ΓΡΑΦΕΙ Ο ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΛΜΠΑΝΗΣ, Γενικός Οικογενειακός Ιατρός, Στρατιωτικός Ιατρός ε.α ΠΑ
Είναι αλήθεια πως κάνουμε περισσότερες λάθος «προληπτικές» εξετάσεις και λιγότερες πραγματικά προληπτικές. Υπάρχουν αδρά τρεις κατηγορίες ενηλίκων όσον αφορά τον προληπτικό έλεγχο της υγείας τους, με το ένα άκρο να περιλαμβάνει αυτούς που απέχουν από οποιονδήποτε έλεγχο, στο άλλο άκρο να ανήκουν οι άνθρωποι που αναλώνονται σε επαναλαμβανόμενες, συχνές, περιττές εξετάσεις αίματος ενώ αμελούν άλλους σημαντικούς και απαραίτητους ελέγχους. Υπάρχουν προφανώς και αυτοί (αποτελώντας μειοψηφία) που συμβουλεύονται τον προσωπικό ιατρό τους και μαζί του εξατομικεύουν τον απαραίτητο προληπτικό έλεγχο.
Ο προληπτικός έλεγχος που αρμόζει σε κάθε ενήλικο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ατομικό και οικογενειακό του ιστορικό. Γονείς με ιστορικό πρώιμης καρδιοπάθειας, σακχαρώδη διαβήτη, νεοπλασιών όπως του μαστού ή του παχέος εντέρου, αποτελούν παράγοντα κινδύνου που επάγει ανάγκη να γίνονται νωρίτερα συγκεκριμένοι προληπτικοί έλεγχοι. Ο προληπτικός έλεγχος οφείλει να εξατομικεύεται επίσης ανάλογα με τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής: οι καπνιστές βρίσκονται σε κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα, οι παχύσαρκοι σε κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη ή καρδιαγγειακών νοσημάτων, και άτομα με συχνές αλλαγές ερωτικών συντρόφων χωρίς προφυλάξεις σε κίνδυνο σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων. Άξιο αναφοράς είναι πως το επάγγελμα αποτελούσε για δεκαετίες κριτήριο προληπτικού ελέγχου.
Ως εκ τούτου , λοιπόν, δεν υπάρχει κανόνας και οριζόντια οδηγία για προληπτικές εξετάσεις, αλλά πρέπει να γίνεται εξατομίκευση. Στην κλινική εξέταση πρέπει να περιλαμβάνεται ο έλεγχος για υπέρταση (που θα επιβεβαιωθεί και με περαιτέρω μετρήσεις εκτός ιατρείου) σε όλους τους ενήλικες άνω των 18 ετών. Η ακρόαση της καρδιάς μπορεί να προσανατολίσει σε παρουσία ελάσσονων ή μείζονων βαλβιδοπαθειών ή άλλων μορφών καρδιοπάθειας (που θα επιβεβαιωθούν με καρδιολογικό υπέρηχο και που μπορεί να είναι σημαντικές, ειδικά για άτομα που αθλούνται ή απλώς να χρήζουν προληπτικής χορήγησης αντιβίωσης σε ενδοσκοπικές / οδοντιατρικές πράξεις). Σε υποκείμενες χρόνιες πνευμονοπάθειες θα προσανατολίσει περισσότερο το ιστορικό αρχικά (κάπνισμα, επαγγελματική έκθεση, συχνές λοιμώξεις του αναπνευστικού, εύκολη δύσπνοια ή συμπτώματα συμβατά με άσθμα).
Για παράδειγμα, ο περιοδικός έλεγχος με PSA στο αίμα για καρκίνο του προστάτη (σε άρρενες 50-75 ετών στην Ελλάδα, ή και 40-50, αν υπάρχει σοβαρό οικογενειακό ιστορικό), μπορεί να καταλήγει σε ψευδώς θετικές διαγνώσεις (και περιττό/ανούσιο περαιτέρω έλεγχο/ψυχολογική επιβάρυνση) ή σε υπερβολικές θεραπευτικές παρεμβάσεις σε βλάβες χωρίς προοπτική εξέλιξης.
Υπάρχουν κάποια αποτελεσματικά, οριζόντια προγράμματα πρόληψης για ασυμπτωματικούς ενήλικες, όπως:
• Ο έλεγχος με τεστ Παπανικολάου (ή/και με ανίχνευση του ιού HPV) για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας σε γυναίκες 21-65 ετών, σε περιοδικά διαστήματα, μπορεί να ανιχνεύει προκαρκινικές βλάβες ή πρώιμους, θεραπεύσιμους καρκίνους.
• Ο έλεγχος για καρκίνο του παχέος εντέρου, με αρχικό τεστ ανίχνευσης αίματος στα κόπρανα, σε ηλικίες 50-69 ετών στην Ελλάδα, 45-75 στις ΗΠΑ, με επακόλουθη γαστρεντερολογική εκτίμηση και/ή διενέργεια ενδοσκόπησης, επίσης μπορεί να ανιχνεύσει έγκαιρα προκαρκινικούς πολύποδες ή πρώιμους, θεραπεύσιμους καρκίνους.
• Ο έλεγχος με μαστογραφία σε γυναίκες 45-74 ετών (άλλες κατευθυντήριες οδηγίες κατεβαίνουν στα 40 ή ανεβαίνουν στα 50). Έλεγχος που, φυσικά, δεν αναιρεί την ανάγκη καλλιέργειας κουλτούρας αυτοεξέτασης από τα 20 ήδη.
• Ο έλεγχος για καρκίνο του πνεύμονα σε άτομα 50-80 ετών με παρατεταμένο ιστορικό καπνίσματος, που παρατείνεται έως 15 χρόνια μετά τη διακοπή του καπνίσματος, με αξονική τομογραφία χαμηλής ευκρίνειας (δεν εφαρμόζεται επί του παρόντος στην Ελλάδα).
Επισημαίνεται ότι προληπτική φροντίδα υγείας, επίσης, στους ενήλικες αποτελεί και ο τακτικός εμβολιασμός σύμφωνα με το επικαιροποιημένο καθ΄έτος Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών.
Όσον αφορά, τώρα, τον αιματολογικό έλεγχο, δεν χρειάζονται υπερβολικές / αχρείαστες και συχνές εξετάσεις. Σε κανέναν δεν θα μεταβληθεί, ουσιαστικά, σε σύντομο χρονικό διάστημα η βιταμίνη Β12 του οργανισμού του (μια εξέταση «βάσης» πιθανώς δικαιολογείται, καθώς τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια τάση για επίπεδα στα κατώτερα φυσιολογικά, που μπορεί να αντανακλούν έλλειψη). Επιπλέον, σε παγκόσμιο επίπεδο επανεκτιμάται η χρησιμότητα μέτρησης της βιταμίνης D (είναι πολύ περιορισμένες, ειδικά ηλικιακά, οι αποδείξεις οφέλους της καθώς επαναπροσδιορίζονται τα φυσιολογικά όρια, προς τα κάτω) – δεν υπάρχει ουσιαστικός, τεκμηριωμένος από τη βιβλιογραφία, λόγος, να μετρά κανείς βιταμίνη D σε νέους ενήλικες. Επίσης, δεν υπάρχει κανείς λόγος να μετρά και να ξαναμετρά κανείς κάλιο και νάτριο, παρά μόνο σε άτομα που λαμβάνουν συγκεκριμένη αγωγή (π.χ. διουρητικά) και έχουν συγκεκριμένα νοσήματα / συμπτώματα, προληπτικά όμως όχι. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να γίνεται προληπτικός έλεγχος με γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη σε νεαρά άτομα που δεν έχουν οικογενειακό ιστορικό διαβήτη και δεν είναι παχύσαρκα. Επίσης, δεν υπάρχει λόγος να μετρά κανείς (παρά μόνο ΜΙΑ φορά) προληπτικά τη λιποπρωτεΐνη άλφα Lp(a), και το λιπιδαιμικό του προφίλ (ολική χοληστερόλη, τριγλυκερίδια, HDL) δεν μεταβάλλεται ταχέως.
Αν κάποιος θέλει να ελέγξει τον θυρεοειδή του, αρκεί η TSH, δεν χρειάζονται αρχικά οι υπόλοιπες εξετάσεις.
Αξίζει να αναφερθεί πως υπάρχουν πολλοί «σύμβουλοι ευεξίας» και «ειδικοί ολιστικής ιατρικής» γύρω μας, που συνταγογραφούν ή προτείνουν / επιβάλλουν ασύστολα και συχνά εξετάσεις άνευ σημασίας στοχεύοντας σε βαρύγδουπο εντυπωσιασμό. Υπερσυνταγογράφηση εξετάσεων γίνεται, βέβαια, στα νοσοκομεία ή τα εξωτερικά ιατρεία τους και στα ιδιωτικά ιατρεία καθ΄ απαίτηση των ασθενών – πολιτών.
Υπάρχουν πολλοί «σύμβουλοι ευεξίας» και «ειδικοί ολιστικής ιατρικής» γύρω μας , που συνταγογραφούν ή προτείνουν / επιβάλλουν ασύστολα εξετάσεις άνευ σημασίας στοχεύοντας σε βαρύγδουπο εντυπωσιασμό.
Απαραίτητη διευκρίνιση: Οι αναφερόμενες συστάσεις ακολουθούν τις σχετικές οδηγίες / θεραπευτικά πρωτόκολλα από το Υπουργείο Υγείας / ΕΟΔΥ και από διεθνείς οργανισμούς. Τέλος, ορισμένα σχόλια αποτελούν προσωπική σύσταση – εκτίμηση του γράφοντος.
