Η χρήση φυτοφαρμάκων (φυτοπροστατευτικών προϊόντων) είναι συχνή στη γεωργία για την αντιμετώπιση ζιζανίων, εντόμων και ασθενειών. Όμως, όταν αυτά εφαρμόζονται σε ή κοντά σε κατοικημένες περιοχές, δημιουργούνται εύλογες ανησυχίες για τις επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, ιδιαίτερα σε παιδιά και ευάλωτες ομάδες, καθώς και στο αστικό περιβάλλον. Η νομοθεσία τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο προβλέπει αυστηρούς περιορισμούς, ενώ οι κοινωνίες ζητούν όλο και περισσότερο εναλλακτικές, πιο ασφαλείς λύσεις.
Ευρωπαϊκό και εθνικό νομικό πλαίσιο
Η χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση διέπεται από τον Κανονισμό (ΕΚ) 1107/2009, που προβλέπει αυστηρές διαδικασίες έγκρισης, με βάση την ασφάλεια για την υγεία και το περιβάλλον. Επιπλέον, η Οδηγία 2009/128/ΕΚ για τη βιώσιμη χρήση των γεωργικών φαρμάκων προβλέπει την ανάγκη θέσπισης Ζωνών Μη Χρήσης (no-spray zones) γύρω από ευαίσθητες περιοχές.
Στην Ελλάδα, το πλαίσιο αυτό εξειδικεύεται με την Υπουργική Απόφαση 9269/246316/2020, η οποία αντικατέστησε την ΚΥΑ 8197/90920/2013. Η ισχύουσα νομοθεσία απαγορεύει ρητά τη χρήση φυτοφαρμάκων σε περιοχές όπου βρίσκονται ευπαθείς ομάδες, όπως:
- Σχολεία και βρεφονηπιακοί σταθμοί
- Παιδικές χαρές
- Πάρκα και χώροι αναψυχής
- Κατοικημένες περιοχές
- Αυλές σπιτιών
- Κοινόχρηστοι χώροι πολυκατοικιών
Το παράδειγμα του Roundup και της γλυφοσάτης
Η πιο αμφιλεγόμενη ουσία της τελευταίας δεκαετίας είναι η γλυφοσάτη (glyphosate), η δραστική ουσία του πασίγνωστου ζιζανιοκτόνου Roundup (της εταιρείας Monsanto, πλέον Bayer). Το Roundup χρησιμοποιείται ευρέως σε αγροτικές και αστικές εφαρμογές, ιδίως για τον έλεγχο των ζιζανίων.
Παρόλο που η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) δεν έχει καταλήξει σε οριστικό συμπέρασμα για την καρκινογόνο δράση της (αν και συσχετίζεται κυρίως με το λέμφωμα μη-Χότζκιν, και τη χρόνια νεφροπάθεια σύμφωνα με επιδημιολογικές μελέτες σε γεωργούς, αλλά και βλάβες στο ήπαρ) ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (IARC) την έχει κατατάξει ως “πιθανώς καρκινογόνο για τον άνθρωπο” (κατηγορία 2Α).
Ως αποτέλεσμα, πολλές χώρες έχουν περιορίσει ή απαγορεύσει τη χρήση της σε κατοικημένες περιοχές:
- Η Αυστρία εφαρμόζει την πλήρη απαγόρευση.
- Πόλεις όπως η Λυών και το Βερολίνο απαγορεύουν την εφαρμογή της σε δημόσιους χώρους.
- Στην Ελλάδα, αρκετοί Δήμοι έχουν σταματήσει τη χρήση γλυφοσάτης σε πάρκα και πεζοδρόμια.
Άλλες απαγορευμένες ή τοξικές ουσίες
Εκτός από τη γλυφοσάτη, πολλές άλλες δραστικές ουσίες έχουν αποσυρθεί ή απαγορευτεί:
- Chlorpyrifos: Απαγορεύτηκε στην Ε.Ε. το 2020 λόγω νευροτοξικότητας.
- Parathion, Diazinon, Aldicarb, Carbofuran, Methomyl: Ιστορικά χρησιμοποιούμενα εντομοκτόνα με υψηλή τοξικότητα για ανθρώπους και ζώα.
- Atrazine: Απαγορευμένη στην Ε.Ε. λόγω επιμόλυνσης των υπόγειων υδάτων.
- DDT: Παγκόσμια απαγόρευση βάσει της Σύμβασης της Στοκχόλμης (εξαιρέσεις μόνο για την ελονοσία).
Τάσεις και εναλλακτικές λύσεις
Η σύγχρονη τάση στρέφεται στην περιορισμένη ή μηδενική χρήση χημικών φυτοφαρμάκων, ειδικά σε αστικό περιβάλλον. Οι εναλλακτικές μέθοδοι περιλαμβάνουν:
- Θερμική καταπολέμηση ζιζανίων (με καυτό νερό ή ατμό)
- Μηχανική απομάκρυνση (ξεβοτάνισμα, ξύσιμο επιφανειών)
- Βιολογικά φυτοπροστατευτικά προϊόντα
- Φυσικά εκχυλίσματα (π.χ. από σκόρδο, δενδρολίβανο, ξύδι)
Αρκετοί Δήμοι στην Ελλάδα ήδη εφαρμόζουν τέτοιες πρακτικές, δίνοντας το παράδειγμα μιας πιο οικολογικής προσέγγισης στην αστική διαχείριση.
Γενικά, η χρήση φυτοφαρμάκων σε κατοικημένες περιοχές ρυθμίζεται αυστηρά από την ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία, με αυξανόμενες πιέσεις για πλήρη απαγόρευση ορισμένων δραστικών ουσιών. Η γλυφοσάτη και το Roundup βρίσκονται στο επίκεντρο της επιστημονικής και πολιτικής συζήτησης. Η γενική κατεύθυνση είναι σαφής: λιγότερη χημική παρέμβαση, περισσότερη πρόληψη και φυσικές λύσεις.
Η ενημέρωση του κοινού, η υπεύθυνη χρήση και η στροφή σε πιο βιώσιμες πρακτικές αποτελούν το κλειδί για την προστασία της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος.
