ΓΡΑΦΕΙ Ο Πέτρος Οντούλης, πρώην Διευθυντής Δήμου Τυρνάβου*
Οδωνυμικά και άλλες Ιστορίες του δρόμου…
«Δρόμοι παλιοί που αγάπησα και μίσησα ατέλειωτα
Κάτω απ’ τους ίσκιους του σπιτιών να περπατώ
Νύχτες των γυρισμών αναπότρεπτες κι η πόλη νεκρή
Την ασήμαντη παρουσία μου βρίσκω σε κάθε γωνιά
Κάμε να σ’ ανταμώσω, κάποτε, φάσμα χαμένο του πόθου μου
Κι εγώ ξεχασμένος κι ατίθασος να περπατώ κρατώντας
Ακόμα μια σπίθα τρεμόσβηστη στις υγρές μου παλάμες
Και προχωρούσα μέσα στη νύχτα χωρίς να γνωρίζω κανένα
κι ούτε κανένας κι ούτε κανένας με γνώριζε με γνώριζε.) »[1]
Ένα ποίημα αναφορά στις μνήμες της παιδικής μας ηλικίας, στα οράματά μας, στην αγάπη για τον τόπο μας που ακόμη μαθαίναμε, στις ήττες μας που θα μας βασάνιζαν, στην ελπίδα μας για το αύριο που δεν έσβησε… – στίχοι σαρκαστικοί, ρεαλιστικοί και αισιόδοξοι… θα μπορούσε να είναι μια παρακινδυνευμένη απόδοση του ποιήματος (από έναν μη ειδικό) του Μανόλη Αναγνωστάκη «Δρόμοι Παλιοί» που οι περισσότεροι γνωρίσαμε από την μελοποίηση του Μίκη Θεοδωράκη (Μπαλάντες).
Οι δρόμοι, λειτουργικό μέρος μιας πόλης, αναγκαίοι για την διαμονή, τη διέλευση και κυρίως την επικοινωνία των Ανθρώπων, για την εξυπηρέτηση της δημόσιας ασφάλειας, για τον προσδιορισμό των σπιτιών αναφορικά με την πόλη συνδέονται και συνθέτουν σπονδυλωτά τις παιδικές μας μνήμες…
Οι δρόμοι, αποκλειστική αρμοδιότητα της τοπικής εξουσίας και ιδίως η ονοματοθεσία τους σύμφωνα με τον καταστατικό της χάρτη, αποτελεί διαχρονικό καθήκον. Η διαφορετική ονομασία κάθε δρόμου, δεν είναι παρά η «ταυτότητά» του στον αστικό ιστό των πόλεων και των οικισμών τους, που συνιστούν έναν Δήμο.
Ταυτόχρονα παρέχεται η ευκαιρία στις αυτοδιοικητικές αρχές να κρατούν διαχρονικά άσβεστη την ιστορία και τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην περιοχή ευθύνης τους ή και στη χώρα μας, να τιμούν τη μνήμη ανθρώπων που χρεώνονται ηρωικές πράξεις ή έχουν ευεργετήσει τον τόπο τους, ανθρώπων που προσέφεραν στις τέχνες, στα γράμματα και στις επιστήμες…
Την εποχή των δεκαετιών ’50 – ’70 η πρωτοβουλία ονοματοθεσίας των οδών -όταν διαπιστώθηκε η ανάγκη της ονοματοθεσίας- ξεκινούσε είτε από πρωτοβουλία του Κράτους με διάφορες διαταγές του, είτε από τους ίδιους τους δήμους, είτε ακόμη από πολίτες, σε εξαιρετικές μόνο περιπτώσεις.
Πάντα όμως υπό τον ασφυκτικό έλεγχο και έγκριση του βαθέως κράτους… Φυσικά αυτό συνέβη και στον Δήμο Τυρνάβου.
Με αφορμή την τοποθέτηση από την σημερινή Δημοτική Αρχή Τυρνάβου πολλών πληροφοριακών πινακίδων στην πόλη του Τυρνάβου -που όπως φαίνεται πλέον ολοκληρώθηκαν- παρατίθενται μερικές ιστορίες ονοματοθεσίας οδών που προέκυψαν στα χρόνια που διενεργήθηκαν, ανασύρθηκαν από φακέλους του παρελθόντος και παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον…
Ύστερα από τις αρχικές τοποθετήσεις των πινακίδων ονοματοθεσίας και αρίθμησης οικοδομών μέχρι τις αρχές του 1970, ο Δήμος συνέχισε την εργασία αυτή στις αρχές της 10ετίας του 1980, ενώ εκτεταμένες βελτιώσεις και συμπληρώσεις πληροφοριακών οδωνυμικών πινακίδων διενεργήθηκαν προς το τέλος των 10ετιών του 2010 και του 2020.
Η ιστορία της ονοματοθεσίας του Τυρνάβου φέρεται να ξεκινά το 1956 και συνεχίζεται… Είναι γεγονός ότι όλοι οι δρόμοι έχουν τη δική τους ιστορία… Όμως ορισμένοι έχουν μια «ιδιαίτερη» ιστορία… τόσο από γεγονότα που συνέβησαν σε αυτούς, όσο και ως προς την ιστορία της ονοματοθεσίας τους. Ιστορίες που δεν θα τις μάθουμε ποτέ, ιστορίες που έζησαν έντονα οι περίοικοι τους, ιστορίες που θα γνωρίσουμε…
Οδός Καραολή – Δημητρίου
Η πρώτη απόφαση ονοματοθεσίας που υπάρχει στην πόλη μας, είναι η με αριθμό 123/1956 απόφαση του δημοτικού συμβουλίου (ΑΔΣ), με την οποία δόθηκε η ονομασία μιας κεντρικής οδού προς τιμήν των Κυπρίων αγωνιστών Μιχαλάκη Καραολή & Ανδρέα Δημητρίου.[2]
Στα μέσα της δεκαετίας του ‘50, το τότε δημοτικό συμβούλιο ομόφωνα αποφάσισε την ονομασία μία κεντρικής οδού σε οδό Καραολή – Δημητρίου «εις εκτίμησιν της εις τον απελευθερωτικόν αγώνα υπερτάτης αυτών θυσίας δια την ελευθερίαν της Κύπρου» Ομόφωνα ονομάζει «την εν Τιρνάβω οδόν την άγουσαν από κυλινδρόμυλον Εξάρχου μέχρι καφενείον Όασις και δίδει το όνομα εις αυτήν οδός Καραολή και Δημητρίου».
Δήμαρχος εκείνη την εποχή ήταν ο Πανταζής Πλάκας με Πρόεδρο του ΔΣ τον Αθαν. Γκόγκα και μέλη τους Γ. Χατζηρεπάνη, Ι. Γερμανίδη, Ι Βαστάκη, Χρ. Μπαντάνα, Ι. Ταμπάκη, Ι. Γιώτα, Θαν. Μαμανό, Μιχ. Λουλέ, Εμμ. Αρίδα, Στ. Σταύρου, Ν. Μουστάκα, Κων. Μητσιό (παρόντες) και Κ. Ψαθά, Λ. Ντριστέλλα (απόντες κατά την κατάρτιση της απόφασης).
Οι Μιχαλάκης Καραολής και Ανδρέας Δημητρίου (μόλις 23 & 22 ετών αντίστοιχα), Κύπριοι, αγωνιστές του Κυπριακού Αγώνα (εκδίωξη των Άγγλων με προοπτική ένωσης με την Ελλάδα) και μέλη της ΕΟΚΑ, καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν από τους Άγγλους στις 10 Μαΐου 1956 με απαγχονισμό, στις κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας. Η στάση των Άγγλων επικυρίαρχων-αποικιοκρατών, προκάλεσε την παγκόσμια αντίδραση και την ομόθυμη κατακραυγή. Στην Αθήνα δε, υπήρξαν σφοδρές συγκρούσεις διαδηλωτών με την αστυνομία στις οποίες έχασαν τη ζωή τους 4 διαδηλωτές!!!
Την εποχή εκείνη πρωθυπουργός στην μετεμφυλιακή Ελλάδα ήταν ο νεοεκλεγμένος Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Πολλοί δήμοι της Ελλάδας εκείνη την εποχή έδωσαν το όνομά τους σε δρόμους τους, προς τιμήν των δύο ηρώων. Φυσικά στο όνομα των δύο αυτών ηρώων πρέπει να συνυπολογίζουμε και πολλούς ακόμα αγωνιστές που οι δολοφόνοι Άγγλοι αποικιοκράτες δολοφόνησαν άναδρα σε φυλακές της Κύπρου, όπως ήταν π.χ. ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, ο Γρηγόρης Αυξεντίου και πολλοί άλλοι, τους οποίους οι Άγγλοι θάβανε κρυφά στον χώρο των φυλακών τους, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας χωρίς καν να έχουν γνώση οι συγγενείς τους, στα γνωστά «Φυλακισμένα Μνήματα» από τον φόβο της διεθνούς κοινής γνώμης των πολιτισμένων κοινωνιών και της γενίκευσης των αντιδράσεων.
Αργότερα η οδός αυτή οριοθετήθηκε στο τμήμα που ξενικούσε από τον πρώην κυλινδρόμυλο Εξάρχου μέχρι το καφενείο Τηγανή, αφού στο υπόλοιπο τμήμα από την κεντρική πλατεία μέχρι τα εξοχικά δόθηκε αρχικά η ονομασία «Λεωφόρος Κ. Ροδοπούλου».[3]
Στον δρόμο αυτόν υπήρχαν οι κυλινδρόμυλοι των: Πέτρου Βασιλείου και αφών Έξαρχου και η ηλεκτρική εταιρεία της πόλης, υπάρχει ο Άγιος Νικόλαος ο Τουραχάν που τον πλαισίωναν πανύψηλα πεύκα, ίσως η πιο παλιά εκκλησία του Τυρνάβου (17ο αι.), υπήρχαν και υπάρχουν πολλά καταστήματα και σπίτια στολίδια, μάρτυρες μιας νοσταλγικής παλιάς εικόνας του Τυρνάβου…
Από τον δρόμο αυτόν οδηγήθηκε το 1881 ο ελληνικός στρατός στο κέντρο της πόλης του Τυρνάβου, τον ίδιο δρόμο διέσχισαν οι Ιταλοί και Γερμανοί κατακτητές στον Β’ ΠΠ, σε σπίτι του δρόμου αυτού δολοφόνησαν τα Ες-Ες Τυρναβίτες πατέρα και γιο, αλλά και διερχόμενο της οδού, όταν εξαπέλυσαν πογκρόμ δολοφονιών λίγο πριν την απελευθέρωση…
Η Οδός Καραολή – Δημητρίου είχε και έχει σημαντική εμπορική κίνηση και σήμερα αποτελεί τμήμα της Π.Ε.Ο. Λάρισας – Κοζάνης που διέρχεται δια μέσου της πόλης… Η οδός αυτή με την οδό Λαρίσης και την Ηρώων Πολυτεχνείου, αποτελεί βασικό οδικό άξονα της πόλης του Τυρνάβου.
Οδός Αϊζενχάουερ
Η δεύτερη κατά σειρά απόφαση του Δ.Σ. εκδόθηκε τον Μάιο του 1959[4] και αφορούσε τον δρόμο από το πρώην Δημόσιο Ταμείο (σημερινό ΚΕΠ Τυρνάβου) μέχρι την πλατεία του Αγίου Γεωργίου.
Ήταν ένας από τους κύριους εμπορικούς δρόμους του Τυρνάβου, διαμορφωμένος σε όλο το μήκος του που έσφυζε από «ζωηρή» εμπορική κίνηση, φιλοξενώντας πολλά επαγγέλματα και επαγγελματίες που χάθηκαν ή συνεχίζουν μέχρι και σήμερα.
Παγοποιείο, καρβουναποθήκη, ξυλουργεία, καφεκοπτείο, το πρώτο καθαριστήριο που λειτούργησε στον Τύρναβο (Τσολάκη), εμποροραφεία, μπακάλικα, η πρώτη αντιπροσωπεια της ΙΖΟΛΑ (Αλεξάνδρου), τσαγκάρικα-υποδηματοποιία, ο τόρνος του καροποιού Μουζά, ξυλαποθήκες, γανωτάδικα, η περίφημη ταβέρνα Χαβάη, το πατσατζίδικο του Ντόβα, το κοκορετσάδικο του Μανδραλή, χαμουρατζίδικα, καταστήματα «εδωδίμων & δημητριακών» και πολλές ακόμη δραστηριότητες επαγγελματιών συνέθεταν ένα πολύβουο μωσαϊκό της καθημερινότητας της πόλης και των εμπορικών συναλλαγών που εξυπηρετούσε ο δρόμος αυτός…
Τα παλιά κτίρια που σώζονται σήμερα δίνουν την ιδιαίτερη εικόνα που υπήρχε στο κέντρο της πόλης μας.
Δήμαρχος τότε ήταν ο Δημήτριος Νασίκας, Πρόεδρος του Δ.Σ. ο Αθαν. Γκόγκας, μέλη του οι: Ξεν. Ντάσιος, Ν. Καρασούλας, Ι. Ταμπάκης, Στ. Σταύρου, Γ. Χατζηπούλιος, Ι. Μπαράκος, Σωτ, Ρίζος, Β. Κατσαρός, Θ. Ζαρόγιαννος, Ι. Βαστάκης, Μ. Λουλές, Εμμ. Αρίδας (παρόντες), Ν. Αθανασίου, Ε. Κατσανούλας (απόντες κατά την κατάρτιση της απόφασης).
Με αφορμή την επίσκεψη του τότε Προέδρου των ΗΠΑ στην Αθήνα, Ντουάιτ (Άϊκ) Αϊζενχάουερ στις 14/12/1959 που ήταν ο πρώτος Αμερικανός Πρόεδρος που επισκέφθηκε επίσημα την χώρα μας και «προκειμένου να εκφραστεί εμπράκτως η συμμετοχή του λαού του Τυρνάβου στην πανελλήνια υποδοχή του», εγκρίθηκε ψήφισμα από το Δ.Σ. [5] στο οποίο αναφέρονται τα εξής: «[…]Επί τη αφίξει του Προέδρου των Η.Π.Α. εξοχότατον κ. Αϊζενχάουερ αγωνιστού και υπερμάχου της Ειρήνης και της Ελευθερίας των Λαών της Γης, μετ’ ενθουσιασμού και απείρου αγάπης χαιρετίζει την άφιξιν Αυτού.
Ο Λαός του Τιρνάβου συμμετέχει εις την υποδοχήν του Επιφανούς Στρατιώτου και Ηγέτου Προέδρου Αϊζενχάουερ, επομισθέντος την σταυροφορίαν της σωτηρίας του ανθρώπου και εκφράζειτην αιωνίας ευγνωμοσύνην, ευχόμενος όπως ο Ύψιστος ευοδώση το έργον αυτού.
Ανακηρύσσει αυτόν Επίτιμον Δημότην της πόλεως Τιρνάβου.
Ονομάζει την κεντρικήν οδόν από Κεντρικής Πλατείας μέχρι Ιεράς εκκλησίας Αγ. Γεωργίου οδόν Αϊζενχάουερ.
Ορίζει Επιτροπήν αποτελουμένην εκ των 1) κ. Δήμαρχον 2) Σταύρου Σταύρον δημοτικού συμβούλου ίνα μεταβή εις Αθήνας και επιδώση το παρόν ψήφισμα εις τον Εξοχώτατον κ. Αϊζενχάουερ»[…].
Επισημαίνεται το ιδιαίτερο ύφος της γραφής της απόφασης του δημοτικού συμβουλίου (δημόσιο έγγραφο) και η χρησιμοποιούμενη γλώσσα επικοινωνίας με τους υπερκείμενους θεσμούς του Κράτους, που ήταν η καθαρεύουσα, γλώσσα στην οποία συντάσσονταν τότε τα δημόσια έγγραφα. Τα επίθετα πλούσια, αφού έπρεπε να διαφαίνεται η εικόνα του πάνδημου ενθουσιασμού… που επιζητούσε το ΥΠΕΣ για ευνόητους λόγους!!!
Πολύ αργότερα, μετά την πάροδο 23 περίπου χρόνων, η οδός αυτή θα μετονομάζονταν μεταξύ πολλών άλλων …σε οδό Εθνικής Ανεξαρτησίας.
Οδός Ιωάννη Πέζαρου
Η τρίτη κατά σειρά απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου για ονοματοθεσία οδού, λήφθηκε το 1960.
Το Δημοτικό Συμβούλιο Τυρνάβου με μία συνολική απόφασή του (ομόφωνη) ονοματοθέτησε περί των 12 πλατειών και 97 οδών! του Σχεδίου Πόλης, μεταξύ των οποίων και την ανώνυμη οδό που στην τότε απόφαση του δημοτικού συμβουλίου περιγράφονταν ως εξής «[…] 30) οδός Ι. Πέζαρου. Από οικίας αδ/φών Καράσσου μέχρι συναντήσεως της οδού 28ης Οκτωβρίου […]». [6]
Δήμαρχος ήταν ο Δημήτριος Νασίκας, Πρόεδρος του Δ.Σ. ο Αθαν. Γκόγκας και μέλη του Δ.Σ. οι: Νικ. Αθανασίου, Ξεν. Ντάσιος, Στ. Σταύρος (Πρώην Πρόεδρος της Κοινότητας Τυρνάβου), Νικ. Καρασούλας, Σωτ. Ρίζος, Θεόδ. Ζαρόγιαννος, Ι. Μπαράκος, Ιωάννης Ταμπάκης, Ιωάν. Βαστάκης, Β. Κατσαρός, Γ. Χατζηπούλιος, Ευάγ. Κατσανούλας, Μιχ. Λουλές (παρόντες), Εμμ. Αρίδας (απών κατά την κατάρτιση της απόφασης).
Επισημαίνεται ότι η οικία Καράσσου περιλάμβανε και το έναντι αυτής οικόπεδο, ενώ σημερινός πεζόδρομος ήταν αδιάνοικτος και ολόκληρη η ιδιοκτησία περικλείονταν από ψηλό τοίχο. Στο εσωτερικό δε, υπήρχαν ψηλά πεύκα που σκίαζαν τόσο το σπίτι όσο και μέρος του σημερινού πεζοδρόμου.
Με την ονοματοθεσία του, άρχισε η Οδύσσεια του μικρού αυτού δρόμου με το μεγάλο όνομα: οδός «Ιωάννη Πέζαρου», που διαρκεί 64 περίπου χρόνια!!!!
Σύμφωνα με τη διαμορφωθείσα πολεοδομική κατάσταση, η οδός Ι. Πέζαρου ορίζεται σήμερα η οδός που ξεκινά από την συμβολή της με τις οδούς Κώστα Λουλέ & Χαρ. Τρικούπη ΝΑ της εκκλησίας του Αγίου Γεδεών, μέχρι την διασταύρωση αυτής με την οδό Αριστοτέλους στην οικία Καράσσου.
Η οδός Ιωάννη Πέζαρου την εποχή εκείνη ήταν αδιάνοικτη σε όλο το μήκος της, παρά την απόφαση περί ονοματοθεσίας που είχε ληφθεί. Όμως με την κατασκευή του Ι.Ν. του Αγίου Γεδεών κατασκευάσθηκε αρχικά ο υφιστάμενος σήμερα πεζόδρομος από την τότε δημοτική αρχή (Δήμαρχος Δημ. Κουγιώνης). Λίγα χρόνια αργότερα διανοίχθηκε ένα ακόμη τμήμα σε ιδιοκτησία (οικόπεδο), που ουσιαστικά αφέθηκε σε κοινή χρήση μέχρι την οδό Κιλελέρ.
Πολύ αργότερα ο δρόμος συνεχίσθηκε με την κατασκευή του πεζόδρομου που διέρχεται μπροστά από το «Αρχοντικό Καράσσου» όταν η οικία με το οικόπεδο (βόρειο τμήμα) δωρίθηκε από τους κληρονόμους Καράσσου στον Δήμο Τυρνάβου, ύστερα από συνεννοήσεις και τελική συμφωνία αποδοχής δωρεάς, από την τότε δημοτική Αρχή Τυρνάβου, προκειμένου να λειτουργήσει ως Μουσείο Αμπέλου & Οίνου, με την λήψη σχετικής απόφασης του δημοτικού συμβουλίου.
Ωστόσο, σήμερα υπάρχει ένα ακόμη μικρό τμήμα του δρόμου που δεν είναι διανοιγμένο, αφού μια τελευταία ιδιοκτησία εμποδίζει την πλήρη διάνοιξή του προς την οδό Αγίου Γεδεών και την συνέχισή του με τον υφιστάμενο πεζόδρομο νότια του Άγιου Γεδεών…
Η Οδύσσεια της οδού Ιωάννη Πέζαρου ύστερα από 64 χρόνια που πέρασαν, ακόμη συνεχίζεται, περιμένοντας κάποτε να επισυμβεί η διάνοιξή της!!! Στον Τύρναβο κάποια πράγματα φαίνεται ότι κινούνται με μηδενική ταχύτητα.
Αλλά και η διαδικασία ονοματοθεσίας του δρόμου σε «οδό Ιωάννη Πέζαρου» είναι κι αυτή μια μικρή Οδύσσεια, που χαρακτηρίζεται τόσο από την ελλιπή γνώση για την ιστορία του σπουδαίου αυτού ανθρώπου, όσο και την αβελτηρία μελών των επιτροπών και υπαλλήλων του, που συνέθετε τότε ένα ανεκδιήγητο Κράτος.
Όχι τόσο ως προς χρόνο της τυπικής διευθέτησης της ονοματοθεσίας της οδού που απαιτήθηκε και της μεταχείρισης της απόφασης ενός Δημοτικού Συμβουλίου που απέδιδε ελάχιστο φόρο τιμής σε έναν σπουδαίο δάσκαλο, που γεννήθηκε και έζησε στον Τύρναβο τον 18ο αι. όσο ως προς την προσωπικότητα και το μέγεθος της προσφοράς του στις γενιές Τυρναβιτών που δίδαξε…
Η απόφαση του δημοτικού συμβουλίου Τυρνάβου για την συγκεκριμένη ονομασία του δρόμου που αποτύπωνα την βούληση της τοπικής κοινωνίας, πέρασε από σαράντα κύματα μέχρι να εγκριθεί από το Υπουργείο Εσωτερικών.
Τον Μάρτιο του 1960, από κάποιους διορατικούς ανθρώπους που αποτελούσαν μέλη Ειδικής Επιτροπής ορισμένης από το Δημοτικό Συμβούλιο για τις ονοματοδοσίες οδών, συμπεριλήφθηκε και το όνομα της σπουδαίας αυτής προσωπικότητας του Τυρνάβου σε εισήγησή της προς το Δ.Σ. που μετουσιώθηκε σε ομόφωνη απόφασή του, όπως προαναφέρθηκε. [7]
Σε μία εποχή όμως που το βαθύ μετεμφυλιακό κράτος έλεγχε πλήρως το ούτως ή άλλως ασφυκτικό πλαίσιο λειτουργίας των Δήμων, σε μία πολυτάραχη και σπαρασσόμενη κεντρική πολιτική σκηνή, τα πράγματα πήραν διαφορετική τροπή…
Τον Μάιο του ίδιου έτους, με έγγραφό του το ΥΠΕΣ αρχικά δεν ενέκρινε την ονοματοθεσία αρκετών δρόμων που περιλαμβάνονταν στην ανωτέρω απόφαση του δημοτικού συμβουλίου μεταξύ των οποίων και του συγκεκριμένου δρόμου σε «οδό Ιωάννη Πέζαρου», μέχρις ότου «παρασχεθούν ημίν παρά του Δήμου Τυρνάβου πληροφορίαι και στοιχεία περί των ανωτέρω ονομάτων και αν ταύτα είναι εν ζωή»! [8]
Για την ιστορία οι άλλες οδοί αφορούσαν σε ονοματοθεσία οδών: Νικ. Εμμανουήλ, Φ. Ανδρεάδου, Δημ. Ταουσάνη, Χατζηαντωνίου, Λάμπρου Λάμπρου, Ηλία Τριανταφύλλου και Οδός των 115…
Λίγες μέρες αργότερα αποστέλνεται από τον Δήμο προς το ΥΠΕΣ απαντητικό έγγραφο στο οποίο μεταξύ των άλλων ανέφερε με την χαρακτηριστική, αυστηρή καθαρεύουσα γλώσσα επικοινωνίας των δημοσίων υπηρεσιών:
[…] Λαμβάνομεν την τιμήν εις εκτέλεσιν της προαναφερόμενης διαταγής υμών δι’ ης ενεκρίθη η υπ’ αριθμ. 73/1960 απόφασις του παρ’ ημίν Δημοτικού Συμβουλίου παράσχοντες υμίν τας αιτηθείσας πληροφορίας ν’ αναφέρωμεν επί της Ι παρ. της ημετέρας αποφάσεως […] γ) Ο Ι. Πέζαρος δεν ευρίσκεται εν ζωή, τυγχάνει τέκνον του Τιρνάβου, ετιμήθη με το μέγα αξίωμα του μεγάλου διδασκάλου του Γέννους. Ως εκ τούτου ετέθη το όνομά του εις την υπ’ αριθμ. 30 οδόν […] Κατόπιν των ανωτέρω αναγραφομένων βασίμων λόγων διά μίαν εκάστην περίπτωσιν παρακαλούμεν υμάς όπως απολείψητε την επί της Ι παραγρ. της υμετέρας αποφάσεως επιφύλαξίν σας. […] Κατόπιν δε των ανωτέρω υποβάλλομεν την αυτήν ως ανωτέρω παράκλησιν της εγκρίσεως […].
Εν τέλει τον Ιούλιο του 1960 το ΥΠΕΣ αποφασίζει να εγκρίνει την 73/1960 απόφαση του Δ.Σ. και για το όνομα του Ι. Πέζαρου που αρχικά είχε αρνηθεί, αφού προηγουμένως διαπίστωσε ότι το όνομα δεν περιείχε στοιχεία που παρέπεμπαν στις απαγορεύσεις της εποχής σε σχέση με την αριστερά…
Παρ’ όλα αυτά, 11 χρόνια αργότερα με την Χούντα να κυβερνά την Ελλάδα από τον Απρίλιο του 1967, ελέγχεται εμμέσως, για μία ακόμη φορά το όνομα του Ιωάννη Πέζαρου εξαιτίας ενός εγγράφου της Νομαρχίας Λάρισας, με αφορμή την ονομασία μιας άλλης οδού, της οδού «Νικολάου Εμμανουήλ» (βλ. κατωτέρω οδός Νικολάου Εμμανουήλ, σελ. 11) για την οποία ο Δήμος αναγκάζεται να μετονομάσει από οδό Νικ. Εμμανουήλ σε οδό Ιωάννη Πέζαρου. [9]
Η Νομαρχία Λάρισας όμως τον Δεκέμβριο του 1971, με έγγραφο της διαπιστώνει ότι η απόφαση αυτή του Δ.Σ. κρίνεται ως ελλιπής και αναιτιολόγητη «καθόσον δεν αναγράφεται εν αυτή:
α) Εάν το δοθέν όνομα «Πέζαρου» τυγχάνη ιστορικόν πρόσωπον,
β) η εθνική δράσις αυτού και
γ) εάν το όνομα Νικ. Εμμανουήλ αναφέρεται ως πρόσωπον ζων».
Ύστερα από μία σειρά εγγράφων, πράξεων και ανταπαντήσεων το ΥΠ.ΕΣ. αποδέχεται οριστικά τόσο το όνομα του Ιωάννη Πέζαρου, ως κατάλληλο, να δοθεί σε δημοτική οδό… όσο και το όνομα του δωρητή Νικ. Εμμανουήλ, θέτοντας τέρμα στη διελκυστίνδα των μετονομασιών της οδού Νικ. Εμμανουήλ σε οδό Ι. Πέζαρου και τούμπαλιν, εφαρμόζοντας τα αυτονόητα…
Η άγνοια (;) ο υπερβάλλον ζήλος ή ο δημοσιοϋπαλληλικός φόβος (;) το μισαλλόδοξο κράτος με τις δομές και τους λειτουργούς του (;) δημιούργησαν και συντήρησαν για αρκετό καιρό, μια φαιδρή ιστορία μιας τυπικής καταστατικής πράξης…
Ιστορικά, ο Ιωάννης Πέζαρος γεννήθηκε στον Τύρναβο, υπήρξε σπουδαίος λόγιος, δάσκαλος 40 χρόνια σε σχολεία της Θεσσαλίας και ιδίως του Τυρνάβου, υποστήριξε και διέδωσε το κίνημα του ελληνικού διαφωτισμού και δίδαξε σε μαθητές όπως ήταν ο Κων/νος Κούμας, ο Στέφανος Δούγκας, ο Δημήτρης Αλεξανδρίδης, ο Στέφανος Κομμητάς, κ.α. που και οι ίδιοι έγιναν ονομαστοί δάσκαλοι και εκπρόσωποι του διαφωτιστικού κινήματος και δίκαια χαρακτηρίστηκε από τον Κων/νο Κούμα «ο Σωκράτης του Τυρνάβου»…
Ο Δήμος Τυρνάβου το 2007 με εισήγηση του πρώην Δημάρχου Χρήστου Κιτσίδη, αποδέχθηκε την δωρεά της σπουδαίας διδακτορικής διατριβής του εκπαιδευτικού κ. Μιχάλη Θ. Λαφαζάνη, με θέμα «Ιωάννης Πέζαρος, Η εποχή–το έργο–η αλληλογραφία του 1749-1806» με σκοπό να εκδοθεί σε βιβλίο.
Το 2009 εν τέλει, ο Δήμος Τυρνάβου εξέδωσε την διδακτορική διατριβή του σε βιβλίο, όπου ο καθένας μπορεί να πληροφορηθεί σχετικά γύρο από την μεγάλη αυτή μορφή του Τυρνάβου.
Η ιστορία, το έργο και η προσφορά του Ιωάννη Πέζαρου, μπορεί κανείς να τα βρει στο βιβλίο «ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΕΖΑΡΟΣ (1749-1806) Η εποχή-το έργο-Η αλληλογραφία του. Η συμβολή της Σχολής του Τυρνάβου στον νεοελληνικό διαφωτισμό» που εξέδωσε για τους κατοίκους του, ο Δήμος Τυρνάβου.
Φωτο: Έκδοση του Δήμου Τυρνάβου «Ιωάννης Πέζαρος (1749-1806)
Παρ’ όλα αυτά, σήμερα, η οδός Ιωάννη Πέζαρου παραμένει ακόμη αδιάνοικτη μετά την παρέλευση 64 ετών από την ονοματοθεσία της. Όπως αρκετοί δρόμοι ακόμη στον Τύρναβο…
Η πλήρης διάνοιξή της, είναι μάλλον θέμα χρόνων…
Οδός των 115
Το 1960 το δημοτικό συμβούλιο Τυρνάβου επιχειρώντας να διευθετήσει συνολικά το θέμα της ονοματοθεσίας των ανωνύμων μέχρι τότε οδών που υπήρχαν, με μία συνολική απόφασή του όπως προαναφέρθηκε ονοματοθέτησε περί τους 100 μικρούς και μεγάλους δρόμους και πλατείες στον πολεοδομικό ιστό του Τυρνάβου. [10]
Μεταξύ αυτών, έδωσε το όνομα σε έναν δρόμο ΝΔ της πόλης «Οδός των 115» στη μνήμη των αθώων ψυχών της Ποταμιάς, κυρίως του Δομένικου και του Μεσοχωρίου, που εκτελέστηκαν στην τοποθεσία «Καυκάκι» κοντά στο Δαμάσι.
Το ΥΠΕΣ όμως δεν ενέκρινε αρχικά την ονοματοθεσία αυτή, όπως προαναφέρθηκε και πιο πάνω, ζητώντας περισσότερες πληροφορίες.
Ο Δήμος Τυρνάβου, απέστειλε σχετικές εξηγήσεις, αναφέροντας μεταξύ των άλλων ότι «[…] Οδός Των 115. Ο αριθμός ούτος αφορά τους υπό του Στρατού κατοχής Ιταλών, εκτελεσθέντων έξωθι του Τυρνάβου, ομαδικώς 115 κατοίκων Δομενίκου και Ποταμιάς Τιρνάβου και των πέριξ χωρίων ους είχον συλλάβει και ως εκ τούτου ετέθη ο αριθμός 115 εις την υπ’ αριθμ. 64 οδόν […]».
Η οδός όμως «Οδός των 115» (οι αθώοι κάτοικοι του Δομενίκου, Μεσοχωρίου, Δαμασίου, αλλά και περαστικοί, που εκτελέστηκαν άνανδρα τον Φλεβάρη του 1943 στην τοποθεσία Καυκάκι Δαμασίου) θα συνέχιζε για 10 περίπου χρόνια να βρίσκεται ουσιαστικά υπό εκκρεμότητα…
Το 1971, στο μέσον περίπου της δικτατορίας, ο διοικητής του Α.Τ. Τυρνάβου απέστειλε σχετικό έγγραφο προς τον Δήμο Τυρνάβου ζητώντας να μάθει αν στον Τύρναβο υφίσταται Οδός των 115, καθώς και την απόφαση του Δ.Σ. με την οποία δόθηκε η ονομασία αυτή…, αγνοώντας τάχα;; ότι το ολοκαύτωμα ενός χωριού που έγινε, απείχε 35 χλμ. περίπου από την έδρα του…
Ο τότε Δήμαρχος Τυρνάβου Χαράλαμπος Τσιώτσης, με έγγραφό του ανέφερε προς το Διοικητή του Α.Τ. Τυρνάβου ότι με προγενέστερη απόφασή του Δ.Σ., δόθηκε η ονομασία «Οδός των 115» η οποία εν τέλει εγκρίθηκε με απόφαση του ΥΠΕΣ, ύστερα από παροχή περισσότερων διευκρινήσεων εκ μέρους του Δήμου…
Για την ιστορία οι εκτελεσθέντες ήταν περισσότεροι, περί τους 135, ενώ σήμερα πολλοί θεωρούν ότι είναι αδιευκρίνιστος ο αριθμός τους. Όμως οι πληροφορίες της εποχής ήθελαν τους εκτελεσθέντες (πιθανόν μόνο του Δομένικου) σε 115…
Ευτυχώς το θέμα δεν προχώρησε περαιτέρω και η «Οδός των 115» συνέχισε να υπάρχει μέχρι σήμερα θυμίζοντας μας την θυσία των κατοίκων της ποταμιάς και του Δομενίκου, αλλά και την θηριωδία των Ιταλών εισβολέων που μέχρι σήμερα δεν έδωσαν λόγο, ίσως γιατί αυτό ποτέ δε ζητήθηκε από το επίσημο Κράτος…
[1] Πέντε Μικρά Θέματα, ΙΙΙ «Δρόμοι Παλιοί», Μανόλης Αναγνωστάκης (Συλλογή Εποχές, 1945)
[2] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου, ΑΔΣ 123/1956
[3] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου, ΑΔΣ 73/1960
[4] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου, ΑΔΣ 336/1959
[5] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου, ΑΔΣ 336/1959
[6] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου, ΑΔΣ 73/1960
[7] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου, ΑΔΣ 73/1960
[8] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου, Έγγραφο α.π. 31096/12-5-60 ΥΠΕΣ
[9] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου, ΑΔΣ 118/1971
[10] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου, ΑΔΣ 73/1960
*ΥΓ. Σαφέστατα η εξεύρεση του παραμικρού στοιχείου ή χρηστικής πληροφορίας ήταν και είναι ένα δύσκολο εγχείρημα που απαιτεί εργατοώρες, κρίση και κόπο. Σε καμία περίπτωση η αναφορά στα ανωτέρω θέματα δεν κρίνεται ολοκληρωμένη και πλήρης. Η γραφή και η αναφορά των γεγονότων και των προσώπων διαμορφώνεται κάθε φορά από τα στοιχεία που ανασύρονται και την προσωπική κρίση του γράφοντα. Σε κάθε περίπτωση το παρόν τίθεται στην κρίση των αναγνωστών και κάθε διόρθωση ή συμπλήρωση θεωρώ ότι θα ήταν αναγκαία ή δίκαιη. Οποιοσδήποτε όμως μπορεί να συνεισφέρει στην κατεύθυνση της βελτίωσης, εξασφάλισης και ανάδειξης της τοπικής μας ιστορικής μνήμης, είναι ευπρόσδεκτος.
