ΣΥΝΕΒΗ ΣΤΟΝ ΤΥΡΝΑΒΟ, ΣΥΝΕΒΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ

ΓΡΑΦΕΙ Ο Πέτρος Οντούλης, Πρώην Δ/ντής Δ. Τυρνάβου 

Α’ μέρος

Το 1962 προβλήθηκε η σπουδαία ταινία «Συνέβη στην Αθήνα» (It Happened in Athens), η οποία αναφέρονταν στην ιστορία του Ολυμπιονίκη Σπύρου Λούη και στους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896.

Ένα μεγάλο επίτευγμα για εκείνη την εποχή, ένα σημειολογικό – παγκόσμιο αθλητικό γεγονός, συνέβη στην Αθήνα για πρώτη φορά…

Στην ταινία «Συνέβη στην Αθήνα» μέσα από την αφήγηση της «περιπέτειας» του Σπύρου Λούη, τονίζεται ότι η τέλεση των  πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων στη χώρα που τους γέννησε, η παγκόσμια ιδέα του Ολυμπισμού που γεννήθηκε, το διακύβευμα των Ολυμπιακών Αγώνων που είναι η ειρήνη και η εκεχειρία μεταξύ των κρατών, η επική νίκη του ξυπόλυτου Έλληνα βοσκού Σπύρου Λούη που έτρεξε στον Μαραθώνιο με δανεικά παπούτσια, το Ευ Αγωνίζεσθε και η Ευγενής Άμιλλα που πρέπει να υπάρχει μεταξύ των ανθρώπων, όλα όσα αφορούν τον Ολυμπισμό και κατ’ επέκταση την κοινωνία των ανθρώπων, συνέβησαν στην Αθήνα, μια πόλη μαγική, πρωτεύουσα της μικρής Ελλάδας…

Ο τίτλος της γεμάτης συμβολισμούς ταινίας, είναι το πρώτο ερέθισμα κατ’ αρχήν για τον θεατή, που τον οδηγεί σιγά σιγά βαθύτερα στα γεγονότα της ιστορίας που πραγματεύεται.

Ο τίτλος αυτός άραγε θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως «ερέθισμα» για τον Τύρναβο με την αναγκαία προσαρμογή; Υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να δικαιολογήσει το: Συνέβη στον Τύρναβο, συνέβη στην πόλη μας;

Από την παράθεση σπουδαίων γεγονότων που συνέβησαν ή γεννήθηκαν στον Τύρναβο, δίνεται καταφατική απάντηση στο ότι ο Τύρναβος μπορεί να υπερηφανεύεται ότι υπήρξε πρωτοπόρος ή ότι συγκαταλέγεται στην πρωτοπορία μεταξύ των πόλεων στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας, αλλά και πανελλαδικά και ότι απλά αυτά συνέβησαν στον Τύρναβο, την μικρή μας πόλη και πρέπει να τα ξέρουν όσο περισσότεροι γίνεται, ώστε να μείνουν για πάντα στην ιστορία μας και ενδεχομένως να αποτελέσουν οδηγό για μια νέα αρχή του Τυρνάβου.

Διαχρονικά μπορούμε να επικαλούμαστε και να υπερηφανευόμαστε για έντεκα (11) σημαντικά γεγονότα που σημάδεψαν τον Τύρναβο, στην πορεία των ΄΄πρώτων΄΄ έξι (6) αιώνων παρουσίας του στην ιστορία, ήτοι:

1. η περίφημη Σχολή του Τυρνάβου ή Ελληνομουσείο από τον 17^ο αι.
2. οι «πρεσβευτές» Τυρναβίτες του εξωτερικού κατά τους 17^ο – 18^ο – 19^ο – 20^ο αι.

• η πρώτη εμφάνιση πιάνου (κλειδοκύμβαλου) και η εκτέλεση έργων κλασσικής μουσικής στις αρχές του 19ου αι., στον Τύρναβο

1. το μεγάλο έργο ύδρευσης του Τυρνάβου, μήκους 28 χλμ. στις αρχές του 19^ου αι.
2. η παραγωγή και οι εξαγωγές υφασμάτων και σταμπωτών – η εξαγωγή τεχνογνωσίας βαφής στο Μονπελιέ της Γαλλίας
3. η εμφάνιση της Τυρναβίτισσας Χαρίκλειας Καμβουκίδου μεταξύ των πρωτοπόρων γυναικών στον αγώνα της χειραφέτησης και της ισότητας των γυναικών

• η ανακάλυψη του Τσίπουρου και του Ούζου Τυρνάβου «Uso Massalia»
• η καθιέρωση για πρώτη φορά των πολεμικών ανταποκρίσεων κατά τον «ατυχή» ελληνοτουρκικό πόλεμο 1897 παγκοσμίως

1. η λειτουργία υπαίθριας κινηματογραφικής αίθουσας «Μάντρα» στον Τύρναβο το 1926, μεταξύ των πρώτων κινηματογράφων πανελλαδικά
2. η εκλογή Κομμουνιστή Προέδρου Κοινότητας στον Τύρναβο για πρώτη φορά το 1934
3. το εγχείρημα λειτουργίας του Μουσείου παλαισεισμολογίας Τυρνάβου

i) Η περίφημη Σχολή του Τυρνάβου ή Ελληνομουσείο από τον 17^ο αι.

Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας η πόλη του Τυρνάβου διέθετε μία από τις πλέον διάσημες και παλαιότερες σχολές στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο. Ήταν η περίφημη Σχολή του Τυρνάβου στην οποία δίδαξαν και διδάχθηκαν φωτεινά μυαλά, λόγιοι, διαφωτιστές, επιστήμονες, που διέπρεψαν στην Ευρώπη και στην μικρή μας χώρα!!!

Ο Μιχάλης Λαφαζάνης στο σπουδαίο για τον Τύρναβο βιβλίο του «Ιωάννης Πέζαρος (1749-1806) Η Εποχή – το Έργο – Η Αλληλογραφία του, Η συμβολή της Σχολής του Τυρνάβου στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό» αναφέρει ότι η Σχολή του Τυρνάβου ιδρύθηκε «μεσούντος του ΙΖ΄ αιώνος», περίπου μετά τη λειτουργία της πρώτης σχολής Αγράφων στο Καρπενήσι (1645) από τον επιφανή λόγιο και δάσκαλο Ευγένιο Γιαννούλη. [1]

Φωτο: Η Σχολή του Τυρνάβου, Ελληνομουσείο – 3^ο Δημ. Σχολείο (Δ. Τλούπας)

Ο Νικόλαος Παπαθεοδώρου αναφέρει επίσης ότι οι πρώτες μαρτυρίες για την σχολή ανάγονται στα μέσα του 17^ου αι. ενώ προς τέλος του 17^ου με αρχές του 18^ου αι. με την ουσιαστική συμβολή του Μητροπολίτη Λάρισας, Παρθενίου Β΄, αναβαθμίστηκε το σχολείο στον Τύρναβο που έγινε ευρύτερα γνωστό ως «Σχολή του Τυρνάβου» ή «Ελληνομουσείο».

Η πόλη του Τυρνάβου δεν ήταν τυχαία επιλογή του χώρου, αλλά επιτηδευμένη. Τότε ο Τύρναβος απολάμβανε πολλών προνομίων και ελευθεριών από τους Τούρκους, ενώ οι κάτοικοί του παρουσίαζαν σημαντική οικονομική και κοινωνική πρόοδο. Το εμπόριο των μεταξωτών και βαμβακερών υφασμάτων, η νηματοβαφή και το εμπορικό δαιμόνιο των Τυρναβιτών που μεσουρανούσε στο εξωτερικό, έδωσε τη δυνατότητα στους οικονομικά εύπορους κατοίκους του Τυρνάβου, να ιδρύσουν, στελεχώσουν και λειτουργήσουν τη Σχολή με σπουδαίους δασκάλους, φέρνοντάς τον έτσι αναπόφευκτα σε επαφή με τις ιδέες του διαφωτισμού και την διαρκή πνευματική αναζήτηση. [2]

Σύμφωνα με τον πλέον επιφανή μαθητή του Ελληνομουσείου του Τυρνάβου, Κωνσταντίνο Κούμα, η Σχολή ιδρύθηκε ύστερα από την ίδρυση της σχολής των Ιωαννίνων «Αλλ’ από τας πόλεις αυτάς, που υπήρξαν αι φωτειναί εστίαι του αναγεννώμενου Ελληνισμού, εξαίρεται τότε η πολίχνη του Τιρνάβου, της οποίας οι κάτοικοι ίδρυσαν το σχολείον των αμέσως μετά το πρώτον σχολείον των Ιωαννίνων».

Ο Θεόδωρος Α. Νημάς τέλος, στη Διδακτορική του Διατριβή «Η Εκπαίδευση στη δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας – Συμβολή στη μελέτη του Θεσσαλικού Διαφωτισμού» αναφέρει μεταξύ των άλλων: «Ο Αλέξανδρος Ελλάδιος αναφέρει ότι το 1714 σ’ όλα τα μέρη της Ελλάδος λειτουργούσαν σχολεία και δεν κρύβει την ευχαρίστηση και την υπερηφάνεια του γι’ αυτό. Θέλοντας να αντικρούσει όλους εκείνους, οι οποίοι υποστήριζαν ότι οι Έλληνες είχαν εκβαρβαρωθεί, ο Γιαννιώτης Γ. Κωνσταντίνου, το 1757, δημοσιεύει έναν κατάλογο των σπουδαιότερων σχολείων, που λειτουργούσαν την εποχή εκείνη ο’ όλες τις ελληνικές περιοχές. Σύμφωνα μ’ αυτόν στα μέσα του IH’ αιώνα είχαν σχολεία οι εξής πόλεις: Κωνσταντινούπολη 2, Ιωάννινα 3, Θεσσαλονίκη 2, Αθήναι 2, Βουκουρέστι 2, Ιάσιο 1, Αδριανούπολις 1, Φιλιππούπολις 1, Άγιον Όρος 1, Βέροια 1, Καστοριά 1, Σιάτιστα 1, Μοσχόπολις 1 (και ένα τυπογραφείο), Τύρναβος 1, Τρίκαλα 1, Τρίπολις 1, Παλαιά Πάτρα 1, Σάλωνα 1, Άρτα 1, Σμύρνη 1, Χίος 1, Πάτμος 1, Μυτιλήνη 1, Σάμος 1, Σίφνος 1, Ρόδος 1, Κρήτη 1, Λευκωσία 1, Πατριαρχείο Ιεροσολύμων 1, Πατριαρχείο Αλεξανδρείας 1». [3]

Η Σχολή λειτούργησε σε κτίριο που υπήρχε δίπλα από τον Ι.Ν. του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, μητροπολιτικού τότε ναού του Τυρνάβου, έχοντας και μια σπουδαία σχολική βιβλιοθήκη. Αργότερα στο ίδιο κτίριο στεγάστηκε το 3^ο Δημοτικό Σχολείο Τυρνάβου. Το κτίριο σιγά σιγά  ηττήθηκε από τον χρόνο, την κακή συντήρηση και την αδιαφορία των ιθυνόντων και τελικά κατεδαφίστηκε μεταξύ του 1973-74, λόγω της εμφανούς επικινδυνότητας.

Στη σχολή του Τυρνάβου δίδαξαν:

• Ο Αναστάσιος Παπαβασιλείου από τα Γιάννενα που ήταν ο πρώτος δάσκαλος και διευθυντής του σχολείου.
• Ο Αλέξανδρος Τυρναβίτης που δίδαξε εκεί από το 1742 ως το 1753.
• Ο εξ Αγράφων Ιωάννης που διαδέχθηκε τον αποχωρήσαντα Αλέξανδρο Τυρναβίτη.
• Ο Λάμπρος Πάσχος με καταγωγή από τα Γιάννενα.
• Ο σπουδαίος Ιωάννης Δημητριάδης Πέζαρος, ο επονομαζόμενος «Σωκράτης του Τυρνάβου» που γεννήθηκε στον Τύρναβο και σχολάρχησε από το 1782μέχρι το 1806.
• Ο Μάρκος Πορφυρόπουλος από την Κύπρο,
• Ο Αναστάσιος Παπαβασιλόπουλος και πολλοί άλλοι.[4]

Φωτο από το διαδίκτυο: Η οικία του Ιωάννη Πέζαρου

Μαθητές της Σχολής του Τυρνάβου που χάριν των δασκάλων της, πλαισίωσαν το κίνημα του ελληνικού διαφωτισμού υπήρξαν ο Λαρισαίος Κωνσταντίνος Κούμας, ο Διοννύσιος Πύρρος από τα Τρίκαλα, ο Στέφανος Κομμητάς από τον Αλμυρό, οι Τυρναβίτες Στέφανος Δούγκας, Δημήτριος Αλεξανδρίδης, Γεώργιος Ζαχαριάδης, ο Ζήσης Δαούτης… ο Δημήτριος Κωνσταντίνου κ.α. [5]

Ο Μιχάλης Λαφαζάνης στο βιβλίο του για τον Ιωάννη Πέζαρο αναφέρει χαρακτηριστικά «Η παράδοση της εκπαίδευσης και του πολιτισμού, η οποία αναπτύχθηκε στον Τύρναβο από τη λειτουργία της σχολής για δύο αιώνες περίπου, γονιμοποίησε την πνευματική ζωή του τόπου για όλο το επόμενο διάστημα. Καρποί αυτής της πνευματικής καλλιέργειας τόσων χρόνων υπήρξαν οι νεότεροι εκπρόσωποι (19^ος αι.) του πνευματικού Τυρνάβου: οι αρχαιολόγοι Κωνσταντίνος και Αθανάσιος Δημητριάδης, ο δάσκαλος και συγγραφέας Δημοσθένης Ανδρεάδης, ο φιλόλογος και γλωσσολόγος Αχιλλέας Τζάρτζανος, ο πανεπιστημιακός Αθανάσιος Μουλούλης κ.α.» [6]

Η Σχολή του Τυρνάβου έχασε όμως την αίγλη της την εποχή που ξέσπασε η ελληνική επανάσταση του 1821, ως συνέπεια της γενικότερης πολιτικής των Τούρκων προς τους επαναστατημένους Έλληνες.

Ο φιλόλογος καθηγητής κ. Ιωάννης Κ. Γιαννούλας στο σημαντικό πόνημά του «Τυρναβίτες μαθητές της Σχολής Τυρνάβου εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού» μεταξύ των άλλων επισημαίνει τη «μεγάλη συμβολή του Τυρνάβου και των Τυρναβιτών διανοουμένων και διαφωτιστών, αλλά και εμπόρων και συνάμα λογίων στο ανατρεπτικό κίνημα του νεοελληνικού Διαφωτισμού. Οι δυνάμεις που έδωσε ο Τύρναβος και γενικότερα η Θεσσαλία στο πνευματικό αυτό κίνημα είναι ανεξάντλητες σε ποσότητα και ανεκτίμητες σε ποιότητα».

Ο κ. Γιαννούλας καταλήγει στο επίκαιρο όσο ποτέ ζητούμενο (το οποίο αναμφίβολα υπερθεματίζουμε) «Σήμερα θα πρέπει να αναζητήσουμε στόχους και οράματα για το μέλλον που να βασίζονται τόσο σε ένα κατάλληλο αναμορφωμένο εκπαιδευτικό σύστημα, όσο και σε μηχανισμούς παραγωγής πολιτισμού και παιδείας για την κοινωνία μας με σκοπό την επιτυχημένη πορεία μετασχηματισμού της χώρας μας».  [7]

Η Σχολή του Τυρνάβου, το Ελληνομουσείο, που ξεκίνησε την λειτουργία της περίπου στα μέσα του 17^ου αι., στην οποία σχολάρχησαν φωτισμένοι δάσκαλοι και στην οποία μαθήτευσαν σπουδαίοι μαθητές, υπήρξε μία από τις σημαντικότερες πρωτοπορίες του Τυρνάβου στον χώρο της Παιδείας και της Γνώσης στα σκοτεινά χρόνια της Τουρκοκρατίας, με σημαντική προσφορά στο κίνημα του νεοελληνικού διαφωτισμού.

1. ii) Οι πρεσβευτές Τυρναβίτες του εξωτερικού κατά τους 17^ο – 18^ο – 19^ο – 20^ο αι.

Πολλές προσωπικότητες του Τυρνάβου, όπως και πλήθος άλλων υπόδουλων Ελλήνων, μη μπορώντας να περιοριστούν στα στενά εγχώρια πλαίσια και στις συνθήκες που επικρατούσαν στους 18^ο – 19^ο αι., μη μπορώντας να βασιστούν στην ανεκτικότητα και να αντέξουν τις αυθαιρεσίες των Τούρκων, καθώς και στα εκάστοτε προνόμια που κατά καιρούς οι Τούρκοι παραχωρούσαν στους κοτζαμπάσηδες και προκρίτους, κατέφυγαν σε ελληνικές παροικίες πολλών πόλεων της Ευρώπης, διαδραματίζοντας σπουδαίο ρόλο στις εκεί κοινωνίες που δραστηριοποιούνταν, στην διαμόρφωση του ελληνικού διαφωτισμού και στην στήριξη του αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας από τους Τούρκους.

Έλληνες, υπήρχαν πολλοί στην Ευρώπη, στα Βαλκάνια και αλλού, όμως Έλληνες από τον Τύρναβο ήταν εξαιρετικά απρόσμενο να υπάρξουν. Τα γεγονότα όμως καταδεικνύουν ότι και στον τομέα αυτόν ο Τύρναβος υπήρξε μεταξύ των πρωτοπόρων πόλεων που είχε την τύχη και την τιμή να συγκαταλέγεται μεταξύ των πόλεων που διέθετε ανθρώπους που γεννήθηκαν στον Τύρναβο και είχαν σπουδαία παρουσία και δράση στο εξωτερικό.

Η Βιέννη, η Βενετία και η Τεργέστη, το Σεμλίνο (πλησίον του Βελιγραδίου), το Βουκουρέστι, το Ιάσιο, η Κωνσταντινούπολη και η Σμύρνη είναι κυρίως οι πόλεις που εγκαταστάθηκαν και διέπρεψαν.

Το εμπόριο ήταν η κύρια δραστηριότητα στην οποία επιδόθηκαν, όπως και η παροχή υπηρεσιών (γιατροί, γραμματείς, υπασπιστές και γραμματείς διαφόρων ηγεμόνων), η διδασκαλία ως καθηγητές Πανεπιστημίων, η συγγραφή και οι μεταφράσεις, ήταν στις ασχολίες τους…

Ειδικότερα στην Βιέννη οι Τυρναβίτες συσπειρώνονται σε κοινότητα γύρω από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και συγκροτούν μαζί με άλλους Έλληνες την αντίστοιχη αδελφότητα της ομώνυμης εκκλησίας. Πρόκειται για την κοινότητα που την αποτελούσαν οι Τουρκομερίτες, δηλ. οι ορθόδοξοι χριστιανοί με οθωμανική υπηκοότητα, σε αντίθεση με την εκκλησία της Αγίας Τριάδας, όπου συγκεντρώνονταν οι ορθόδοξοι που είχαν αποκτήσει αυστριακή υπηκοότητα.

Η κοινότητα του Αγίου Γεωργίου είχε τα προνόμια να διορίζει Έλληνα ιερέα και η λειτουργία να γίνεται στην ελληνική γλώσσα. Το 1776 μάλιστα συγκροτείται η πρώτη με 18 μέλη διοίκηση της αδελφότητας του Αγ. Γεωργίου. Ανάμεσα στους εβδομήντα (70) Έλληνες εμπόρους που ψήφισαν, εκλέγεται και ο Τυρναβίτης έμπορος Ρίζος Δορμούζης. Στον κατάλογο με τα ονόματα όσων εκλέχτηκαν στην διοίκηση (με 12 μέλη) της Κοινότητας του Αγ. Γεωργίου στα επόμενα χρόνια καταγράφονται οι Τυρναβίτες έμποροι: Κυρίτζης (Λύτζιος) Μαντζαρλής (1777, 1779), Αλέξιος Μαντζαρλής (1807), Λάσκαρις Λάμπρου (1799, 1800, 1803, 1804, 1806, 1809, 1816, 1820, 1824), Δημήτριος Κατζάνος (1800, 1803, 1804, 1806, 1815), Αλέξιος Βεζυρούλης (1817, 1818, 1834, 1836, 1838, 1843), Ιωάννης Μπάτραβος (1820). Επιπλέον, μερικοί από αυτούς καταγράφονται και στους καταλόγους όσων υπήρξαν δωρητές και ευεργέτες προς την Κοινότητα: Λάσκαρις Λάμπρου, Δημήτριος Κατσάνος, Δημήτριος, Χ΄μάνθογλου, Αλέξιος Βεζυρούλης, Αδελφοί Μαντζαρλή, Ιωάννης Μπάτραβος.[8]

Δημήτριος Αλεξανδρίδης (Τύρναβος 1784 – Βιέννη ; 1851)

Γιατρός, μεταφραστής & εκδότης. Σπούδασε στην Ιένα ιατρική και φυσικές επιστήμες, εγκαταστάθηκε αργότερα στη Βιέννη. Ήταν ανεψιός του Ανθίμου Γαζή. Στην αστυνομοκρατούμενη Βιέννη του Μέττερνιχ, εξέδιδε για χρόνια μία από τις πέντε (5) συνολικά ελληνικές εφημερίδες και περιοδικά από το 1790 έως το 1821, τον «Ελληνικό Τηλέγραφο», ενώ φέρεται να προσφέρει τις συγγραφικές του υπηρεσίες και στην εφημερίδα «Λόγιος Ερμής» του Ανθίμου Γαζή.

Αρχικά η εφημερίδα εκδόθηκε το 1811 με τίτλο «Ειδήσεις διά τα ανατολικά μέρη» και από το 1812 μέχρι του 1836 ως «Ελληνικός Τηλέγραφος». Το 1818 ο Τυρναβίτης ιατρός Δημήτριος Αλεξανδρίδης αγόρασε το προνόμιον της εκδόσεως της εφημερίδος και έγινε συγχρόνως εκδότης και συντάκτης… αφού προηγουμένως οι Υπουργοί Εσωτερικών, Εξωτερικών & Αστυνομίας της Αυστρίας εξέτασαν ενδελεχώς τα στοιχεία του φακέλου του Αλεξανδρίδη πριν αποφανθούν οριστικά.

Με την έγκριση της άδειας έκδοσης της ελληνικής εφημερίδας για 25 έτη, λογοκριτής ουσιαστικά ήταν ο Θωμάς Σαμπέρ (γραμματέας των πολιτικών δικαστηρίων), που ήταν επίσημος διερμηνέας των 8 Ελλήνων στη δίκη του Ρήγα.

Ο Π. Ενεπεκίδης περιγράφει τον Αλεξανδρίδη ότι είναι από τον Τύρναβο λόγιος ιατρός, ανεψιός του Ανθίμου Γαζή, δραστήριο, τολμηρό εκδότη «χρησιμοποιήσας εις τόν κλοιόν τοϋ Μέττερνιχ καί παράνομον πιεστήριον, ίσως διά κρυφάς έκδόσεις τής έφημερίδος, ύπήρξε καί καλός έπιχειρηματίας, όδηγήσας τήν έφημερίδα του διά μέσου πολιτικών θυελλών καί τής ‘Ελληνικής Έπαναστάσεως μέχρι τοϋ έτους 1836, οπότε καί έληξε, τό 25ετές προνόμιον πού είχε άγοράσει».[9]

Στο άρθρο του στα Θεσσαλικά Χρονικά ο Πολυχρόνης Κ. Ενεπεκίδης -καθηγητής Πανεπιστημίου Βιέννης- με τίτλο «Συμβολαί εις την Ιστορίαν του Ελληνικού Τύπου και Τυπογραφείων της Βιέννης 1790-1821» αναφέρει «[…]Κατόπιν πολλών αγώνων, περί των οποίων μάς πληροφορούν τα διασωθέντα έγγραφα, κατώρθωσε, την 15ην Μαΐου 1818 ό ιατρός Δημήτριος Άλεξανδρίδης να άγοράση άπό τούς κληρονόμους του Χάλλ, έναντι 3.000 χρυσών φλωρινίων το προνόμιον τής έκδόσεως τής έφημερίδος και να γίνη συγχρόνως εκδότης και συντάκτης της. Το 1817 έξέδωσε μάλιστα και το παράρτημα εκ 200 σελίδων «Φιλολογικός Τηλέγραφος, ήτοι ‘Ελληνικού Τηλεγράφου φιλολογικά», όπως άναγράφεται επί του εξωφύλλου.[10]

Φωτο: Πρωτοσέλιδο του Ελληνικού Τηλέγραφου 17 Μαΐου 1815

Τούς άγώνας του δραστήριου Θεσσαλού Άλεξανδρίδου τούς παρηκολουθήσαμεν εις προγενεστέρας εργασίας. ‘Υπήρξε τολμηρός έκδοτης χρησιμοποιήσας εις τον κλοιόν του Μέττερνιχ καί παράνομον πιεστήριον, ίσως διά κρυφάς έκδόσεις τής έφημερίδος, ύπήρξε και καλός έπιχειρηματίας, όδηγήσας την έφημερίδα του διά μέσου πολιτικών θυελλών και τής ‘Ελληνικής Έπαναστάσεως μέχρι του έτους 1836, οπότε και έληξε, το 25ετές προνόμιον πού είχε άγοράσει[…] [11]

[…] ’Από του έτους 1812, άναλαμβάνει λοιπόν την έκδοσιν του «Ελληνικού Τηλεγράφου» ό Δημήτριος Άλεξανδρίδης. ’Αφού έπλουτίσθη ή έφημερίς και με φιλολογικόν παράρτημα έβδομαδιαίον κατ’ άρχάς και άργότερα δεκαπενθήμερον, έσυνέχισε την ζωήν της παρ’ όλας τας οικονομικάς διακυμάνσεις και τας δυσχερείας πολιτικής φύσεως, τουλάχιστον μέχρι τής 31ης Δεκεμβρίου 1836 […].[12]

[…] ‘Ο άνεψιός του Γαζή Δημήτριος Άλεξανδρίδης είναι μία πολύ συμπαθής φυσιογνωμία τής προεπαναστατικής ‘Ελλάδος. Είχε σπουδάσει ιατρός και φαίνεται ήσχολήθη κατ’ άρχάς σοβαρώς με τας φυσικάς έπιστήμας διότι τον εύρίσκομεν ώς άντεπιστέλλον μέλος των ‘Εταιρειών ’Ορυκτολογίας και Φυσικής τής Ίέννης. ‘Η Βιέννη τον μετέβαλε από ιατρόν εις λόγιον, ίσως διότι έκεί θα ήτο δυνατότερος. ’Ήρχισε με μεταφράσεις και έξέδωσε την «’Ιστορίαν τής Ελλάδος» του Γκόλντσμιτ, εις την Βιέννην το 1806. Ακολουθεί ό «’Ελληνικός Καθρέπτης», μία συλλογή βιογραφιών ‘Ελλήνων λογίων μέχρι τής Άλώσεως, κατόπιν συλλογαί

παλαιών γεωγράφων και εξ άραβικών πρωτοτύπων και τέλος το 1812 μία γραμματική και ένα «Λεξικόν πρόχειρον τής γραικικής και τουρκικής διαλέκτου — προς χρήσιν των εν ’Ανατολή οικούντων Χριστιανών». Φαίνεται ότι ήτο γνωστός ως ’Ανατολιστής διότι ήλθεν εις διάστασιν, φιλολογικήν με σπουδαίους έπιστήμονας, π.χ. με τον περίφημον Γάλλον άραβολόγον Σιλβέστρ ντε Σασύ, του οποίου επιστολή από 12ης ’Ιουνίου 1808 προς τον Άλεξανδρίδην έδημοσιεύθη εις τον «Φιλολογικόν Τηλέγραφον» τής 14ης Φεβρουάριου 1817[…].[13]

Το 1815 η Αυστριακή αστυνομία σε έφοδο στο σπίτι του, βρήκε παράνομο πιεστήριο με στοιχεία, κλπ.. το οποίο ετοίμαζε να μεταφέρει στο Ιάσιο της Βλαχίας όπου κάποια «Φιλική Εταιρεία» καί κάποιος μονόχειρ άξιωματικός ώμιλοΰσαν ήδη κάποιαν «συνθηματικήν γλώσσαν». Προφανώς οι εφημερίδες «Εφημερίς» των αδελφών Μαρκίδων Πουλίου, «Ελληνικός Τηλέγραφος» του Δημήτριου Αλεξανδρίδη και «Λόγιος Ερμής» του Ανθίμου Γαζή, είχαν δύο εκδόσεις, μία λογοκριμένη και μία μυστική, αλογόκριτο που την κυκλοφορούσαν κρυφά, στο πλαίσιο της προετοιμασίας του αγώνα για την ελληνική επανάσταση.[14]

                Ο Δημήτριος Αλεξανδρίδης με καταγωγή από τον Τύρναβο ιατρός, λόγιος, εκδότης και αρχισυντάκτης εφημερίδας συντάχθηκε στον αγώνα του Ρήγα Βελεστινλή και περιλαμβάνεται στους επίσημους πίνακες των επιστημόνων ιατρών που ενεπλάκησαν ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821. [15]   

Στέφανος Δούγκας (Τύρναβος 1760/5–Βεσσαραβία 1830) Κληρικός.

Ήταν αδελφός του Δημήτριου Αλεξανδρίδη. Γεννήθηκε στον Τύρναβο όπου έλαβε τις πρώτες γνώσεις του στη Σχολή του Τυρνάβου, διατελώντας μαθητής του Ιωάννη Πέζαρου.

Στη συνέχεια σπούδασε φυσικομαθηματικά και φιλολογία στα Πανεπιστήμια της Άλλης, της Γοτίγγης και της Ιένας στη Γερμανία, σύμφωνα με δημοσίευμα στον «Λόγιο Ερμή» του 1816. [16]

Ο Δούγκας δίδαξε φιλοσοφία και μαθηματικά στη Μεγάλη του Γένους Σχολή της Κωνσταντινούπολης (1809-1810). Το 1813 διατέλεσε δάσκαλος στην Ηγεμονική Ακαδημία του Ιασίου. Δίδαξε επίσης στη Γοτίγγη (Κάτω Σαξονία) και την Ιένα της Γερμανίας. [17]

Στη Βιέννη εξέδωσε το τετράτομο έργο «Στοιχεία αριθμητικής και άλγεβρας». Διετέλεσε ηγούμενος στη Μονή Βατοπεδίου της Ρακετώσης στη Μολδαβία. Με χρήματα που συγκέντρωσε αγόρασε όργανα φυσικής και αστρονομίας, που απέστειλε στα Αμπελάκια με σκοπό την ίδρυση πανεπιστημίου…

Μετά την ένταξή του στην Φιλική Εταιρεία, πρωταγωνιστεί στην ίδρυση σχολείων στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα.[18]

Ζήσης Δαούτης (ΙΗ΄- ΙΘ΄ αι.)

Γεννήθηκε και σπούδασε στον Τύρναβο. Δραστηριοποιήθηκε ως έμπορος στη Βιέννη και συνεργάστηκε με το «περιβάλλον» του Ρήγα Βελεστινλή, στο Ιάσιο και στο Βουκουρέστι.

Το 1818 εξέδωσε “διάφορα ηθικά και αστεία στιχουργήματα δαπάναις του ευκρινέστατου φίλου του Παρίση Δημητρίου Παμφύλου του εκ Τυρνάβου της Θεσσαλίας”, καθώς και τα “Μεγάλα συμβεβηκότα προερχόμενα εκ μικρών αιτίων” (Βιέννη 1819) του Γάλλου Ριχέρ. [19]

«Στο ιστορικό αύτό διάγραμμα δεν μου επιτρέπει ό χώρος ν’ άπαριθμήσω όλους τούς Θεσσαλούς Μαικήνες, πού ή πινακοθήκη τους είναι άτελείωτη και γεμάτη από μορφές υπέροχες δωρητών, πού δεν άποβλέπουν στην υστεροφημία, άλλά έξυπηρετούν βαθύτερα ιδανικά για την πνευματική άνάπτυξη τού Γένους, όνειρα και πόθους όλότελα δικούς τους, δημιουργήματα φιλοπατρίας και γνήσιας φιλομουσίας. ’Από την εποχή τού Πρίγκου κιόλας διαμορφώνεται ό καθαρώτατα θεσσαλικός τύπος τού έμπορου και λογίου, ό λάτρης τού κερδώου και λογίου Έρμού, όπως π.χ. είναι ό υπέροχος Τυρναβίτης έμπορος και ποιητής Ζήσης Δαούτης, πού με τη συνεργασία τού συμπατριώτη του φιλόμουσου έμπορου Παρίση Δ. Παμφύλου, έβγαλε στα 1818, στη Βιέννη, τη συλλογή «Διάφορα ήθικά και άστεία στιχουργήματα» καί στά 1819 τή μετάφραση τού ιστορικού έργου τού Ρίχερ «Μεγάλα συμβεβηκότα έκ μικρών αιτιών προξενηθέντα». [20]

Φωτο: Η  Έκδοση του Δήμου Τυρνάβου το 2008

Ούτω διάφοροι έμποροι, μεταξύ των όποιων ό ’Αναστάσιος Χριστοδούλου, ό Γεώργιος Καρίλλας, ό Άνδρέας Μαχούτης και πρώτος εξ όλων ό Ζήσης Δαούτης, ύπέβαλον κατά τό θέρος τού 1798 αίτησιν πρός άπόκτησιν τής αυστριακής ιθαγένειας. Ό Δαούτης κατήγετο άπό τον Τύρναβον τής Θεσσαλίας και έκείθεν μετέβη εις την Μολδοβλαχίαν. Πότε όμως έφυγεν από την γενέτειράν του και πόσον χρόνον διέμεινεν εις τας παραδουναβείους ήγεμονίας, δεν είναι γνωστόν. Εν τούτοις, ή εκεί διαμονή του πρέπει να διήρκεσε μέχρι τοΰ 1790, διότι κατά το έτος έκείνο μετέβη ούτος εις την Βιέννην, όπου έγκατεστάθη πλέον όριστικώς. [21]

Παχώμιος ο Τυρναβίτης (ΙΗ΄ αι.)

Μοναχός λόγιος που ασκήθηκε μοναχός στο Άγιο Όρος. Στη Βενετία επιμελήθηκε την έκδοση των «Μαργαριτών» το έτος 1764.[22] Ο μοναχός Παχώμιος από τον Τύρναβο, επιμελήθηκε την έκδοση βιβλίου με τίτλο «Μαργαρίται ἤτοι Λόγοι διάφοροι τού ἐν ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Ἰωάννου, ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, τού Χρυσοστόμου, Και ἑτέρων Ἁγίων Πατέρων, παρὰ Διαφόρων Διδασκάλων πεζευθέντες εἰς ἁπλῆν γλῶσσαν, λίγο μετά τα μέσα του 17ου αιώνος με λόγους του ιερού Χρυσοστόμου και άλλων Πατέρων της Εκκλησίας πρὸς κοινὴν τῶν εὐσεβῶν και ὀρθοδόξων Χριστιανῶν ὠφέλειαν».

Οικογένεια Μαντζαρλή

Οι πρώτοι Τυρναβίτες έμποροι για τους οποίους υπάρχουν πληροφορίες, ήταν τα μέλη της οικογένειας Μαντζ(ι)αρλή.

Οι δραστηριότητες τους διαρκούν το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και εκτείνονταν από τον Τύρναβο μέχρι την Σμύρνη, την Κωνσταντινούπολη, το Σεμλίνο και τη Βιέννη (Πανταζής, Κυρίτζης Μαντζαρλής, Αλέξιος & Δημήτριος Μαντζαρλής, Γεώργιος Μαντζαρλής, μάλλον γιός του Πανταζή, είχε αναπτύξει έντονη εμπορική δραστηριότητα στο σερβική πόλη Σεμλίνο (ή Ζέμονα).

Ρίζος Δορμούσης (ΙΗ΄ αι.)

Ο Ρίζος Δορμούσης  ή Δορμούζης, κατοικούσε στη Βιέννη. Μετείχε εκ μέρους των Τυρναβιτών παροίκων, στις συνελεύσεις της κοινότητας των «Τουρκομεριτών» εμπόρων της εκκλησίας του Αγ. Γεωργίου. Το 1776 εκλέχτηκε στη διοίκηση κυβερνήτης της κοινότητας και επιστάτης του Αγίου Γεωργίου.

Στα επόμενα χρόνια εγκαταστάθηκε οριστικά στην Πέστη της Ουγγαρίας, όπου οι εκεί Έλληνες έχοντας αποκτήσει την ουγγρική υπηκοότητα, δραστηριοποιούνται και διαπρέπουν οικονομικά.

Ο Ρίζος Δορμούσης αναπτύσσει τις εμπορικές του εργασίες με τους γιούς του Αλέξανδρο και Χρίστο (ή Χριστόφορο). Η οικογένεια του Δορμούση ανήκε στους «μυημένους» φίλους του Ρήγα Βελεστινλή.

Αλέξανδρος Ρίζου Δορμούσης (1769–1841)

Ο Αλέξανδρος Δορμούσης αναφέρεται από τον Κ. Κούμα ως ανεψιός του μητροπολίτη Γρεβενών, κατόπιν, Λαρίσης Διονυσίου. Είχε παντρευτεί την Αικατερίνη Κοντορούση, κόρη γνωστού Κοζανίτη εμπόρου από την οποία απέκτησε μια κόρη, τη Θεοφανώ. Ο Αλέξανδρος, γιός του Ρίζου Δορμούση, ακολουθεί τις βασικές επιλογές του πατέρα του. Πολιτογραφήθηκε Ούγγρος υπήκοος το 1805 αποκτώντας έτσι δικαιώματα και διευρυμένες προοπτικές ανάδειξης στις επαγγελματικές δραστηριότητες και κοινωνικές σχέσεις.

Δραστηριοποιείται επιχειρηματικά μέσα από την οικογενειακή εταιρεία με την επωνυμία «Δορμούση Ρίζου και Υιοί», που μετονομάζεται σε «Δορμούση Αλέξανδρου και Ρίζου» (1827). Συμμετέχει στις δαπάνες για την ανέγερση, τη συντήρηση και τον καλλωπισμό του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που ήταν κέντρο της ελληνικής και μακεδονοβλαχικής κοινότητας της Πέστης.

Παράλληλα ο Αλέξανδρος Δορμούσης ασχολείται με τα κοινά των Ελλήνων της Πέστης. Ομοϊδεάτης του Ρήγα, Αλέξανδρος Δορμούσης δεν έμεινε αδιάφορος στην ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας και στις ιδέες για την απελευθέρωση των Ελλήνων. Την περίοδο του αγώνα της Ανεξαρτησίας ο ίδιος λειτουργούσε ως σύνδεσμος των Ελλήνων από τις Παραδουνάβιες ηγεμονίες και την Κεντρική Ευρώπη κατευθύνοντας στην Τεργέστη όσους ήθελαν να αγωνιστούν.

Ο Αλέξανδρος Δορμούσης πέθανε στην Πέστη το 1841.[23]

Κωνσταντίνος Κουσκουρούλης (….)

Έμπορος και κάτοικος της Βιέννης που βοήθησε οικονομικά στην έκδοση του βιβλίου του Ιώσηπου Μοισιόδακα «Εισαγωγή της Απολογίας» [24]

Αλέξανδρος Τυρναβίτης (1711-1760/1)

Συναντάται και με το επώνυμο Λαρσινός, Αναστασίου ή Παπαναστασίου (γιός του ιερέα Αναστασίου). Σπούδασε στη Σχολή της Πάτμου.

Ήταν ο  πρώτος που «εσχολάρχησεν» (δίδαξε) στη Σχολή του Τυρνάβου από το 1740-1753 και στη συνέχεια στην Ακαδημία του Βουκουρεστίου από το 1744/5-1760, στην οποία διετέλεσε και διευθυντής της.

Πέθανε το 1760/1 στο Βουκουρέστι και θάφθηκε στο μοναστήρι του Αγίου Σάββα.[25]

Θεόδωρος Τυρναβίτης (ΙΖ΄- ΙΗ΄ αι.)

Κατάγονταν από τον Τύρναβο και ήταν συγγενής του Αλέξανδρου Τυρναβίτη. Ήταν καθηγητής φιλολογίας και φιλοσοφίας στην Ακαδημία του Βουκουρεστίου από το 1721-1726. Απολάμβανε της πλήρους εμπιστοσύνης του Ηγεμόνα της Βλαχίας Μαυρογένη και ήταν ο σύνδεσμος του ηγεμόνα με τον Βεζύρη.[26]

Πανταζής Τυρναβίτης (Τύρναβος ~1720-1795)

Γνωστός και ως Λαρισαίος, γεννήθηκε στον Τύρναβο περί το 1720. Διετέλεσε δάσκαλος στη Σχολή του Τυρνάβου περί το 1770. Δίδαξε στην Ακαδημία του Βουκουρεστίου από το 1780-1795 που πέθανε.[27] Έγγραφα της εποχής αναφέρουν ότι ο μισθός του ήταν 30 τάληρα. Υπήρξε σπουδαίος δάσκαλος και ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στους μαθητές του, τόσο ώστε όταν κάποτε ο Διευθυντής της Ακαδημίας τον έδιωξε επειδή θεωρούνταν ανώτερος του, οι μαθητές του διαμαρτυρήθηκαν έντονα στον Πρίγκηπα… Μεταξύ των άλλων συγγραμμάτων, το 1786 έγραψε Ελληνικό λεξικό.[28]

Φωτο: Άποψη και κάτοψη της Αυθεντικής Ακαδημίας του Βουκουρεστίου

Δημήτριος (ή Δημητράκης) Τυρναβίτης (;; – Κων/πολη 1798)

Το όνομα υπάρχει στα αρχεία της Βιέννης, ο οποίος συνδεόταν με τους «συνωμότες» του Ρήγα. Ανήκε στους πλέον έμπιστους του Ηγεμόνα της Βλαχίας Νικολάου Μαυρογένη.

Επισημαίνεται ότι στο Βουκουρέστι υπήρχαν και άλλοι με το επώνυμο Τυρναβίτης που πιθανόν να είναι πατριδωνύμιο. Στα αρχεία βρίσκουμε τον Γεώργιο ως έμπορο, τον Θωμά που δραστηριοποιούνταν στην μεταφορά αλατιού.

Ο Δημήτριος Τυρναβίτης ήταν έμπορος, είχε ακίνητα και αγροτικές καλλιέργειες. Σύμφωνα με ιστορικούς εκπροσωπούσε την ανώτερη τάξη των Βογιάρων και ήταν μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, με πολλές ωστόσο ικανότητες…

Για ένα διάστημα δε, φέρεται να αναπλήρωνε στα καθήκοντά του τον Μαυρογένη, όταν αυτός αναγκάστηκε να εμπλακεί στις πολεμικές αναμετρήσεις μεταξύ των Αυστριακών και των Ρώσων.. [29]

Η ζωή του υπήρξε ταραχώδης και γεμάτη κινδύνους για την οικογένειά του, την περιουσία του και την ίδια τη ζωή του. Το 1798, σε μια αποστολή του στην Κωνσταντινούπολη, συλλαμβάνεται και δολοφονείται με στραγγαλισμό. Την ίδια εποχή οι έρευνες στην Τεργέστη και στη Βιέννη κατέληξαν ότι οι συλληφθέντες Έλληνες στην Τεργέστη είχαν σχέσεις και συνεργούς στην Βλαχία. Στο πλαίσιο αυτό ερευνήθηκε ενδελεχώς ότι στοιχείο συνδέονταν με τον Δημητράκη Τυρναβίτη, αφού ένας αδερφός του ζούσε στην Τεργέστη…

Βρέθηκε ότι ο Τυρναβίτης αλληλογραφούσε στη Βιέννη με τους δημιουργούς των μανιφέστων. Αποδείχθηκε μετά τον θάνατό του η σχέση με τον Ρήγα και πλήρωσε με τη ζωή του ενδεχομένως την συμπάθειά του προς το «Γαλλικό πνεύμα».

«Οι σχέσεις με τους ενθουσιώδεις μαχητές της ελευθερίας, που φυλακίστηκαν στη Βιέννη, ρίχνουν ένα όμορφο φως στη ζωή του ισχυρού εμπόρου του Βουκουρεστίου, ο οποίος, ενδιαφερόμενος κυρίως για οικονομικά θέματα, δεν ξεχνούσε, ωστόσο, τις φιλοδοξίες των δυστυχισμένων συγγενών του.

Το κίνημα των συμπατριωτών του γύρω από τον Ρήγα, τον οποίο ίσως βοήθησε με τα χρήματά του, δεν προοριζόταν για μια γρήγορη και εύκολη νίκη. Ο Τυρναβίτης δολοφονήθηκε τον Φεβρουάριο ή τον Ιούνιο του 1798, ο Ρήγας και μερικοί από τους συντρόφους του δολοφονήθηκαν στο Βελιγράδι και η ελληνική υπόθεση φαινόταν για πολύν καιρό χαμένη».[30]

Αμφιλόχιος Παρασκευάς (ΙΗ΄-ΙΘ΄ αι.)

Κατά κόσμο Αθανάσιος Παρασκευάς. Γεννήθηκε στον Τύρναβο το α΄ τέταρτο του 18^ου αι. και έζησε μέχρι την α΄ 10ετία του 19^ου αι. (πιθανόν 1804). Τις πρώτες του εγκύκλιες γνώσεις παίρνει στα Γιάννινα. Έζησε και δραστηριοποιήθηκε στον ελληνικό και βαλκανικό χώρο, τις παραμονές της Γαλλικής Επανάστασης. Φυσικό επακόλουθο ήταν να επηρεαστεί από το κλίμα του Διαφωτισμού που επικρατούσε. Βρίσκεται πριν το 1750 στο μοναστήρι της Ολυμπιώτισσας στην Ελασσόνα μέχρι το 1754.

Το 1757 υπηρετεί ως εφημέριος στην Αιγόπολη (Κεσκεμέτ) της Ουγγαρίας, στην οποία υπήρχε σπουδαία ελληνική εμπορική παροικία. Λίγο αργότερα αναχώρησε για την Μπρατισλάβα της Τσεχίας. Από το 1760 έως το 1763-64 επιστρέφει στο μοναστήρι της Ολυμπιώτισσας και διδάσκει στην περίφημη Σχολή του Τυρνάβου.[31]

Δανιήλ Πρωτοψάλτης (ΙΗ΄ αι. ~ 1710 -1789)

Σύμφωνα με τον Χρύσανθο ο «Δανιήλ ο Πρωτοψάλτης η μελωδική σάλπιξ του Ο Δανιήλ αποτελεί εξέχουσα φυσιογνωμία της ψαλτικής παράδοσης του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και γνήσιο εκφραστή της μεγαλειώδους βυζαντινής και μεταβυζαντινής Μουσικής Επιστήμης, της Ψαλτικής Τέχνης. ημετέρου αιώνος, καγήγετο από το Τούρναβον κατά την Λάρισσαν». Γεννήθηκε τον ΙΗ΄ αι. και έλαβε τις εγκύκλιες γνώσεις στον Τύρναβο στον οποίο έμεινε τα νεανικά του χρόνια πριν μετοικήσει στην Κωνσταντινούπολη. Υπήρξε πρωτοψάλτης Λάρισας. Το 1734 χρημάτισε «δομέστικος» και από το 1736 ανέλαβε την πρωτοψαλτία του πατριαρχικού ναού. Το 1769 – 1773 γίνεται πρωτοψάλτης της Μ. Εκκλησίας. Μελοποίησε ύμνους, εκτεταμένα και έντεχνα κρατήματα, δοξολογία κ.λπ.

Φωτο: απεικόνιση του Δανιήλ Πρωτοψάλτη

Υπήρξε φίλος του Ζαχαρία του Χανεντέ – κυριότερου εκπροσώπου και θεμελιωτή της τουρκικής μουσικής κατά τον ΙΗ΄ αι. Του δίδαξε την εκκλησιαστική μουσική και διδάχθηκε από αυτόν την αραβοπερσική.

Ο Δανιήλ υπήρξε ο σημαντικότερος μελοποιός της εποχής του και ίσως από τους ικανότερους του ΙΗ΄ αι. συνολικά. Θεωρείται ότι στην «τέχνη του μελίζειν» ξεπέρασε τόσο τον δάσκαλό του, Παναγιώτη Φαλάτζογλου, όσο και τον συμφοιτητή του, προκάτοχο του στο πατριαρχικό αναλόγιο και κυρίαρχη μουσική μορφή εκείνης της περιόδου, Ιωάννη Τραπεζούντιο.

Ο Δανιήλ απεβίωσε τον Δεκέμβριο του 1789. [32] [33]

Η μεγαλύτερη συμβολή του Δανιήλ Πρωτοψάλτου στην εξέλιξη της μουσικής παράδοσης είναι το γεγονός της ανανέωσης και διαφοροποίησης των ψαλλομένων μελών…

Υπήρξε δηλαδή μια μουσική διάνοια που σφράγισε μια ολόκληρη εποχή για τα ψαλτικά πράγματα και ο σημαντικότερος αναμορφωτής και διαμορφωτής του νέου ψαλτικού ύφους που έκανε την εμφάνισή του κατά την εποχή του.

Νικόλαος- Σπυρίδων Πίκολος (Τύρναβος 1792-1865 😉

Σπούδασε ιατρική στο Βουκουρέστι και το Παρίσι… Λόγιος και καθηγητής της Ιονίου Ακαδημίας στην Κέρκυρα, σύγχρονος του Στέφανου Δούγκα, μεταφραστής πολλών έργων του Καρτέσιου. Η Υψηλή Πύλη αξίωσε (σύμφωνα με τον ιστορικό Φιλήμονα) «από το Πατριαρχείον να τον αφορίση δια τα φιλελεύθερα αυτού συγγράμματα και διδασκαλίας». [34]

Το 1834 η επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματεία υπέβαλλε στην τότε Αντιβασιλεία του Όθωνα κατάλογο ονομάτων καθηγητών και δασκάλων που θα αναλάμβαναν να διδάξουν στα Ελληνικά Σχολεία, Γυμνάσια, Πανδιδακτίριο (Πανεπιστήμιο), αναφέροντας σχετικά «Μερικοί από αυτούς [τους διδασκάλους], οι πιο ικανοί, ζουν στο εξωτερικό, οι όποιοι με τον διορισμό τους θα πρέπει να κληθούν να έλθουν στην Ελλάδα, πράγμα πού αυτοί δεν θα αποφασίσουν να κάνουν, αν δεν τους κοινοποιηθεί νωρίτερα ή θέση πού θα έλθουν να καταλάβουν, καθώς επίσης και ό μισθός πού θα παίρνουν».

Μεταξύ δε των ονομάτων που η Γραμματεία πρότεινε για το τμήμα της φιλοσοφίας, φιλολογίας και ιστορίας της Γ΄ Σχολής, υπήρχε και το όνομα του Νικολάου Πίκολου, μετά το όνομα του Κωνσταντίνου Κούμα!!! Γεγονός που μπορεί να ερμηνευτεί για την αξιοσύνη του και την εκτίμηση του Κράτους για το πρόσωπό του. [35]

Στην ιστοσελίδα «Εν Τούτω Νίκα» στις 22-01-2020, υπάρχει άρθρο του Γιώργου Δ. Δημακόπουλου (δημοσιογράφος) με τίτλο «Το αγγλοσαξονικό πρότυπο στην εκπαίδευση των νεοελλήνων με τη συνέργεια της Μασονίας!». Στο άρθρο αυτό, ο Μοναχός Κοσμάς Φλαμιάτος ( ; ) καταφέρεται κατά του συνόλου της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης της Αγγλοκρατίας στα Ιόνια Νησιά αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα και ιδιαίτερα κατά του Ιεροσπουδαστηρίου δηλαδή, που λειτουργούσε ως εκκλησιαστική σχολή για τη μόρφωση του υποψήφιου Κλήρου, καθώς και εναντίον των καθηγητών… οι οποίοι διακατέχονταν από το πνεύμα του ελληνικού διαφωτισμού.

Μεταξύ των καθηγητών αυτών περιλαμβάνονταν και το όνομα του Νικόλαου Πίκολου (Νεόφυτος Βάμβας, Θεόκλητος Φαρμακίδης, Πέτρος Βραίλας-Αρμένης, Νικόλαος Πίκολος, Ανδρέας Κάλβος), για τον οποίο έγραφαν «Ο Νικόλαος Πίκολος (1792-1865) γιατρός, φιλόλογος και φιλόσοφος, που δίδαξε στο «Ιεροσπουδαστήριο» δυτική φιλοσοφία…».[36]

Ο Νικόλαος-Σπυρίδων Πίκολος με καταγωγή από τον Τύρναβο ιατρός και λόγιος, περιλαμβάνεται στους επίσημους πίνακες των επιστημόνων ιατρών που ενεπλάκησαν ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821.[37]

Οικογένεια Τύμπα

Η οικογένεια Τύμπα μετανάστευσε και εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη, όπου ο αδερφός του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, Παναγιώτης Αγγελόπουλος παντρεύτηκε την Αικατερίνη Τύμπα «ανήκουσαν εις γνωστήν επ’ αρετή οικογένειαν μετοικήσασαν προ χρόνων εις Σμύρνην από Τυρνάβου Θεσσαλίας».[38]

«Σημειωτέον πως εκ της αυτής Τυρναβίτικης οικογενείας Τύμπα προέρχεται ο μετέπειτα καθηγητής εις το Γυμνάσιον Ερμουπόλεως (Σύρου) Τύμπα, τον οποίον τόσον ζωηρώς απεθανάτισεν ο περιφανής του περασμένου αιώνος λόγιος Βικέλας εις το έργον του «η Ζωή μου», εις το οποίον αναφέρει αυτόν ως ανήκοντα εις Σμυρναϊκήν οικογένεια […]» [39]

Γεώργιος Ζαχαριάδης (Παπαζαχαρίου) (Τύρναβος 1778 – μετά το 1845 Βιέννη)

Γεννήθηκε στον Τύρναβο και ήταν γιος του ιερέα Ζήση (έτσι εξηγείται το δεύτερο επώνυμο Παπαζαχαρίου). Έλαβε τις εγκύκλιες γνώσεις του σε σχολείο της Τρίκκης και στην συνέχεια στη Σχολή του Τυρνάβου ως μαθητής του Πέζαρου.

Διετέλεσε δάσκαλος στο Ελληνομουσείο του Σεμλίνο (πόλη πλησίον του Βελιγραδίου) το 1779-1806 και 1810-1820. Στη συνέχεια εγκαθίσταται στην πόλη Σαμπάκ διδάσκοντας στο σερβικό σχολείο σλαβική γραμματική και φιλολογία για πέντε έτη. Το 1830 εγκαθίσταται στο Βελιγράδι και από το 1835 – 1840 διδάσκει στο ελληνικό σχολείο της Βιέννης. Η τελευταία του χρονιά που δίδαξε στη Βιέννη ήταν το 1840, ενώ έκτοτε χάνονται τα ίχνη του.

Φωτο: Συγγραφικό έργο του Γ. Ζαχαριάδη

Προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες στην ελληνική παροικία του Σεμλίνου, ενώ το συγγραφικό και μεταφραστικό του έργο υπήρξε πλούσιο και σημαντικό. [40]

Διονύσιος Πάμπους (Τύρναβος 1660 περ. – Βενετία 1730)

Ιερομόναχος. Ο Διονύσιος καταγόταν από τον Τύρναβο της Θεσσαλίας και συγκεκριμένα από τη συνοικία του αγίου Ιωάννη, όπου πρέπει να γεννήθηκε γύρω στα 1660. Στα ιταλικά έγγραφα τον συναντούμε γραμμένο ως Dionisio Babbo ή Babo, ενώ την ελληνική εκδοχή του ονόματός του μας τη δίνει ο ίδιος στη διαθήκη του, όπου υπογράφει ως Διονύσιος ἱερομόναχος Πάμπους ἠγουν τοῦ Κυρινῆ τῆς Μπάμπους ὑιός.

Πιθανότατα, ο Διονύσιος έλαβε την εγκύκλιο παιδεία στη Σχολή Τυρνάβου, η οποία λειτουργούσε από τα μέσα του 17ου αιώνα. Συνέχισε τις σπουδές του στην ονομαστή Σχολή των Ιωαννίνων. Ο Διονύσιος, μέσα από τη διδασκαλία του Σουγδουρή στη Σχολή του Γκιόλμα, πρέπει να ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τη δυτική αναγεννησιακή σκέψη και ειδικότερα τις νεωτεριστικές ιδέες.

Μόνασε με πολλά μοναστήρια του Αγίου Όρους, χωρίς όμως να υπάρχουν στοιχεία αν η μοναχική του περίοδος ήτα πριν ή μετά τις σπουδές του στα Γιάννινα.

Στις 24 Ιανουαρίου 1730 καταγράφηκε στα νεκρολόγια της καθολικής ενορίας του αγίου Αντωνίου της Βενετίας ό θάνατός του. Λίγες μέρες μετά θα ακολουθήσει η δημοσίευση της διαθήκης του και η απογραφή της κινητής του περιουσίας.

Ο ιερομόναχος ορίζει στη διαθήκη του ένα μέρος των χρημάτων του να μοιραστούν σε εκκλησίες και μοναστήρια της Κέρκυρας, γεγονός που ενισχύει το γεγονός ότι διέμεινε στο νησί, ερχόμενος σε επαφή με την πνευματική κίνηση που επικρατούσε εκεί. Αφήνει επίσης τα αναγκαία χρήματα για τα της κηδείας του σε έμπιστους φίλους του, όπως και χρηματικά ποσά σε μοναστήρια του Αγίου Όρους…

Ο Διονύσιος μετοίκησε στη Βενετία, στην ενορία του Αγίου Αντωνίου, στην οποία υπήρχε η μεγαλύτερη συσπείρωση του ελληνικού πληθυσμού, διαμένοντας μέχρι του θανάτου του, για 21 έτη!!!

«Η επαφή του με τη Βενετία έγινε σε μία περίοδο που το πνευματικό επίπεδο τόσο στην ίδια την πόλη όσο και στην ελληνική παροικία, ήταν ιδιαίτερα υψηλό. Η Βενετία αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα τυπογραφικά κέντρα της εποχής, αλλά και τον τόπο μίας συνεχούς εμπορικής διακίνησης βιβλίων […] Μέσα σε αυτό το κλίμα, ο Διονύσιος ανέπτυξε στη Βενετία έναν κύκλο γνωριμιών αποτελούμενο από Βενετούς και Έλληνες όλων των κοινωνικών στρωμάτων.».[41]

Από τον όγκο των βιβλίων της βιβλιοθήκης του, που αριθμεί εκατοντάδες βιβλία, εικάζεται ότι ο Διονύσιος ασκούσε το εκπαιδευτικό λειτούργημα, γεγονός που δικαιολογεί την οικονομική του ευμάρεια.

«Ενδιαφέρον στοιχείο στην ιστορία της ιδιωτικής βιβλιοθήκης του ιερομονάχου Διονυσίου, αποτελεί η απόφασή του να κληροδοτήσει όλα του τα βιβλία στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τον Τύρναβο της Θεσσαλίας.

[…] Ο Διονύσιος σχεδίαζε τα βιβλία του να αποτελέσουν τον πυρήνα της σύστασης μίας βιβλιοθήκης στον Τύρναβο. Δεν επέλεξε να ενισχύσει κάποια από τις ήδη υπάρχουσες βιβλιοθήκες που προφανώς θα υπήρχαν στα μοναστήριατης περιοχής, ενώ δεν μνημονεύει ούτε τη γνωστή Σχολή του Τυρνάβου που θα μπορούσε να γίνει αποδέκτης της προσφοράς του. Σύμφωνα με τον δωρητή της, η νέα αυτή βιβλιοθήκη θα ήταν αφιερωμένη σε όλους τους χριστιανούς, λαϊκούς ή κληρικούς, χωρίς να γίνεται καμία διάκριση στην ιδιότητά τους, στην οικονομική τους κατάσταση ή την κοινωνική τους θέση: καί ἐκεῖ νά ἀφιερωθοῦν ἀπό λόγου μου εἰς ὅλους τούς χριστιανούς τῆς χώρας ἱερεῖς, κοσμικούς, πλουσίους καί πένητας. Θα ήταν η βιβλιοθήκη της πόλης, με την ευθύνη της φύλαξης και της λειτουργίας της οποίας επιφορτιζόταν η κοσμική εξουσία, που δεν ήταν άλλη από τους δημογέροντες (νά τά κυβερνοῦν οἱ γέροντες μέ ἕνα φύλακα). Το έργο του νέου φορέα διαχείρισης, θα συνεπικουρούσε ένας βιβλιοφύλακας. Όλοι οι πολίτες οριζόταν ότι θα είχαν ελεύθερη πρόσβαση στο υλικό· θα μπορούσαν να δανείζονται όποιο βιβλίο ήθελαν, με την υποχρέωση όμως να το επιστρέφουν, ώστε να διασφαλίζεται έτσι η καλή λειτουργία της βιβλιοθήκης εις το διηνεκές (ὁποῦ νά μήν χάνωνται ἀμή νά εὑρισκωνται παντοτινά εἰς την χώραν και ὅποιος διαβασῃ ἕνα ἤ ἄλλο βιβλίο πάλιν νά τό ἐπιστρέφῃ, νά μήν ἀλυσμονιαιται καί χανεται).

[…] Η πράξη της δωρεάς του Διονυσίου θα μπορούσε να ερμηνευθεί τόσο με όρους φιλοπατρίας, όσο και με όρους καθαρά ιστορικούς. Δεν μπορούμε να του αρνηθούμε ότι, παρόλο που έζησε για μεγάλο χρονικό διάστημα μακριά από τον Τύρναβο, η νοσταλγία και η αγάπη για τον γενέθλιο τόπο δεν είχε σβήσει, ούτε και η μέριμνα για την προκοπή του.

[…]Ως συνειδητοποιημένος λόγιος, ο Διονύσιος πρέπει να αντιλαμβανόταν το βιβλίο, όχι μόνον ως εκπαιδευτικό εργαλείο, αλλά ως το μέσο για να μεταλαμπαδεύσει στον Τύρναβο την ευρύτερη παιδεία που βρισκόταν εντός του, στο περιεχόμενό του. Στο ίδιο πλαίσιο, οι αντιλήψεις του για την ανοιχτή πρόσβαση της βιβλιοθήκης σε όλους αδιακρίτως αντανακλά την επίδραση των ιδεών περί κοινωνικής ισότητας και δικαιώματος ίσης πρόσβασης στα πολιτιστικά αγαθά. Τέλος, η απόφασή του να διαχειρίζονται τα της βιβλιοθήκης οι δημογέροντες του Τυρνάβου αποτελεί πρόκριμμα της κοσμικής εξουσίας του τόπου του έναντι των εκκλησιαστικών κύκλων, σε μία περίοδο που ο ρόλος της εκκλησίας στην κοινωνική ζωή εξακολουθούσε να είναι ακόμα κυρίαρχος.». [42]

Δυστυχώς όμως η τελευταία βούληση του Διονυσίου, δεν ευοδώθηκε. Ύστερα δε και από την καταγραφή των χειρόγραφων κωδίκων της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Τυρνάβου από τον ερευνητή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Ζήση Μελισσάκη, αποδείχθηκε ότι τα αποτελέσματα ήταν αρνητικά.

Δημήτριος Ι. Πέζαρος Οικονομίδης (1791- 1830+)

Ο Δημήτριος Ιωάννη Πέζαρος γεννήθηκε στον Τύρναβο το 1791. Το 1811, όταν μαθήτευε στη Σμύρνη, έστειλε επιστολή στους συμπατριώτες του Τυρναβίτες και, ανάμεσα στα άλλα, τους συνιστά να προμηθευτούν καλά βιβλία και να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο.[43]

Από το 1824 έως το 1830 υπηρέτησε ως δάσκαλος στο Ταγανρόκ (Ταϊγάνι) της Ρωσίας μαζί με τον αδελφό του Αλέξανδρο. Το 1931 βρίσκεται στην Σύρο, ζητώντας τον διορισμό του σε κυβερνητικές θέσεις του νεοσύστατου κράτους. [44]

Αλέξανδρος Ι. Πέζαρος Οικονομίδης (Τύρναβος 1797/8 – Αθήνα 1867)

Ο Αλέξανδρος Ι. Πέζαρος γεννήθηκε στον Τύρναβο το 1798. Σπούδασε στο Φιλολογικό Γυμνάσιο Σμύρνης από το 1817 κε. Δίδαξε στο ελληνικό σχολείο του Ταγανρόκ (Ταϊγανίου) της Ρωσίας (1823-1825), στο σχολείο της Σύρου (1827-1833). Το 1835 δίδαξε στις Μηλιές και από το 1839(;) έως το 1843 στη Σχολή Τρίκκης, από όπου επανήλθε στις Μηλιές, κατά παράκληση του Γρ. Κωνσταντά, και δίδαξε ως το 1857.

Εκεί υπέστη επίθεση από εντοπίους ληστές, οι οποίοι του πήραν χρήματα και άλλα πολύτιμα πράγματα. Από την επίθεση αυτή υπέστη σοβαρή καρδιακή προσβολή, πράγμα που τον ανάγκασε να φύγει και να εγκατασταθεί στον Βόλο, από όπου άρχισε δικαστικόν αγώνα εναντίον των Μηλιωτών, αφού στην εις βάρος του ληστεία συμμετείχαν και μαθητές του, οι οποίοι καθοδηγούσαν τους ληστές. Έτσι κατάφερε να επιτύχει διοικητική απόφαση, σύμφωνα με την οποία η Κοινότητα των Μηλεών όφειλε να του καταβάλει, σε δόσεις, αποζημίωση 60.000 γροσιών.

Το 1831 έφυγε και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου δέχθηκε τη βοήθεια: των αδελφών Δημητριάδη οι οποίοι σπούδαζαν στην Αθήνα την εποχή εκείνη και του Σοφοκλή Οικονόμου, γιού του Κωνσταντίνου Οικονόμου του εξ Οικονόμων.

Απεβίωσε στην Αθήνα το 1867, αφήνοντας στους Αδελφούς Δημητριάδη ότι είχε, καθώς και το αρχείο της οικογένειας Πέζαρων.

Ο Αλέξανδρος Πέζαρος υπήρξε σπουδαίος δάσκαλος και σοφός επιστήμονας, αλλά έζησε στη σκιά του πατέρα του και δεν έτυχε της προσήκουσας τιμής ούτε όσο ζούσε ούτε και μετά τον θάνατο του. Κατείχε αξιόλογη βιβλιοθήκη με ελληνικά και ξένα βιβλία, ενώ άφησε και σπουδαίο ανέκδοτο συγγραφικό έργο. [45], [46]

Δημήτριος Ζήση Χατζηαντωνίου (Τύρναβος ; – Βουκουρέστι 😉

Ο Δημήτριος Χατζηαντωνίου γεννήθηκε στον Τύρναβο όπου έλαβε τις εγκύκλιες σπουδές του. Μετανάστευσε στο Βουκουρέστι όπου ασχολήθηκε με το εμπόριο, αποκτώντας μεγάλη οικονομική ευμάρεια.

Ο Χατζηαντωνίου κληροδότησε στον Τύρναβο την γενέτειρα πόλη του πολλά χρήματα για την ίδρυση και λειτουργία σχολείου. Η διαθήκη που προικοδότησε το σχολείο φυλάσσεται στον κώδικα του δήμου Τυρνάβου.

Πράγματι σε μια διαθήκη που συντάχτηκε στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας με αριθμό 726/6-4-1871 παράγραφο 4, ο Δημήτριος Χατζηαντωνίου κληροδότησε προς το Σχολείο (Παρθεναγωγείο Τυρνάβου) δύο χιλιάδες οθωμανικές λίρες, τις οποίες διαχειριζόταν η κοινότητα (τότε) Τυρνάβου και από τους τόκους πληρωνόταν το διδακτικό προσωπικό και αντιμετωπίζονταν τα έξοδα λειτουργίας του Σχολείου. Το σχολείο ιδρύθηκε το 1865 (;) και άρχισε να λειτουργεί το 1871/2 με την ονομασία “Σχολή θηλέων” γνωστό ακόμη και σήμερα ως “Παρθεναγωγείο”. Το έτος 1881 λειτούργησε ως Μονοτάξιος Σχολή Θηλέων και πολύ πιθανό ως οικοτροφείο. Τα έξοδα της λειτουργίας της Σχολής αντιμετωπίζονταν από τον ίδιο το δωρητή.

Ο Δημοσθένης Ανδρεάδης στο άρθρο του για τον Τύρναβο έγραφε στα ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Έκτακτη Έκδοση 1881 – 1931 για τον Δημήτριο Χατζηαντωνίου «[…] Γιατί ό Τύρναβος εκείνα τά χρόνια εξόν άπό τό μεγάλο εύεργέτη της, τό μακαρίτη συμπολίτη μας Δημήτρη Χατζηαντωνίου, πού, σάν πλούτηνε στή Βλαχιά, σκόρπισε τά πλούτη του, γιά νά χαρίση στήν πατρίδα μας τό λαμπρό διδαχτήριο τού κοινοτικού παρθεναγωγείου μας καί γιά νά τό προικοδότηση μέ τή συντήρησή του, δέν είχεν κανέναν άλλο ξενιτιμένο εκείνα τά χρόνια[…]». [47]

«[…] τό δέ Β’ Δημοτικόν έκτίσθη τό 1872 εκ κληροδοτήματος τού έκ Τυρνάβου Χατζηαντωνίου μεταβάντος καί πλουτήσαντος εις Ρουμανίαν, όπου καί άπέθανεν. Διά τής διαθήκης του άφήκεν έν ποσόν χρημάτων, διά νά λειτουργήση έκ τών τόκων παρθεναγωγεϊον, μέρος δέ αυτών νά διανέμεται εις τούς έν Τυρνάβω συγγενείς του. ’Εκ τών τόκων άνηγέρθη τό Παρθεναγωγεϊον έχον σήμερον 6 αίθούσας καί 1 γραφείον καί μέχρι τής προσαρτήσεως έκπληρώνοντο καί αί διδασκάλισσαι. Μετά τήν πτώσιν τού νομίσματος οί τόκοι τού κληροδοτήματος αυτού επαρκούν σήμερον μόνον διά τήν συντήρησιν του κτιρίου, ελάχιστα δέ διατίθενται διά τούς συγγενείς[…]».[48]

Ο συμπολίτης μας Δημήτριος Ζ. Χατζηαντωνίου που πέθανε στο Βουκουρέστι.[49]

Ιωάννης Λάσκαρη Ζάρρας (Τύρναβος 1903 – Αθήνα 1993)

Ο Ιωάννης Λασκ. Ζάρρας γεννήθηκε στον Τύρναβο την 1/12/1903 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 2/6/1993. Ήταν γιός του σπουδαίου ιατρού του Τυρνάβου την εποχή εκείνη Λάσκαρη Ζάρρα.

Το βιογραφικό του υπήρξε πραγματικά πλούσιο και εντυπωσιακό. Αντιγράφουμε από τα Θεσσαλικά Χρονικά «Γενικός Γραμματεύς τού Υπουργείου Εργασίας. ‘Υφηγητής Κοινωνικής Πολιτικής τού Πανεπιστημίου ’Αθηνών. Πρώην ειδικός Σύμβουλος τού ‘Υπουργείου Συντονισμού. Πρώην Γενικός Διευθυντής τού ‘Υπουργείου Εργασίας. Πρώην Διευθυντής τού Εύρωπαϊκού Γραφείου Κοινωνικών Υποθέσεων τού ’Οργανισμού Ηνωμένων ’Εθνών. […] Έσπούδασε νομικά είς τό Πανεπιστήμιον ’Αθηνών. Συνεπλήρωσε τάς σπουδάς του είς τήν Νομικήν Σχολήν τού Πανεπιστημίου τών Παρισίων, τού όποίου άνηγορεύθη άριστοϋχος διδάκτωρ. Έφοίτησεν έπίσης είς την ’Ακαδημίαν Διεθνούς Δικαίου τής Χάγης καί είς τήν Σχολήν Οικονομικών ’Επιστημών τού Λονδίνου. Είσήλθεν είς τήν υπηρεσίαν τού Υπουργείου ’Εθνικής Οικονομίας το 1918 καί έκεϊθεν μετετάχθη άπό τής ίδρύσεώς του είς τό ‘Υπουργείον ’Εργασίας άνελθών κατά σειράν, άπό τής κατωτάτης μέχρι τής άνωτάτης, όλας τάς βαθμίδας τής δημοσιοϋπαλληλικής ιεραρχίας. Κατά τόν πόλεμον, 1941-1944, ήκολούθησε κατόπιν διαταγής τήν έλευθέραν Ελληνικήν Κυβέρνησιν είς Κρήτην, Νότιον ’Αφρικήν, ’Αγγλίαν, Αίγυπτον καί ’Ιταλίαν. Διετέλεσε Γενικός Διευθυντής τού Υπουργείου ’Εργασίας έντός καί έκτός τής ‘Ελλάδος άπό τού 1942 μέχρι τού 1946. ’Εν συνεχεία διωρίσθη τώ 1947 μόνιμος ύπάλληλος τού ’Οργανισμού Ηνωμένων ’Εθνών παρά τω όποίω υπηρέτησε μέχρι τού 1962 έν Νέα Ύόρκη ώς έμπειρογνώμων τής υπηρεσίας Κοινωνικών ‘Υποθέσεων καί βραδύτερον μέχρι τού 1964 έν Γενεύη ώς Διευθυντής τού Ευρωπαϊκού Γραφείου Κοινωνικών Ζητημάτων τού ΟΗΕ. Μετέσχεν ώς άντιπρόσωπος τής Ελλάδος άπό τού 1934 μέχρι τού 1946, κατόπιν ώς άντιπρόσωπος τού ΟΗΕ άπό τού 1947 μέχρι τοΰ 1963 καί ώς άντιπρόσωπος καί πάλιν τής Ελλάδος άπό τού 1964 μέχρι σήμερον πλείστων διασκέψεων διεθνών όργανισμών, διεθνών έπιτροπών έμπειρογνωμόνων, διεθνών έπιστημονικών συνεδρίων και πολλών ειδικών έπιτροπών. Διετέλεσε μέλος τού Διοικητικού Συμβουλίου τού Διεθνούς Γραφείου ’Εργασίας κατά τό 1944-1945 και ήγήθη τής Ελληνικής άντιπροσωπείας κατά τήν 48ην, 49ην και 50ήν σύνοδον τής Διεθνούς Συνδιασκέψεως ’Εργασίας (1964-1966). Τά κυριώτερα τών συγγραμμάτων του είναι: «Ό θεσμός τών κοινωνικών ασφαλίσεων» 1929. «’Εργατική καί Κοινωνική Νομοθεσία (συνεργασία Μ. Κρητικού) 1929, 1932. «Μισθός» 1931. «Ό έλεγχος τής έφαρμογής τών διεθνών συμβάσεων έργασίας». (Γαλλιστί, Μελέτη βραβευθεϊσα ύπό τής Νομικής Σχολής τού Πανεπιστημίου των Παρισίων) 1937. «Αί κοινωνικαί άσφαλίσεις έν Έλλάδι» (γαλλιστί) 1939. «’Ανεργία καί έκ περιτροπής έργασία» 1940. «Τό συνεταιριστικόν κίνημα τής Παλαιστίνης» 1945. «Ή διεθνής συνδιάσκεψις έργασίας τής Φιλαδέλφειας» 1946. Έπαρασημοφορήθη ύπό ξένων Κυβερνήσεων καί ύπό τής Ελλάδος διά τού Χρυσού Σταυρού Φοίνικος, τού Χρυσού Σταυρού Γεωργίου Α’ καί τού Ταξιάρχου τού Φοίνικος.» [50]

Το 1979 υπήρξε σημαντικός χορηγός στην ανέγερση του δημοτικού κτιρίου (κέντρο αναψυχής) και την συνολική αναμόρφωση του πάρκου, στην ΤΟΥΜΠΑ.

Σταύρος Καράσσος (1884 – 1968)

Γεννήθηκε στον Τύρναβο το 1884 και ήταν το πρώτο παιδί πολυμελούς οικογένειας του Αστερίου Καράσσου, ο παππούς του οποίου (Θεόδωρος) ήλθε στον Τύρναβο από το Δαμάσι, μη μπορώντας να αντέξει τον ζυγό και τις διώξεις των Τούρκων. Ήταν πρώτος εξάδελφος του στρατηγού Χρήστου Καράσσου.

Ανήσυχος και ονειροπόλος στο πνεύμα, έφυγε στα 18 χρόνια του στην Αμερική με σκοπό την κατάκτηση του «αμερικανικού ονείρου». Έχοντας θέληση, τόλμη και αποφασιστικότητα, γρήγορα εξελίχθηκε σε επιτυχημένο επιχειρηματία. Έτσι, δεν θα ήταν υπερβολή να λεχθεί ότι στη 10ετία του 1950 ήταν ένας από τους πλέον πλούσιους Έλληνες μετανάστες στην Αμερική. Ασχολήθηκε με το εμπόριο, με χρηματιστηριακές εργασίες και ήταν ιδιοκτήτης μεγάλων ξενοδοχείων, στη New York (Νέα Υόρκη) τρία, στο New Haven (Νιου Χέβεν) ένα, στη Βοστώνη δύο και στη Φλώριδα ένα.

Φωτο: William Penn Hotel, Miami Florida του Στ. Καράσσου

Το 1960, σε προχωρημένη πλέον ηλικία, επέστρεψε στην πατρίδα του, για τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του, έχοντας έναν τελευταίο σκοπό, να  βοηθήσει όσο μπορούσε τους συμπατριώτες του.

Έτσι ήλθε σε συνεννόηση με την τότε Δημοτική Αρχή του Τυρνάβου, για να ανεγείρει νέο, σύγχρονο Δημαρχιακό Κατάστημα, σε οικόπεδο του Δήμου στο Κέντρο της πόλης (Κεντρική Πλατεία), του οποίου οι εργασίες ξεκίνησαν το 1963 και τελείωσαν το 1966, οπότε και πρωτολειτούργησε ως Δημαρχείο.

Φωτο: Από τα εγκαίνια θεμελίωσης του νέου Δημαρχείου Τυρνάβου

Η πολιτεία σε ένδειξη τιμής, απένειμε στο δωρητή το Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικος και ο Δήμος, το κλειδί της πόλης. Πέθανε το 1968 στον Τύρναβο, όπου υπάρχει σήμερα ο τάφος του. [51]

Φωτο: Το Δημαρχείο Τυρνάβου Δωρεάς Σταύρου Αστ. Καράσσου

Αργότερα η οικογένεια Καράσσου προχώρησε σε δωρεά προς τον Δήμο Τυρνάβου το «Αρχοντικό Καράσσου» (πατρικό της οικογένειας Καράσσου) που βρίσκεται στην οδό Ιω. Πέζαρου, για τη δημιουργία και λειτουργία Μουσείου (Αμπέλου και Οίνου)  

Η Δημοτική Αρχή τιμώντας την μνήμη του και την προσφορά του, έδωσε το όνομά του σε κεντρικό δρόμο της πόλης που αρχίζει από το Δημαρχιακό Κατάστημα, τοποθέτησε μαρμάρινη επιγραφή στο Δημαρχιακό Κατάστημα και στον τάφο του και ανήγειρε χάλκινη προτομή στην είσοδο του Δημαρχείου, τα αποκαλυπτήρια της οποίας έγιναν με επίσημη τελετή τις 3 Ιουλίου 1994. [52]

Κωνσταντίνος Μακρής (Τύρναβος 1913 – 15/10/1995)

Ο Κωνσταντίνος Μακρής γεννήθηκε στον Τύρναβο το 1913. Περάτωσε τις εγκυκλίους σπουδές του στη Λάρισα. Το 1932 γράφηκε στην Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1943 τοποθετήθηκε στο αστεροσκοπείο Αθηνών, ενώ το 1946 προέβη στην οργάνωση του Τμήματος της Ηλιακής Φυσικής του Αστρονομικού Ινστιτούτου. Το 1947 μετέβη για μετεκπαίδευση στη Γαλλία ενώ παράλληλα εργάζονταν στο Αστροφυσικό Αστεροσκοπείο της Medon.

Στην Ελλάδα επέστρεψε το 1949. Ανακηρύχθηκε αριστούχος Διδάκτωρ. Για τις ανάγκες της επιστήμης μετέβη επανειλημμένα στη Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία και ΗΠΑ. Από το 1954 διατέλεσε Υφηγητής της Αστρονομίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Έχει εκδώσει τριάντα περίπου σπουδαίες μελέτες σχετικές με την Αστρονομία, στην ελληνική, γαλλική και αγγλική γλώσσα. [53]

Συμμετείχε με τον Δήμο Λαρισαίων και άλλους φορείς στην ίδρυση του Αστεροσκοπείου Λάρισας του οποίου υπήρξε και Πρόεδρος του Δ.Σ.

Ο Κων/νος Μακρής άφησε υπό την αιγίδα του Δήμου Λαρισαίων το «Κληροδότημα Κωνσταντίνου & Ελένης Μακρή» στη διοίκηση του οποίου συμμετέχει ex officio, ο εκάστοτε Δήμαρχος Τυρνάβου ή ο νόμιμος αντικαταστάτης του. Την αξιόλογη βιβλιοθήκη του δώρισε στο Αστεροσκοπείο Λάρισας. Το κληροδότημα διαχειρίζεται τα έσοδα αστικών ακινήτων, καταθέσεων και ομολόγων…

Φωτο: Αστεροσκοπείο «Αριστεύς» στη Γιάννουλη Λάρισας (διαδίκτυο

Σκοπός του Κληροδοτήματος είναι : η παροχή υποτροφιών σε αριστούχους μαθητές των Λυκείων Λάρισας & Τυρνάβου οι οποίοι προτίθενται να σπουδάσουν αστροφυσική. Η καταβολή αμοιβών προσλαμβανομένου επιστημονικού προσωπικού από τόκους καταθέσεων, όπως και η αγορά και συντήρηση εξοπλισμού αστεροσκοπείου.

Το 1994 για την συνολική προσφορά του τιμήθηκε με το χρυσό μετάλλιο από τον Δήμο Λαρισαίων.

Απεβίωσε στην Αθήνα στις 15/10/1995.[54]

Προφανώς υπάρχουν και άλλοι Τυρναβίτες που διαλανθάνουν ή δεν περιλαμβάνονται στην παρούσα αναφορά, τα ονόματα των οποίων θα αναφερθούν σε επόμενο πόνημα.

Παραπομπές

[1] «Ιωάννης Πέζαρος (1749-1806) Η Εποχή – το Έργο – Η Αλληλογραφία του, Η συμβολή της Σχολής του Τυρνάβου στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό»  Μιχάλης Θ. Λαφαζάνης, Δήμος Τυρνάβου, Τύρναβος 2009 (σελ. 170-171)

[2] Ο διδάσκαλος Αναστάσιος Παπαβασιλόπουλος και η σχολή του Τυρνάβου, Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου https://www.eleftheria.gr/m/αφιερώματα/item/126551-ο-διδάσκαλος-αναστάσιος- παπαβασιλόπου λος-και-η-σχολή-του-τυρνάβου.html

[3] Διδακτορική του Διατριβή «Η Εκπαίδευση στη δυτική Θεσσαλία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας – Συμβολή στη μελέτη του Θεσσαλικού Διαφωτισμού» Θεόδωρος Α. Νημάς, Θεσσαλονίκη 1995 (σελ. 63-64)

[4] Γιάννης Μόκιας Η Προεπαναστατική εκπαίδευση στον Τύρναβο – Το Ελληνομουσείο  https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid

[5] Τυρναβίτες μαθητές της Σχολής Τυρνάβου εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, Ιωάννης Ν. Γιαννούλας

[6] «Ιωάννης Πέζαρος (1749-1806) Η Εποχή – το Έργο – Η Αλληλογραφία του, Η συμβολή της Σχολής του Τυρνάβου στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό»  Μιχάλης Θ. Λαφαζάνης, Δήμος Τυρνάβου, Τύρναβος 2009 (σελ. 170-171)

[7] Τυρναβίτες μαθητές της Σχολής Τυρνάβου εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, Ιωάννης Ν. Γιαννούλας

[8] Ψηφίδες Ιστορίας Περιοχής Τυρνάβου Πρακτικά, Τυρναβίτες έμποροι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, Μιχάλης Λαφαζάνης, Δήμος Τυρνάβου 2016, (σελ. 151-155)

[9] Θεσσαλικά Χρονικά Έκτακτη Έκδοση 1881 – 1961, Συμβολαί εις την Ιστορίαν του Ελληνικού Τύπου και Τυπογραφείων της Βιέννης 1790-1821, Π. Ενεπεκίδης, Αθήνα 1965 (σελ. 385-390)

[10] Θεσσαλικά Χρονικά Έκτακτη Έκδοση 1881 – 1961, Συμβολαί εις την Ιστορίαν του Ελληνικού Τύπου και Τυπογραφείων της Βιέννης 1790-1821, Π. Ενεπεκίδης, Αθήνα 1965 (σελ. 390)

[11] Θεσσαλικά Χρονικά Έκτακτη Έκδοση 1881 – 1961, Συμβολαί εις την Ιστορίαν του Ελληνικού Τύπου και Τυπογραφείων της Βιέννης 1790-1821, Π. Ενεπεκίδης, Αθήνα 1965 (σελ. 390)

[12] Θεσσαλικά Χρονικά Έκτακτη Έκδοση 1881 – 1961, Συμβολαί εις την Ιστορίαν του Ελληνικού Τύπου και Τυπογραφείων της Βιέννης 1790-1821, Π. Ενεπεκίδης, Αθήνα 1965 (σελ. 390)

[13] Θεσσαλικά Χρονικά Έκτακτη Έκδοση 1881 – 1961, Συμβολαί εις την Ιστορίαν του Ελληνικού Τύπου και Τυπογραφείων της Βιέννης 1790-1821, Π. Ενεπεκίδης, Αθήνα 1965 (σελ. 393-394)

[14] Θεσσαλικά Χρονικά Έκτακτη Έκδοση 1881 – 1961, Συμβολαί εις την Ιστορίαν του Ελληνικού Τύπου και Τυπογραφείων της Βιέννης 1790-1821, Π. Ενεπεκίδης, Αθήνα 1965 (σελ. 390)

(σελ. 394-395)

[15] Ιατροί Λόγιοι της Επανάστασης 200 Χρόνια, Σπυρίδων Χαντζησαλάτας, Αθήνα 2021 (σελ. 82)

[16] Θεσσαλικά Χρονικά, Τόμος Ζ΄- Η΄, Ολίγα Περί Τυρνάβου, Γεώργιος Δ.Α. Χατζηκώστας, Αθήνα 1959 (σελ. 311)

[17] Πρακτικά Πρώτου Συνεδρίου Τυρναβίτικων Σπουδών, Γ.Σ. Καραγιάννης, Στέφανος Δούγκας ο εκ  Τυρνάβου Μαθηματικός  και Φιλόσοφος […], Τύρναβος 1991 (σελ. 169-178)

[18] Οι Τυρναβίτες του νεοελληνικού Διαφωτισμού και το 1821, Ιωάννης Γιαννούλας, Δημοσίευση άρθρου: Ελευθερία 25 Μαρ 2023 11:05

[19] Η εκπαίδευση στη Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, Θεόδωρος Νημάς (σελ. 276)

[20] Θεσσαλικά Χρονικά, Η Συμβολή της Θεσσαλίας στο Νεοελληνικό Διαφωτισμό, Γεώργιος Βαλέτας (σελ. 321-)

[21] Θεσσαλικά Χρονικά, Τρεις Θεσσαλοί της Βιέννης, Γεώργιος Λάιος (Σελ. 770-)

[22] Ψηφίδες Ιστορίας Περιοχής Τυρνάβου Πρακτικά, Ταξίδι «Μαργαριταριών» από τον 17ο αιώνα έως σήμερα […], Αθανάσιος Σωτ. Τζιερτζής, Τύρναβος 2016 (σελ. 75-104)

[23] Ψηφίδες Ιστορίας Περιοχής Τυρνάβου Πρακτικά, Τυρναβίτες έμποροι στα χρόνια της τουρκοκρατίας, Μιχάλης Λαφαζάνης, Τύρναβος 2016 (σελ. 147-161)

[24] Πρακτικά Πρώτου Συνεδρίου Τυρναβίτικων Σπουδών, Βας. Θ. Κοντοβάς, Η Δυναμική της Ελληνικότητας του Τυρνάβου κατά την Περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, Τύρναβος 1991 (σελ. 169-178)

[25] Θεσσαλικά Χρονικά, Τόμος Ζ΄- Η΄, Ολίγα Περί Τυρνάβου, Γεώργιος Δ.Α. Χατζηκώστας, Αθήνα 1959 (σελ. 309)

[26] Η εκπαίδευση στη Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, Θεόδωρος Νημάς (σελ. 255)

[27] Η εκπαίδευση στη Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, Θεόδωρος Νημάς (σελ. 257)

[28] Θεσσαλικό Ημερολόγιο, Τόμος 84, Έλληνες Συνωμότες στα Πριγκιπάτα και ένας ευνοούμενος του Μαυρογένη Δημήτρης Τουρναβίτης, Alexandrou Elian, μετάφραση Μαριάνα Κουρσαρη, Λάρισα 2023 (σελ. 310)

[29] Θεσσαλικό Ημερολόγιο, Τόμος 83, Έλληνες Συνωμότες στα Πριγκιπάτα και ένας ευνοούμενος του Μαυρογένη Δημήτρης Τουρναβίτης, Alexandrou Elian, μετάφραση Μαριάνα Κουρσαρη, Λάρισα 2023 (σελ. 251-264)

[30] Θεσσαλικό Ημερολόγιο, Τόμος 84, Έλληνες Συνωμότες στα Πριγκιπάτα και ένας ευνοούμενος του Μαυρογένη Δημήτρης Τουρναβίτης, Alexandrou Elian, μετάφραση Μαριάνα Κουρσαρη, Λάρισα 2023 (σελ. 259-272)

[31] Πρακτικά Πρώτου Συνεδρίου Τυρναβίτικων Σπουδών, Βας. Θ. Κοντοβάς, Ο Ιστορικός Χώρος και η Δράση του Αμφιλόχιου Παρασκευά, Τύρναβος 1991 (σελ. 185-196)

[32] Ο εκ Τυρνάβου πρωτοψάλτης και συνθέτης Δανιήλ, Ιωάννης Ν. Γιαννούλας, Φιλόλογος -Εκπαιδευτικός ΓΕΛ Τυρνάβου, Ελευθερία 14-4-2023

[33] Δανιήλ Πρωτοψάλτης Τυρναβίτικη εξέχουσα φυσιογνωμία, Λάσκος Δημήτριος (άρθρο), 2010

[34] Θεσσαλικά Χρονικά, Τόμος Ζ΄- Η΄, Ολίγα Περί Τυρνάβου, Γεώργιος Δ.Α. Χατζηκώστας, Αθήνα 1959 (σελ. 311)

[35] Αναζητώντας Καθηγητές για το Πανεπιστήμιο: Η Περίπτωση του Κων/νου Μ. Κούμα, Δαυίδ Αντωνίου, Αθήνα 1991 (σελ. 287, βλ. υποσημείωση 23).

[36] https://entoytwnika1.blogspot.com/2020/01/blog-post_22.html

[37] Ιατροί Λόγιοι της Επανάστασης 200 Χρόνια, Σπυρίδων Χαντζησαλάτας, Αθήνα 2021 (σελ. 82)

[38] Θεσσαλικά Χρονικά, Τόμος Ζ΄- Η΄, Ολίγα Περί Τυρνάβου, Γεώργιος Δ.Α. Χατζηκώστας, Αθήνα 1959 (σελ. 311)

[39] Θεσσαλικά Χρονικά, Τόμος Ζ΄- Η΄, Ολίγα Περί Τυρνάβου, Γεώργιος Δ.Α. Χατζηκώστας, Αθήνα 1959 (σελ. 311)

[40] Ψηφίδες Περιοχής Τυρνάβου, Ο Τυρναβίτης Λόγιος Γεώργιος Ζαχαριάδης, Κωνσταντίνα Πατσή, Δήμος Τυρνάβου 2018 (σελ. 126-131)

[41] Ο Ιερομόναχος Διονύσιος Πάμπους (1660περ.-1730) και η Βιβλιοθήκη του, Χρήστος Ζαμπακόλας (σελ. 320, 321)

[42] Ο Ιερομόναχος Διονύσιος Πάμπους (1660περ.-1730) και η Βιβλιοθήκη του, Χρήστος Ζαμπακόλας (σελ. 360, 363-365)

[43] Η εκπαίδευση στη Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, Θεόδωρος Νημάς (σελ. 287)

[44] Θεσσαλικά Χρονικά, Τόμος Ζ΄- Η΄, Τυρναβίτες Πνευματικοί Πρόγονοι του Αχιλλέως Τζάρτζανου, Σωκρ. Β. Κουγέας, Αθήνα 1959 (σελ. 358)

[45] Η εκπαίδευση στη Θεσσαλία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, Θεόδωρος Νημάς (σελ. 287)

[46] Θεσσαλικά Χρονικά, Τόμος Ζ΄- Η΄, Τυρναβίτες Πνευματικοί Πρόγονοι του Αχιλλέως Τζάρτζανου, Σωκρ. Β. Κουγέας, Αθήνα 1959 (σελ. 359-363)

[47] ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Έκτακτη Έκδοση 1881 – 1931, Επαρχία Τυρνάβου Ο Τύρναβος τα Πρώτα 25 Χρόνια, Δημοσθένης Ανδρεάδης, Αθήνα 1935 (σελ. 327)

[48] ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Έκτακτη Έκδοση 1881 – 1931, Ο Τύρναβος και τα Χωριά του, Μουλούλης Αθανάσιος, Αθήνα 1935 (σελ. 355-356)

[49] Η Πολιτιστική κληρονομιά του Τυρνάβου και η απήχηση της στους εφήβους της περιοχής, Μπουκουβάλα Σοφία, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο 2011 (σελ. 41)

[50] ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Έκτακτη Έκδοση 1881 – 1961, Αθήνα 1965 (σελ. 538)

[51] Ανέκδοτο σημείωμα οικογένειας Καράσσου

[52] Τύρναβος Ιστορικές-Λαογραφικές Αναδρομές, Βύρων Γ. Σκρουμπής, Τύρναβος 2001 (σελ. 101-102)

[53] Θεσσαλικά Χρονικά

[54] Τύρναβος Ιστορικές-Λαογραφικές Αναδρομές, Βύρων Γ. Σκρουμπής, Τύρναβος 2001 (σελ. 76)

Συνεχίζεται