ΓΡΑΦΕΙ Ο Τάσος Ψύρρας που ετοιμάζει και την παρουσίαση των καταστημάτων εστίασης
Όταν ξεκίνησα αυτή την έρευνα είχα στο μυαλό μου μια απλή αναφορά των καταστημάτων για το πότε άνοιξαν, ποτέ έκλεισαν, ποιοι ήταν οι ιδιοκτήτες. Όμως μπαίνοντας όσο γινόταν πιο βαθιά και βλέποντας πως το αγκάλιασαν οι συμπατριώτες μου, άλλαξα εντελώς τον τρόπο σκέψης. Έτσι θεωρώ πλέον ότι η παρουσίαση πρέπει να έχει μια συνέχεια όσον αφορά τον δρόμο που υπήρχε το κατάστημα, τι αντίχτυπο είχε στον περίγυρο και τι ρόλο έπαιζε, αν αυτό ήταν γειτονιά η κέντρο της πόλης.
Έτσι παίρνοντας κάθε δρόμο ξεχωριστά βλέπουμε από που ξεκινάει η εστίαση και μέχρι που φτάνει. Λόγω του ότι ο Τύρναβος είναι μια κυκλική πόλη όσον αφορά την αρχιτεκτονική της διαρρύθμιση μια και έχει πάρα πολλά τουρκικά στοιχεία και λόγω της έλλειψης χώρου, τα μαγαζιά εστίασης άλλαζαν χέρια συνεχώς χωρίς να επηρεάζει αυτό την πελατεία . Ο μαγαζάτορας έπαιρνε οίκημα και μαζί και την απαιτούμενη φήμη και πελατεία.
Επίσης σημαντικό είναι να αναφερθεί πως το σύνολο των επαγγελματιών καταστηματαρχών ήταν οι βλάχοι κάτοικοι του Τυρνάβου, άνθρωποι που είχαν το επιχειρείν μέσα τους σε αντίθεση με τους βέρους Τυρναβιτες που ήταν ως επί το πλείστον αγροτικός πληθυσμός. Σκεφτείτε ότι από τα πρώτα μαγαζιά εστίασης που έγιναν στην πόλη ήταν το 1880 από βλάχους ιδιοκτήτες. Περισσότερα θα πούμε στην πορεία.(Ευκαιρία είναι να εντοπίσουμε ιστορικά πότε εμφανίστηκαν και οι Βλάχοι στον Τύρναβο).
Έτσι λοιπόν θα έχουμε κάθε δρόμο ξεχωριστά από την είσοδο της πόλης προς το κέντρο, τα καταστήματα που ήταν εκτός αστικού ιστού θα έχουν ξεχωριστή αναφορά, ενώ τα άλλα θα παρουσιάζονται σαν μια εναλλαγή επαγγελματιών στον ίδιο χώρο με τον άλλο τίτλο καταστήματος η ακόμη και τον ίδιο.
Η παρουσίαση θα αφορά και τα μπακάλικα που είχαν τραπεζάκια μέσα. Αυτό το σύστημα κράτησε έως το 1970 όπου με νομοθεσία σταμάτησε να λειτουργεί. Θα αναφέρουμε, ταβερνεία, μαγέρικα, πατσατζίδικα, κέντρα διασκέδασης γαλακτοπωλεία μια και αυτά είχαν και γλυκά, ζαχαροπλαστεία, λέσχες μπιλιάρδου, χορευταδικα, Χάνια , εστιατόρια, καφετέριες, ουζερί, ορθαδικα, κλαμπ, ντίσκο κλπ. Θεωρώ πως όλα πρέπει να αναφερθούν γιατί ήδη άρχισε η ιστορική τους καταγραφή ώστε να υπάρχει πλήρης εικόνα για την πόλη μας.
Ιστορικά εντόπισα ότι από το 1850 και μετά μπορούμε να δούμε διάφορα καταστήματα εστίασης γιατί η έρευνα μου έχει φτάσει μέχρις εκεί.
Ευχαριστούμε τους φίλους που μας έδωσαν φωτογραφίες, τους παλιούς σερβιτόρους που χωρίς αυτούς δεν θα γινόταν τίποτα μιας και ήταν και είναι κινητές εγκυκλοπαίδειες. Ήξεραν και ξέρουν πράγματα, ονόματα και καταστάσεις που ούτε οι ιδιοκτήτες γνώριζαν . Σίγουρα θα αναφέρονται κάποια περιστατικά που έχουν γράψει ιστορία. Κάποιοι θα αναφέρονται και με το παρατσούκλι τους μιας και τότε ήταν πιο γνωστοί με το παρατσούκλι και όχι με το όνομα τους. Θέλω να πω πως δεν υπάρχει πρόθεση να δημιουργήσουμε πρόβλημα. Εκεί που θα θεωρούμε ότι μπορεί να δημιουργηθεί δεν θα το αναφέρουμε. Στο πόνημα μας θα αναφέρονται εκτός από τους σερβιτόρους , και οι Dj που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ψυχαγωγία μας και την διασκέδαση μας, αλλά ακόμα και οι τελάληδες που ήταν αυτοί που ενημέρωναν τον κόσμο για τις πιθανές αγοροπωλησίες που θα γίνονταν.
Ο Τύρναβος, αυτή η υπέροχα μεθυσμένη πόλη έχει μια μακρόχρονη σχέση με την διασκέδαση.
Πριν όμως προχωρήσουμε στην θεματική μας ενότητα που αφορά τα καταστήματα εστίασης που πέρασαν κατά καιρούς από τον Τύρναβο καλό είναι να παρουσιάσουμε κατά πρώτοις τους πόλους συγκέντρωσης στην πόλη που δεν ήταν άλλο από τις πλατείες που έπαιξαν ανέκαθεν σημαντικό ρόλο στην οικονομική ανάταση της πόλης.
Για να καταλάβεις πως λειτουργεί η αγορά θα πρέπει να γνωρίζεις την χωροταξική κατάσταση της πόλης. Σχεδόν κυκλική όπως ήταν όλες οι τούρκικες πόλεις με δρόμους από την περιφέρεια μέχρι το κέντρο, οπότε λογικά όλη η οικονομία της πόλης αναπτύσσονταν σε συγκεκριμένους δρόμους.
Μελετώντας παλιές καρτ ποσταλ εντοπίζεις ότι οι αγορές του Τυρνάβου ήταν 2, που ήταν και πλατείες ταυτόχρονα και πιθανόν να ονοματίσουμε και μια τρίτη. Η παλιά αγορά υπήρχε πριν το 1800, και λεγόταν παζάρι, ονομάστηκε δε Πλατεία Αγοράς το 1960 ενώ το 1982 μετονομάστηκε σε Πλατεία Γρηγόρη Λαμπράκη.
Η κεντρική πλατεία έγινε επι δημαρχίας Αθανάσιου Ζαφειριάδη που υπήρξε δήμαρχος από το 1887 μέχρι το 1899.Για την δημιουργία της πλατείας βοήθησε και ο βουλευτής επαρχίας Τυρνάβου Στρατηγός Θεόδωρος Λυμπριτης που υπήρξε και υπουργός Στρατιωτικών .Μέχρι το 1967 η πλατεία έφερε το όνομα Κεντρική πλατεία. Επι δικτατορίας μετονομάστηκε σε πλατεία 21ης Απριλίου και το όνομα αποκαθηλώθηκε επι δημαρχίας Ιάσωνα Χατζηκρανιωτη οπότε δόθηκε το όνομα επι τιμή του Νικολάου Εμμανουήλ που ισχύει μέχρι σήμερα..
Σημαντική παρουσία ήταν και η ύπαρξη του KTEΛ επι της πλατείας …….. ενώ η πρώτη πιάτσα των ταξί ήταν από την πλευρά που ήταν το ΠΑΛΛΑΔΙΟ ,μετά ΖΙΝΑ και τωρα GOUTSI και Εθνική Τράπεζα.
Χαρακτηριστικό στοιχείο για την ζωντάνια της πλατείας ήταν και η γνωστή βόλτα που γινόταν επάνω κάτω. Βόλτα λοιπόν στον Τύρναβο γινόταν κάθε Τρίτη Πέμπτη και Κυριακή. ήταν ο τρόπος να μπορούν να επικοινωνούν αυτοί που έδειχναν κάποιο ενδιαφέρον ώστε να κάνουν κάποια σχέση η να φλερτάρουν. Τα ραβασάκια πήγαιναν σύννεφο. Τα κρυφά χαμόγελα Και η βοήθεια που παρείχε ο κάθε ξάδελφος η ξαδέλφη στην δημιουργία σχέσεων με αντάλλαγμα και την δική τους βέβαια εξυπηρέτηση.
Η βόλτα στον Τύρναβο σαν τρόπος γνωριμιών άλλαξε πολλές φορές θέση.
Έτσι έχουμε πριν τον πόλεμο τις βόλτες στο τοιχακι όπως το έλεγαν το ανάχωμα στο ποτάμι, μετά μεταφέρθηκε κατά την διάρκεια της κατοχής στην δρόμο επι της Καραολη Δημητρίου, αμέσως μετά τον πόλεμο μεταφέρθηκε στο χώρο μπροστά από την Εθνική Τράπεζα. Μετά για ένα διάστημα την δεκαετία του 60 μεταφέρθηκε στα εξοχικά, πολύ μακριά δηλ. από το κέντρο ενώ η τελευταία βόλτα ήταν από το κτίριο του ΟΤΕ μέχρι το Δημαρχείο. η πιο σημαντική βόλτα ήταν αυτή που ξεκινούσε από το κατάστημα ηλεκτρικών ειδών του Παναγιώτη και Γιώργου Δεληχα, μέχρι τον ΟΤΕ . Οι βόλτες σταμάτησαν στον Τύρναβο να γίνονται από την δεκαετία του 80 και μετα.
Η τρίτη αγορά ήταν στον Άγιο Γεώργιο και λεγόταν Παζαρουλι επειδή ήταν μικρή. Εγώ προσωπικά αυτή θυμάμαι με την ονομασία Παζαρουλι. Στην πορεία πολλοί νεότεροι αποκαλούσαν την πλατεία Αγοράς Παζαρουλι.
Η παλιά αγορά που σχεδόν δεν άλλαξε από την εποχή της Τουρκοκρατίας, αν κρίνουμε από την κλασσική καρτ ποσταλ που κυκλοφορεί και η αγορά της κεντρικής πλατείας, που παρ, όλες τις επεμβάσεις των εκάστοτε δημάρχων για εξωραϊσμό ο χώρος ήταν πάντα ο ίδιος. Για την κεντρική Πλατεία έγινε μια προσπάθεια να μεγαλώσει την περιοδο που δήμαρχος ήταν ο Πλάκας Πανταζης(1950-1952). τότε τα μαγαζιά που είναι από την πλευρά του Ρουαγιαλ μέχρι το Παπιγιόν σήμερα ,ήταν ιδιοκτησία του Μαρκεζου. Ο γαμπρός του ήταν φαρμακοποιός στον Βαη στη Λάρισα και παντρεύτηκε την Πολυτίμη Βελέντζα. Τότε ο Πλάκας ήθελε να μεγαλώσει την πλατεία και ο Μαρκεζος για να μην χάσει τα οικόπεδα και τα μαγαζιά που είχε πούλησε κάποια μεμονωμένα και έτσι μπλοκαρίστηκε η επέκταση της πλατείας, μια και ο δήμος δεν είχε την δυνατότητα να αποζημιώσει τους ιδιοκτήτες
Επεμβάσεις στην κεντρική πλατεία αρχίζουν από τον δήμαρχο Αθανάσιο Ζαφειριάδη (1887-1899).η κεντρική πλατεία δέχτηκε μετέπειτα επεμβάσεις το 1959 επι δημαρχίας Αρίδα Εμμανουήλ και Νασικα Δημητρίου (1959-1963),το 1973 επι δημαρχίας Κατσανουλα Ευάγγελου 1973-1974 ,το 1994 επι δημαρχίας Κουγιωνη Δημήτρη με τελευταία επέμβαση το 2022 επι δημαρχίας Γιάννη Κοκουρα .
Το σημαντικό με την Κεντρική πλατεία και ειδικά μπροστά από την Αγροτική τράπεζα-νυν Πειραιώς -ήταν πως πάντα υπήρξε ο χώρος εύρεσης εργασίας και κλεισίματος συμφωνιών για τις αγροτικές δουλειές που κρατάει ακόμα και σήμερα. Την δεκαετία του 60 αρχίζουν να έρχονται από τα γύρω και τα ορεινά χωριά -ειδικά από την Βερδικουσια -οι πρώτοι εργάτες γης μια και από τότε αρχίζει η πρώτη εντατικοποίηση για την καλλιέργεια των χωραφιών. Μετα έχουμε την παρουσία των μαθητών που μόλις τέλειωναν το σχολείο αναζητούσαν δουλειά για το καλοκαίρι στα χωράφια και από το 1992 έχουμε την έλευση των αλλοδαπών εργατών γης και ειδικά Ελλήνων από την Αλβανία και Αλβανών. Όλες οι δουλειές κλείνονταν στο γνωστό μέρος.
Την δεκαετία του 80 η πλατεία αποκτά πάλι μια καινούργια αίγλη, γιατί ήταν νυχτερινός τόπος συνάντησης για κουβεντολόι πολιτικών θεμάτων. Οι συζητήσεις άρχιζαν αργά το βράδυ και κρατούσαν μέχρι τα ξημερώματα, ειδικά το Παρασκευοσαββατοκυριακο. χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες της πλατείας εκείνη την περίοδο ο κλασσικός Τάκης Κορδελας, ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου Όλυμπος που ήταν γνωστός με το χαρακτηριστικό όνομα «το χρυσουτσκου μου», μιας και όλους τους αποκαλούσε έτσι. Άλλος χαρακτηριστικός θαμώνας της νυχτερινής πλατείας ήταν ο Γιάννης Κοντογιάννης χημικός στο επάγγελμα. Οι καλλίτερες πολιτικές συζητήσεις γινόταν τότε .Πρέπει να αναφέρουμε ακόμη τον Κώστα τον Γερμανιδη, τον Νίκο τον Κιτσίδη τον Χρήστο Νταλαγιαννη.
Εδώ θα ήθελα να αναφέρω πως είμαι ανοιχτός στις αναμνήσεις όλων των Τυρναβιτων ώστε να γίνει η πληρέστερη καταγραφή για την πόλη μας.
Θα γυρίσουμε όμως πάλι στο θέμα μας που έχει σχέση με την εστίαση
Όλα τα καταστήματα εστίασης αναπτύχθηκαν ακτινωτά από την άκρη της πόλης μέχρι την κεντρική πλατεία και κάλυπταν τις οδούς Κιλελέρ, Λουλε, προς Άγιο Γεώργιο, προς δεύτερο δημοτικό σχολείο, προς Αγία Φανερωμένη, προς Καραολή Δημητρίου, πέριξ της κυκλικής κεντρικής πλατείας, και τώρα τελευταία και στον πεζόδρομο της Αγίας Παρασκευής. Ο κύκλος που αγκάλιαζε την πλατεία δηλ. από τις οδούς περιφερειακά του Μουσείου Καράσσου, του ΟΤΕ, του Μπαλιακα, της Αγίας Παρασκευής, και του Αγίου Γεωργίου δεν ξεπερνάει τα όρια της απόστασης των.300 μέτρων.
Διερευνώντας προς τα πίσω βλέπουμε πως την περίοδο πίσω από το 1940 έως το 1850 είχε αναπτυχθεί μια μεγάλη κατηγορία μπακάλικων που είχαν άδεια να έχουν και τραπέζια για την εξυπηρέτηση των θαμώνων. Αυτού του είδους οι άδειες δίνονταν μέχρι το 1970.
Αυτό που εντυπωσιάζει είναι πως το σύνολο των καταστημάτων άλλαζε συνεχώς χέρια από ιδιοκτήτη σε ιδιοκτήτη και αυτό που διαφοροποιούσε την κατάσταση ήταν η ονομασία και τελευταία το ντεκόρ και η περιποίηση αλλά και το πόσο καλές δημόσιες σχέσεις είχε ο νέος καταστηματάρχης. Συνήθως τα μαγαζιά αποκτούσαν νέους ιδιοκτήτες άτομα που δούλευαν ήδη σαν σερβιτόροι η ζαχαροπλάστες η καφετζήδες
Όσο πάμε όμως προς τα πίσω θα πρέπει να εξετάσουμε ακτινωτά τι μαγαζιά έγιναν σε κάθε δρόμο χρονολογικά τι όνομα απόκτησαν, ποιοι ήταν οι ιδιοκτήτες, ποιοι Σερβιτόροι πέρασαν τι πρόσφεραν στον πελάτη. Θα πρέπει επίσης να δούμε ανάλογα με την εποχή τι είδους μαγαζιά γίνονταν, υπάρχουν μερικές αναφορές για μαγαζιά πριν το 1900 αλλά είναι λίγες και θα μνημονευτούν αξιοποιώντας ότι στοιχείο έχουμε. Εκείνο που κάνει εντύπωση αν και το αναφέραμε πάλι πιο πάνω είναι πως καταστήματα εστίασης άνοιγαν πιο εύκολα οι βλάχοι που ζούσαν στον Τύρναβο.
Το σύνολο των επαγγελματιών ακόμα και σήμερα είναι οι βλάχοι και μπράβο τους. Οι βέροι Τυρναβιτες ήταν περισσότερο αγρότες που αρέσκονται όμως στην οινοποιία και στο μασλάτι των καφενείων και ταβερνείων των Βλάχων.
Σίγουρα έχουμε καταστήματα από την περίοδο 1900 που υπάρχουν καταγραφές έως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο μετά πάμε σε μαγαζιά κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου, μαγαζιά που επιβίωσαν κατά τον Β παγκόσμιο πόλεμο, μετά τον πόλεμο μέχρι το 1950.Απο το 1950 αρχίζει μια έξαρση καταστημάτων από ζαχαροπλαστεία και άλλου είδους κέντρα διασκέδασης. Αυτή θα είναι η δεκαετία του 50.
Μετά έχουμε την περίοδο από 1960 έως 1974.Θεωρω πως η πτώση της δικτατορίας είναι οριακή για πολλούς λόγους. Επιστρέφουν πλέον πολλοί νέοι που ήταν φυλακισμένοι λόγω δικτατορικού καθεστώτος η βρίσκονταν σε εξορίες και μπαίνουν δυναμικά στην αγορά.
Η λύση κατά πρώτοις ήταν μαγαζιά που είχαν σχέση με την εστίαση κι αρχίζει να πνέει νέος άνεμος που φτάνει μέχρι το 1990. Μετά γίνεται νέα αλλαγή στα ήθη. Εμφανίζονται μαγαζιά που αρχίζουν να διαχωρίζουν τους πελάτες. Δεν υπάρχουν μαγαζιά για αριστερούς και δεξιούς όπως υπήρχαν πριν το 1967,(θα αναφερθούμε και σ’ αυτά ) αλλά μαγαζιά που πάνε αλλού οι νέοι όπως καφετέριες και αλλού οι μεσήλικες και οι ηλικιωμένοι όπως τα ουζερί και τα καφενεία.
Τα ουζερί πλέον αποκτούν αίγλη για τους πολλούς μεζέδες όπου περισσότερο πήγαινες για να δεις τι πιάτα θα παρουσίαζε ο καταστηματάρχης. Νέα εποχή νέα ήθη η αλλιώς το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. …για να αστειευτούμε λιγάκι.. Να αναφέρω πως στα ουζερί αρχίζουν να πηγαίνουν οι μαθητες μόλις τελειώσουν το εξατάξιο γυμνάσιο. Είναι πλέον η εποχή της ενηλικίωσης κάτι που οι μεγάλοι το αποδέχονται πλέον. Αυτό το φαινόμενο κρατάει ακόμα και τώρα .
Μόλις οι μαθητές τελειώσουν το λύκειο-τελευταίες εξετάσεις- αγόρια και κορίτσια θα πάνε στο ουζερί. Τα πρώτα μεθύσια αρχίζουν και οι πρώτοι κρυφοί κι ανομολόγητοι έρωτες βγαίνουν στην επιφάνεια. (περίτρανα παράδειγμα κρυφών ερώτων η Gelsomina γύρω στο 1976-77-τι κλάμα έχει πέσει στο πατάρι της GELSOMINA και ο διαχρονικός Στατηρης μέχρι σήμερα. Βέβαια θα επανέλθουμε για το κάθε κατάστημα ξεχωριστά στις ιστορικές αναφορές μας για τα καταστήματα εστίασης που φιλοδοξούν να κυκλοφορήσουν και σε βιβλίο, ώστε να σώσουμε ότι μπορεί να σωθεί από το παρελθόν..
Να αναφέρω απλά ότι
Οι πιο ψαγμένοι πήγαιναν στον Σκροπιο ,στο Φανταμα ,όπως ήταν γνωστό το ουζερί του Τραποτση η στου Μπρεζα ένα από τα λίγα εκτός ιστού πλατείας μαγαζί. Περιφερειακά υπήρχε η ταβέρνα του Λιανου και τα 5Φ (Πέντε φι) όπου εκεί έμαθα τι πα να πει ζεϊμπέκικο πως να το χορεύεις και πως να βγάζεις τα εσώψυχά σου με την κίνηση του σώματος σου και την καρδιά σου . Τρελά μεθύσια. Και μετά ήταν η περίφημη Δέσπω. Τα ΕΞΟΧΙΚΑ και η ΟΑΣΗ ήταν άλλη κατηγορία μαγαζιού. Σημαντικός ήταν και ο Θάνος με το κατσικάκι στην γάστρα . Σίγουρα εξυπηρετούσαν διαφορετικές ανάγκες. Θεωρώ πως στην πορεία θα γίνουν οι απαραίτητες κατηγοριοποιήσεις όπως Χάνια, μαγέρικα, καπηλειά, μπακάλικα τσιπουρομπακαλικα γαλακτοπωλεία, καφενεία, ζαχαροπλαστεία, ουζερί (κυριλέ ονομασία) τσιπουραδικα ταβέρνες ,εστιατόρια, αναψυκτήρια, πιτσαρίες, night club, ποταδικα, χορευταδικα, take away σαν πιο σύγχρονα στέκια του καφέ , κοκορετσαδικα, Rock club, κλπ. Υπομονή και θα το απολαύσουμε σε συνέχειες, αρκεί να θέλετε και σεις να συνδράμετε.
Θα κάνουμε χαρτογραφήσεις και θα γράφουμε ιστορίες. Θέλω την βοήθεια σας σε αυτή την καταγραφή ώστε να μην αφήσουμε κανένα μαγαζί να μην αναφερθεί και καμμιά ιστορία να μην καταγραφεί. Θέλω φωτογραφίες από γλέντια σε μαγαζιά, από Απόκριες, από ιδιοκτήτες, Σερβιτόρους, θαμώνες, επιγραφές, καταλόγους διαφημιστικό υλικό και ότι άλλο έχετε. Μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί μου στο e-mail psiras@otenet.gr στο f/b και στο τηλέφωνο 6937-147.899.
Επίσης θέλω να ευχαριστήσω τον Πέτρο Οντουλη πρώην γενικό διευθυντή στο Δήμο Τυρνάβου αλλά και την κα Άννα Σιουλα και τον Γιώργο Ντελλα που μου έδιναν όταν χρειαζόταν στοιχεία σχετικά με το πότε γεννήθηκαν και πέθαναν οι συντοπίτες μας. Επίσης τον Γιώργο τον Κατσιμπαρο που ψηφιοποιούσε τη κάθε φωτογραφία που του έδινα ώστε να μπορέσει να περαστεί στο βιβλίο που θα κυκλοφορήσει
Να αναφέρω πως οι φωτογραφίες θα ψηφιοποιούνται και θα επιστρέφονται στον κάτοχο. Στην έκδοση θα αναφέρονται τα ονόματα αυτών που προσκόμισαν φωτογραφικό υλικό.. Έτσι για την ιστορία αναφέρω πως έχω εντοπίσει περίπου 600 μαγαζιά από το 1850 μέχρι σήμερα.
Έπεται συνέχεια
