/m/%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%B5%CF%81%CF%8E%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1/item/253581-%CE%B7-%CF%84%CE%B9%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CF%87%CE%AF%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CF%85%CF%88%CF%89%CE%BC%CE%B1-731.html?tmpl=component&print=1
2. https://www.real.gr/archive_koinonia/arthro/otan_oi_symmaxikes_torpiles_bythisan_to_citta_di_genova-245734/ ΤΑΣΟΣ Κ. ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΙΔΗΣ akontogiannidis@yahoo.gr
3. https://www.eleftheria.gr Δημοσίευση: 03 Ιουλ 2016 άρθρο του Δημήτρη Βάλλα

[1] ΒΡΟΝΤΑΕΙ Ο ΟΛΥΜΠΟΣ Αντώνη Αγγελούλη (Βρατσάνου) Εκδ. «ΓΝΩΣΕΙΣ» ΑΘΗΝΑ 1944 (σελ. 47)

[2] Ο ΕΛΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (ΜΠΟΥΛΚΕΣ – ΤΑΣΚΕΝΔΗ) Χαράλαμπου Σουβλή (Ασπροποταμίτη) ΛΑΡΙΣΑ 1984 (σελ. 151)

[3] Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ 05/11/2010, άρθρο του Ηλία Νικολακόπουλου για τον Τύρναβο

[4] Το Κοινωνικό Κίνημα στη Λάρισα, Δαμιανός Αχ. Βουλγαράκης, Λάρισα 1975 (σελ. 152)

[5] Ο Τύρναβος στους Κοινωνικούς Αγώνες του Δημοσθένη Μηλιούλη Διπλωματική εργασία Α.Μ. 1119Μ014 ΑΘΗΝΑ 2021 (σελ. 54-66, 72-77)

[6] Θεσσαλία στους Κοινωνικούς Αγώνες Λάρισα, Δημοσθένης Μηλιούλης, Λάρισα 2022 τεύχος 4 (σελ. 90-107)

[7] Ο Τύρναβος στους Κοινωνικούς Αγώνες του Δημοσθένη Μηλιούλη Διπλωματική εργασία Α.Μ. 1119Μ014 ΑΘΗΝΑ 2021 (σελ. 134)

[8] Έγγραφο α.π. 1972/10-10-2007 Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λάρισας

https://www.eleftheria.gr/m/%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%B5%CF%81%CF%8E%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1/item/253581-%CE%B7-%CF%84%CE%B9%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CF%87%CE%AF%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CF%85%CF%88%CF%89%CE%BC%CE%B1-731.html?tmpl=component&print=1

[9] Χρονικά Δομενίκου, Κοινότητα Δομενίκου, Δημήτριος Θ. Καραμίντζας, Περιφερειακές Εκδόσεις  έλλα, ΛΑΡΙΣΑ 1997 (σελ. 169-376)

[10]https://www.real.gr/archive_koinonia/arthro/otan_oi_symmaxikes_torpiles_bythisan_to_citta_di_genova-245734/ ΤΑΣΟΣ Κ. ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΙΔΗΣ akontogiannidis@yahoo.gr

[11] www.eleftheria.gr Δημοσίευση: 03 Ιουλ 2016 του Δημήτρη Βάλλα

[12] Στοιχεία ΛΠΘ Δήμου Τυρνάβου

[13] Ως ανωτέρω

[14] Θεσσαλία στους κοινωνικούς αγώνες, Τεύχος 4^ο, Μπάρμπας Δημήτρης, ΛΑΡΙΣΑ, Άνοιξη 2022 (σελ. 30-38)

[15] Ο ΕΛΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (ΜΠΟΥΛΚΕΣ – ΤΑΣΚΕΝΔΗ) Χαράλαμπου Σουβλή (Ασπροποταμίτη) ΛΑΡΙΣΑ 1984 (σελ. 16-17, 21)

[16] Η Θεσσαλία στην Αντίσταση Τόμος Β΄ Γερμανική Κατοχή, Λάζαρος Αρσενίου Περιφερειακές Εκδόσεις  έλλα, ΛΑΡΙΣΑ 1999 (σελ. 179)

[17] Ο Τύρναβος στους Κοινωνικούς Αγώνες του Δημοσθένη Μηλιούλη Διπλωματική εργασία Α.Μ. 1119Μ014 ΑΘΗΝΑ 2021 (σελ. 49)

[18] Μνήμες της Ταραγμένης 10ετίας 1940 στον Τύρναβο, Μάτος Αναστάσιος (Ημερίδα Ψηφίδες Ιστορίας της ευρύτερης περιοχής Τυρνάβου 11/11/2017 Δήμος Τυρνάβου – Όμιλος Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας)

[19] Ο ΕΛΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (ΜΠΟΥΛΚΕΣ – ΤΑΣΚΕΝΔΗ) Χαράλαμπου Σουβλή (Ασπροποταμίτη) ΛΑΡΙΣΑ 1984 (σελ. 151)

[20] ΒΡΟΝΤΑΕΙ Ο ΟΛΥΜΠΟΣ Αντώνη Αγγελούλη (Βρατσάνου) Εκδ. «ΓΝΩΣΕΙΣ» ΑΘΗΝΑ 1944 (σελ. 47)

[21] Ως ανωτέρω

[22] Ο ΕΛΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (ΜΠΟΥΛΚΕΣ – ΤΑΣΚΕΝΔΗ) Χαράλαμπου Σουβλή (Ασπροποταμίτη) ΛΑΡΙΣΑ 1984 (σελ. 152)

[23] Η Θεσσαλία στην Αντίσταση Τόμος Β΄ Γερμανική Κατοχή, Λάζαρος Αρσενίου Περιφερειακές Εκδόσεις  έλλα, ΛΑΡΙΣΑ 1999 (σελ. 180)

[24] Ο ΕΛΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (ΜΠΟΥΛΚΕΣ – ΤΑΣΚΕΝΔΗ) Χαράλαμπου Σουβλή (Ασπροποταμίτη) ΛΑΡΙΣΑ 1984 (σελ. 154)

[25] ΒΡΟΝΤΑΕΙ Ο ΟΛΥΜΠΟΣ Αντώνη Αγγελούλη (Βρατσάνου) Εκδ. «ΓΝΩΣΕΙΣ» ΑΘΗΝΑ 1944 (σελ. 48)

[26] Ο ΕΛΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (ΜΠΟΥΛΚΕΣ – ΤΑΣΚΕΝΔΗ) Χαράλαμπου Σουβλή (Ασπροποταμίτη) ΛΑΡΙΣΑ 1984 (σελ. 156)

[27] Ως ανωτέρω

[28] Η Θεσσαλία στην Αντίσταση Τόμος Β΄ Γερμανική Κατοχή, Λάζαρος Αρσενίου Περιφερειακές Εκδόσεις  έλλα, ΛΑΡΙΣΑ 1999 (σελ. 182)

[29] Ως ανωτέρω

[30] ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ έκτακτη έκδοση «Ο Τύρναβος και τα Χωριά του» Μουλούλης Αθανάσιος, ΑΘΗΝΑ 1935 (σελ. 349)

[31] Ο ΕΛΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (ΜΠΟΥΛΚΕΣ – ΤΑΣΚΕΝΔΗ) Χαράλαμπου Σουβλή (Ασπροποταμίτη) ΛΑΡΙΣΑ 1984 (σελ. 155)

[32] Περιοδικό «Εθνική Αντίσταση» Συλλογή 36 Ιούλης 40 Χρόνια ΕΠΟΝ, 1983 (σελ. 19)

[33] ΒΡΟΝΤΑΕΙ Ο ΟΛΥΜΠΟΣ Αντώνη Αγγελούλη (Βρατσάνου) Εκδ. «ΓΝΩΣΕΙΣ» ΑΘΗΝΑ 1944 (σελ. 42-46)

[34] Η Θεσσαλία στην Αντίσταση Τόμος Β΄ Γερμανική Κατοχή, Λάζαρος Αρσενίου Περιφερειακές Εκδόσεις  έλλα, ΛΑΡΙΣΑ 1999 (σελ. 339)

[35] Ως ανωτέρω (σελ. 359)