Περισσότεροι από 80 επιστήμονες και εκπρόσωποι των τομέων νερού, ενέργειας, αγροτικής παραγωγής και φυσικού περιβάλλοντος διαφόρων διοικητικών επιπέδων από την Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική συμμετείχαν στην κοινή συνάντηση εργασίας των Ευρωπαϊκών Ερευνητικών Έργων Horizon 2020 REXUS και PRIMA LENSES στη Λάρισα την Τρίτη 7 και την Πέμπτη 9 Νοεμβρίου 2023.
Οι ερευνητές παρουσίασαν καινοτόμα εργαλεία και λύσεις «φυσικής βάσης» που προωθούν την ασφάλεια των φυσικών πόρων για τους τομείς του νερού, της ενέργειας, της αγροτικής παραγωγής και του φυσικού περιβάλλοντος λαμβάνοντας υπόψη τη διαχείριση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Στο πλαίσιο των δυο ευρωπαϊκών Έργων, συνολικού προϋπολογισμού άνω των 8 εκατομμυρίων ευρώ, 200 επιστήμονες αναπτύσσουν συγκεκριμένα εργαλεία διαχείρισης που απαντούν στις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές και οικονομικές προκλήσεις 12 επιλεγμένων πιλοτικών περιοχών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η λεκάνη του Πηνειού, η μόνη πιλοτική περιοχή που είναι κοινή και για τα δύο έργα.
Ως κύρια παραγωγική περιοχή της Ελλάδας, πιλοτική λεκάνη της χώρας για την Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά και λεκάνη αναφοράς για τον σχεδιασμό νέων αγροτικών πολιτικών για περιοχές με μεγάλες ανάγκες σε νερό και ενέργεια, και με ιδιαίτερη τρωτότητα στην κλιματική αλλαγή, οι λύσεις που αναπτύσσονται για τη λεκάνη του Πηνειού κρίνονται ως ‘κλειδί’ για πολλά επιτυχημένα μέτρα διαχείρισης τόσο σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όσο και της Ευρώπης.
Στο χαιρετισμό του ο Δρ. Πέτρος Βαρελίδης, Γενικός Γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας ανέφερε ότι οι προτάσεις των προγραμμάτων θα ληφθούν υπόψη στην υπό διαβούλευση β’ αναθεώρηση των ΣΔΛΑΠ για τη λεκάνη απορροής του Πηνειού, ενώ ο κ. Κωνσταντίνος Τζανακούλης, Ειδικός Γραμματέας Αποκεντρωμένης Διοίκησης Θεσσαλίας – Στερεάς Ελλάδας αναφέρθηκε στη χρησιμότητα των ευρημάτων των ερευνητικών προγραμμάτων για την τοπική κοινωνία και για τη διαχείριση των τομέων νερού και αγροτικής παραγωγής.
O Πρόεδρος του ΕΛΓΟ «ΔΗΜΗΤΡΑ» Καθηγητής Σέρκο Χαρουτουνιάν επισήμανε την σημασία ανάδειξης επιστημονικά τεκμηριωμένων και ρεαλιστικών ολιστικών λύσεων για την θωράκιση της ασφάλειας των τομέων νερού, ενέργειας, αγροτικής παραγωγής και φυσικού περιβάλλοντος. Παράλληλα υπογράμμισε την ανάγκη σύνδεσης της έρευνας με τις ουσιαστικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η περιοχή, εκφράζοντας την σταθερή πολιτική του Οργανισμού.
Αναφορικά με την λεκάνη του Πηνειού, η ομάδα του Ινστιτούτου Εδαφοϋδατικών Πόρων του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ παρουσίασε μια σειρά από πολυχρηστικά εργαλεία και καινοτόμες μεθόδους “φυσικής βάσης” που εφαρμόζονται επιχειρησιακά στον Πηνειό με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Με την συστηματική ενεργή συμμετοχή, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, των άμεσα εμπλεκόμενων φορέων και αξιοποιώντας νέες τεχνολογίες, οι πρωτοποριακές αυτές μέθοδοι έχουν σημαντικά κοινωνικο-οικονομικά οφέλη, και μπορούν να αποτελέσουν, αν υιοθετηθούν, πρότυπα για την μελλοντική εκπόνηση στρατηγικών σχεδίων διαχείρισης των συστημάτων της Θεσσαλίας και της επικράτειας, την ενίσχυση της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή και την αντιμετώπιση ακραίων κλιματικών φαινομένων.
Συγκεκριμένα παρουσιάστηκαν:
• Πιλοτική εφαρμογή για τη διατήρηση της αποθήκης νερού στο έδαφος σε βέλτιστες συνθήκες μέσω της ορθολογικής άρδευσης, με δυνατότητα εξοικονόμησης αρδευτικού νερού πάνω από 20% κατά μέσο όρο. Επίσης, παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα της κατεργασίας ζιζανίων και κλαδεμάτων με ενσωμάτωσή τους έναντι της χημικής καταπολέμησης και της καύσης, τα οποία υπέδειξαν σημαντική αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους.
• Νέα εργαλεία, όπως η μέθοδος υπολογισμού των πραγματικών αναγκών των καλλιεργειών σε νερό για το σύνολο των υφιστάμενων καλλιεργειών, σε κλίμακα χωραφιού και με ημερήσιο χρονικό βήμα και ο χάρτης καταλληλόλητας χρήσης γης για το βαμβάκι και τα σιτηρά σε επίπεδο λεκάνης απορροής, τα οποία μπορούν να αποτελέσουν βάση για τη διαμόρφωση στρατηγικού σχεδιασμού για το μέλλον του αγροτικού τομέα.
• Μοντέλα και σενάρια τα οποία έχουν εφαρμοστεί σε επίπεδο λεκάνης απορροής του Πηνειού, αλλά και εστιασμένα για το Δέλτα του Πηνειού και την λεκάνη Αγιάς και αφορούν στη: α) διαχείριση των τομέων νερού, ενέργειας, αγροτικής παραγωγής και οικοσυστημάτων, με διαφορετικά σενάρια και οπτικοποίηση των επιπτώσεων στο φυσικό και κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον (μεταμοντέλο) και β) βελτίωση άρδευσης και εφαρμογή ελλειμματικής άρδευσης (υδρολογικό μοντέλο).
• Μια πρωτοποριακή συμμετοχική μέθοδος διαμόρφωσης επιστημονικά τεκμηριωμένων και ιεραρχημένων ρεαλιστικών μέτρων διαχείρισης των τομέων νερού, ενέργειας, αγροτικής παραγωγής και οικοσυστημάτων, υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής, με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών.
Στο πλαίσιο της κοινής συνάντησης των δύο ερευνητικών έργων πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στο Υδρολογικό Παρατηρητήριο του Πηνείου στην περιοχή της Αγιάς, όπου οι συμμετέχοντες ξεναγήθηκαν στους πιλοτικούς αγρούς και σε άλλες ερευνητικές υποδομές που έχουν εγκατασταθεί. Οι συμμετέχοντες είχαν την δυνατότητα να περιηγηθούν στην διαδικτυακή εφαρμογή συμβουλευτικής άρδευσης που είναι διαθέσιμη για περισσότερα από 2100 αγροτεμάχια στη λεκάνη Αγιάς, καθώς και την αντίστοιχη εφαρμογή διαθεσιμότητας υδατικών πόρων και να διαπιστώσουν τη δυνατότητα παρακολούθησης της εξέλιξης έντονων μετεωρολογικών φαινομένων σε πραγματικό χρόνο και την αποτύπωση των επιπτώσεών τους στα υπόγεια ύδατα της περιοχής, όπως έγινε στην περίπτωση των δύο πρόσφατων θεομηνιών Daniel και Elias στην περιοχή της Αγιάς.
Παράλληλα, βασικός στόχος των Έργων είναι η πρόταση προς υιοθέτηση της μεθοδολογίας υπολογισμού των αναγκών των καλλιεργειών σε νερό για την μελλοντική διαμόρφωση των σχεδίων διαχείρισης υδατικών πόρων και η υποβοήθηση-υποστήριξη του έργου διαμόρφωσης των κύριων σε ιεράρχηση μέτρων διαχείρισης στην υπό διαβούλευση β’ αναθεώρηση των ΣΔΛΑΠ, για τη λεκάνη απορροής του Πηνειού.
Έτσι ο Πηνειός, μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση για την ολιστική διαχείριση των φυσικών πόρων και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή για όλη την Ευρώπη.
Λίγα λόγια για τα έργα:
Τα δυο Ευρωπαϊκά έργα, συνολικού προϋπολογισμού άνω των οκτώ εκατομμυρίων ευρώ, έχουν ως στόχο την ανάπτυξη έρευνας και καινοτόμων πρακτικών για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή των τομέων του νερού, της ενέργειας, της αγροτικής παραγωγής και του φυσικού περιβάλλοντος. Οι ερευνητικές ομάδες των δυο έργων, με περισσότερους από 200 επιστήμονες συνολικά και τη συμμετοχή ενδιαφερόμενων μερών από τους τομείς νερού, ενέργειας, αγροτικής παραγωγής και περιβάλλον, αναπτύσσουν συγκεκριμένες προτάσεις και εργαλεία διαχείρισης προσαρμοσμένες στις συνθήκες 11 πιλοτικών περιοχών σε όλη την Ευρώπη και την Κολομβία.
Το πρόγραμμα REXUS (2021-2024) είναι μια Δράση Έρευνας και Καινοτομίας που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα Ορίζοντας 2020 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και υλοποιείται από μία κοινοπραξία 17 εταίρων από 7 διαφορετικές χώρες (Ελλάδα, Ισπανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, Ολλανδία, Ρουμανία και Κολομβία). Στο πλαίσιο του έργου, επιστημονικά ινστιτούτα από κοινού αναλύουν, συνδυάζουν και συνθέτουν επιστημονικά δεδομένα για τους τομείς ενέργειας-αγροτικής παραγωγής-νερού και οικοσυστημάτων και τις μεταξύ τους σχέσεις και αλληλεπιδράσεις, υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής, με σκοπό να διαμορφώσουν και να προτείνουν συγκεκριμένα μέτρα που θα διασφαλίζουν τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα των πόρων και των κοινωνιών απέναντι στις κοινωνικο-οικονομικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι συγκεκριμένοι τομείς.
Το πρόγραμμα LENSES (2021-2024) υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος PRIMA που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην υλοποίηση του έργου, μετέχουν συνολικά 13 εταίροι από 6 χώρες (Ισραήλ, Ιορδανία, Ελλάδα, Ισπανία, Τουρκία και Ιταλία). Ανάμεσα στους στόχους του έργου είναι η βελτίωση του επιπέδου κατανόησης των πεπλεγμένων συστημάτων Νερού-Οικοσυστήματος-Τροφής, η εφαρμογή εστιασμένων λύσεων φυσικής βάσης και η κατανόηση των κοινωνικο-οικονομικών επιπτώσεων, η επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης και η συνδιαμόρφωση λύσεων.
