ΓΡΑΦΕΙ Ο Πέτρος Οντούλης
Μέρος 1ο
Σε έναν αντικειμενικά μικρομεσαίο Δήμο πόσο δυνατόν είναι να μιλάμε για Υπαίθρια Γλυπτική; Ίσως η απάντηση να είναι αρνητική, ιδίως όταν οι Δήμοι αυτού του μεγέθους έχουν άλλες βασικές ανάγκες να ικανοποιήσουν. Όμως, όταν η γλυπτική και ιδίως η δημόσια υπαίθρια γλυπτική αφορά τον Δήμο Τυρνάβου, με την μακραίωνη ιστορία του, τον πολιτισμό του και την διαρκή μόχλευση των κατοίκων του στον ατελεύτητο χώρο της παιδείας αφενός και του πολιτισμού και των καλών τεχνών αφετέρου, η απάντηση είναι ΝΑΙ, υπάρχει και σε βάθος χρόνου ήδη αναπτύχθηκε πολυδιάστατα.
Για να γίνει κατανοητή η μικρή αυτή απόπειρα αναφοράς στην υπαίθρια γλυπτική του ενιαίου πλέον Καλλικρατικού Δήμου Τυρνάβου, είναι απαραίτητες μερικές διευκρινήσεις και παράθεση των σχετικών όρων που την αφορούν.
Δημόσιος Χώρος σε μία πόλη, ένα χωριό ή οικισμό, γενικά είναι ότι συγκροτεί τη συλλογική ζωή, ο χώρος/οι που συνυπάρχουν γενιές, τάξεις, διαφορετικοί άνθρωποι, εκεί όπου διαμορφώνεται η πολιτική, διενεργούνται οι συναλλαγές, εκεί που εξελίσσεται η καθημερινότητα, ο χώρος στον οποίο ελεύθερα συναθροίζονται ή διέρχονται οι κάτοικοι και οι επισκέπτες των οικισμών, των χωριών και των πόλεων… Ως δημιουργία της κοινωνίας, ο δημόσιος χώρος αντικατοπτρίζει την ίδια την κοινωνία και τον πολιτισμό της.
Δημόσια Τέχνη γενικά είναι η μορφή εκείνης της τέχνης που βλέπουμε να είναι τοποθετημένη σε δημόσιο χώρο, ύστερα από συγκεκριμένη εντολή δημόσιου φορέα, όπως λ.χ. είναι ένα Υπουργείο ή ένας Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ο οποίος ελέγχει της λειτουργίες της πόλης του και συνεπώς η δημόσια τέχνη (π.χ. γλυπτική) να ανήκει σε αυτόν.
Ένα δημόσιο έργο τέχνης που τοποθετείται σ’ έναν χώρο, αναμφίβολα πρέπει να προσδίδει μια ταυτότητα στον χώρο, χωρίς όμως να επιβάλλεται σ’ αυτόν αυθαίρετα, αλλά λαμβάνοντας υπόψη διαφόρους κοινωνικούς και πολιτικούς παραμέτρους.
Σε μια κοινωνία που ευθύνεται για την διόγκωση των αστικών κέντρων ως νέο και εν πολλοίς «αναγκαστικό» τρόπο ζωής, που μεταλλάσσει τον χαρακτήρα ακόμη και μιας μικρομεσαίας πόλης από ότι υπήρξε παλιότερα –γεγονός που σηματοδοτεί την βίαιη αλλαγή στις συνήθειες των ανθρώπων, την δημιουργία ενός εχθρικού περιβάλλοντος στην ισόρροπη ανάπτυξη που να καλύπτει όλες τις ανάγκες του ανθρώπου– όλο και περισσότερο προβάλλει ως αναγκαιότητα, ότι ο πολιτισμός και η τέχνη μπορούν να αποτελέσουν εκείνο το όχημα που θα αλλάξει και αναζωογονήσει όχι μόνο το αστικό τοπίο, αλλά θα βελτιώσει την καθημερινότητα των ανθρώπων της.
Η Γλυπτική ως μέρος του πολιτισμού και της τέχνης, είναι η τέχνη της δημιουργίας–έκφρασης του καλλιτέχνη, η οποία συντελείται με τη δημιουργία τρισδιάστατων μορφών με οποιοδήποτε μέσο. Είναι μία από τις καθοριζόμενες «7 καλές τέχνες». Η γλυπτική περαιτέρω συγκαταλέγεται στις λεγόμενες εικαστικές τέχνες, δηλ. τις τέχνες που απεικονίζουν το ωραίο στο χώρο, όπως η αρχιτεκτονική και η ζωγραφική.
Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην γλυπτική είναι: τα σκληρά υλικά, όπως πέτρα, μάρμαρο, μέταλλα, ξύλο ή τα μαλακά υλικά όπως πηλός, διάφορα πλαστικά, χωρίς να αποκλείεται ο συνδυασμός των υλικών αυτών μεταξύ τους. Σήμερα ιδιαίτερο ρόλο δύναται να διαδραματίζει και η τεχνολογία.
Η υπαίθρια γλυπτική σε δημόσιο χώρο καθορίζει την φυσιογνωμία της πόλης, δεδομένου ότι τα υπαίθρια γλυπτά έξω από τους κλειστούς χώρους (μουσεία, ιδιωτικές συλλογές) ενσωματωμένα στο αστικό περιβάλλον, παράγουν έναν ανοιχτό χώρο παρεμβάσεων, ιστορικής συνέχειας, ενώ αποτελούν σημείο αναφοράς για την πόλη.
Επομένως η υπαίθρια γλυπτική σε δημόσιο χώρο είναι εκείνη η τέχνη που αφορά τα γλυπτά που βρίσκονται σε υπαίθριους χώρους (πάρκα, πλατείες, κήπους, πεζόδρομοι, προαύλια κτιρίων ή εκκλησιών κ.λπ.).
Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελεί η κοιμητηριακή γλυπτική, δηλαδή οι γλυπτές καλλιτεχνικές δημιουργίες που βρίσκονται σε ταφικά μνημεία των κοιμητηρίων…
Η δημόσια γλυπτική τέχνη είναι, εκτός των άλλων, μια πολιτική κίνηση, δεδομένου ότι προκύπτει ως αποτέλεσμα των εκάστοτε πολιτικών επιλογών της διοίκησης, π.χ. ποιος θα εκπροσωπηθεί ή θα αποκλειστεί και ποιος θα συμμετέχει στην συλλογική μνήμη…
[…] Η Υπαίθρια Γλυπτική παίζει σπουδαίο ρόλο στο οπτικό και απτικό τοπίο, στην αναγνωσιμότητα και ιστορικότητα ενός χώρου, στην συλλογική μνήμη και συνεπώς στην φυσιογνωμία της πόλης […].
Θεωρείται παραδεκτό γεγονός σε σημαντικό ποσοστό ότι, ο πολιτισμός και η τέχνη είναι το όχημα που θα αλλάξει και αναζωογονήσει το αστικό τοπίο και θα βελτιώσει την καθημερινότητα των κατοίκων.
Στο παρόν, θα επιχειρηθεί μια καταγραφή και τεκμηρίωση των υπαίθριων γλυπτών καλλιτεχνημάτων που αφορούν τις πόλεις και τα χωριά του Δήμου Τυρνάβου, και την ενδεχόμενη άρρηκτη σχέση τους με την συλλογική μνήμη της περιοχής τους.
Γενικά η υπαίθρια γλυπτική σε δημόσιο χώρο δύναται να περιλαμβάνει τις εξής γενικές διακριτές κατηγορίες:
Διακοσμητικά ή καλλωπιστικά γλυπτά (Αγάλματα σε σιντριβάνια)
Αμιγώς εικαστικά γλυπτά (Γλυπτά εικαστικού χαρακτήρα)
Γλυπτά ιστορικής μνήμης (Αδριάντες, Προτομές, Ηρώα – Ηρωικά Μνημεία)
Περαιτέρω, οι ανωτέρω κατηγορίες διακρίνονται σε ομάδες, αναλόγως της μορφής του μεγέθους, της χρήσης τους κ.λπ. ως εξής:
Αγάλματα σε σιντριβάνια
Γλυπτά εικαστικού χαρακτήρα
Αδριάντες
Προτομές
Ηρώα / Ηρωικά-Ιστορικά Μνημεία
Βάση των ανωτέρω πέντε κατηγοριών, στον Τύρναβο και στον Αμπελώνα, υπήρχαν δύο (2) γλυπτά που ανήκαν στην πρώτη κατηγορία των γλυπτών που χρησιμοποιούνται ως σιντριβάνια, που όμως σήμερα δεν υπάρχει κανένα!! Τα γλυπτά αυτά ήταν ‘’Το Μικρό Αγόρι’’ και η ‘’Υδροχοούσα Χωρική’’ σε Τύρναβο και Αμπελώνα αντίστοιχα. Το μεν πρώτο αγνοείται η ύπαρξή του, το δε δεύτερο, άσχετοι εξαφάνισαν το πλέον χαρακτηριστικό μέρος της «ταυτότητας» του γλυπτού που ήταν η σύνδεση του γλυπτού με το νερό, σύνθεση για την οποία ο γλύπτης έλαβε Πανελλήνιο βραβείο…
Στη δεύτερη κατηγορία των αμιγώς εικαστικών γλυπτών, στις δύο μεγάλες πόλεις του Δήμου μας υπάρχουν τέσσερα (4) γλυπτά, από τα οποία το ένα (Η Κόρη) βρίσκεται σήμερα στην αποθήκη του Δήμου!!!, ήτοι: ‘’Η Κόρη’’, ‘’Τα Άλογα του Φαέθωνα’’, ‘’Η Τυρναβίτισσα των Χωραφιού και των Αγώνων’’ και το ‘’Πνεύμα και Γνώση’’.
Στην τρίτη κατηγορία των αδριάντων, βρίσκουμε δύο (2) γλυπτά, στον Τύρναβο και στον Αμπελώνα αντίστοιχα, που πραγματεύονται την θρυλική Εθνική Αντίσταση των Ελλήνων στη διάρκεια της κατοχής κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο ‘’Αντάρτης’’ στον Τύρναβο και ο αντίστοιχος ‘’Αντάρτης’’ στον Αμπελώνα.
Στην τέταρτη κατηγορία των προτομών, υπάρχουν αρκετά έργα σε Τύρναβο, Αμπελώνα και στα χωριά Δελέρια και Δαμάσι, ήτοι: συνολικά έντεκα (11), ο ‘’Αχιλλέας Τζάρτζανος’’, ο ‘’Δανιήλ Δανιήλ’’, ο ‘’Σταύρος Καράσσος’’, οι τρείς τραγικοί ποιητές μας της αρχαιότητας ‘’Αισχύλος’’, ‘’Σοφοκλής’’ & ‘’Ευριπίδης’’ που κλάπηκαν και επίκειται η επανάκτησή τους, στον Τύρναβο, ο ‘’Δημήτριος Γκόλτσος’’ και η ‘’Ευθαλία Γκόλτσου’’ στον Αμπελώνα και ο ‘’Αντώνιος Δεληχάς’’ και η ‘’Ευαγγελία Δεληχά’’ στο Δαμάσι και ο ‘’Δημήτριος Τζηλαλής ή Τζάλιος’’ στα Δελέρια που κλάπηκε, συνθέτουν τον κατάλογο των προτομών!!!
Στην πέμπτη κατηγορία των ηρώων / ηρωικών-ιστορικών μνημείων, περιλαμβάνονται: το ‘’Μνημείο Γενοκτονίας Ποντιακού Ελληνισμού’’, πέντε (5) ‘’Ηρώα’’ και τρεις (3) αφιερωματικές εντοιχισμένες πλάκες, που βρίσκονται στον Τύρναβο, εννιά (9) ‘’Ηρώα’’ που βρίσκονται: στον Αμπελώνα ένα (1), Αργυροπούλι δύο (2), Δαμάσι ένα (1), Δένδρα ένα (1), Πλατανούλια ένα (1), Βρυότοπο ένα (1), Δελέρια ένα (1) & Ροδιά ένα (1) & ένα (1) μνημείο της ‘’Μάχης του Καράλακα’’ μεταξύ της Ροδιάς – Καρυάς Ολύμπου, αλλά και το ‘’Ηρώο’’ στη Μελούνα, που ναι μεν δεν ανήκει στον Δήμο Τυρνάβου αλλά βρίσκεται στα όρια του Δήμου που μας αφορά ιστορικά και συναισθηματικά, όπως και το ‘’Μνημείο των Εκτελεσθέντων στο Καυκάκι’’, επειδή αφορά και τον Τύρναβο …
Οι γλύπτες που φιλοτέχνησαν τα σαράντα (40) υπαίθρια γλυπτά, ηρώα ή μνημεία, εκτός των γλυπτών των κοιμητηρίων, δεν μας είναι όλοι γνωστοί, όλοι όμως είναι ξεχωριστοί!
Οι γλύπτες με τον αριθμό των γλυπτών έργων τους είναι οι εξής:
Καλακαλλάς Γιώργος (15), Μπεκιάρης Ζάχος (5), Γεντέκος Δημήτρης (Μίμης) (3), Σκούταρης Στέφανος (2), Παππάς Γιάννης (1), Μακρόπουλος Χρήστος (1), Καλακαλλάς Γ. Ανδρέας – Δημητρίου Κώστας (1), Άγνωστοι – Λοιποί (12).
Η ‘’αρχιτεκτονική’’ του παρόντος διαρθρώνεται ως εξής: α) ως προς την δημόσια υπαίθρια γλυπτική (σιντριβάνια, γλυπτά εικαστικού χαρακτήρα, αδριάντες, προτομές και μνημεία – ηρώα), στην θεματική παρουσίαση τους με αναφορά των δημιουργών τους και των «υπαίτιων ή διατακτών» της δημιουργίας τους κατά χρονολογική σειρά και δημοτική ενότητα και β) ως προς την κοιμητηριακή γλυπτική, με καταγραφή, τεκμηρίωση και παρουσίαση των ταφικών μνημείων και των καλλιτεχνών που τα φιλοτέχνησαν, αρκετά από τα οποία αποτελούν σπουδαία έργα τέχνης, κατά χρονολογική σειρά (κατά το δυνατόν) και δημοτική ή τοπική κοινότητα, σε εργασία που ακολουθεί…
Τα δημόσια έργα τέχνης αντιμετωπίζουν πολλούς κινδύνους ακριβώς επειδή είναι εκτεθειμένα στα στοιχεία της φύσης και στους ανθρώπους, υφιστάμενα την καθημερινή διάβρωση, την οξύτητα των περιττωμάτων των πουλιών, τα υγρά και τα λοιπά παράγωγα των δένδρων, ενδεχομένως και την ανάλογη επιβάρυνση από τη μόλυνση του περιβάλλοντος αφενός και αφετέρου τους βανδαλισμούς των ανόητων γνωστών αγνώστων με τα γκράφιτι και τις χαράξεις επ’ αυτών, αλλά και τις κλοπές για εκμετάλλευση των μετάλλων από τους γνωστούς «κυνηγούς μετάλλων» και την έλλειψη κουλτούρας συντήρησης και αποκατάστασής τους.
Συνεπώς οι εκάστοτε δημοτικές αρχές πρέπει να διαμορφώνουν δράσεις προγραμμάτων συντήρησης, εκτός των δημόσιων έργων και των δημόσιων γλυπτών έργων και των ιστορικών μνημείων, «ισότιμα» με την δαπάνη της απόκτησης και εγκατάστασής τους… ώστε να εξασφαλίζεται η διατήρηση της ιστορικής και πολιτιστικής μας μνήμης, με σεβασμό, σε ένα πολιτισμένο περιβάλλον!!!
Σήμερα, απαιτείται από τον Δήμο μας η ανάληψη των εργασιών συντήρησης από εξειδικευμένο ειδικό συνεργείο όλων ανεξαιρέτως των υπαίθριων γλυπτών και μνημείων, αφού η κατάστασή τους κρίνεται από μια απλή παρατήρηση ότι βρίσκεται στα άκρα όρια της ανεπανόρθωτης ζημιάς!!! αλλά και η επανατοποθέτηση με οποιαδήποτε τρόπο, των «χαμένων» και κλεμμένων γλυπτών έργων… στο πλαίσιο της γενικότερης ανάπτυξης της κουλτούρας διαφύλαξης των υπαίθριων γλυπτών και μνημείων, για τους λόγους που αναφέρθηκαν.
Α΄ Υπαίθρια δημόσια γλυπτική
Ι. Γλυπτά – Αγάλματα – Προτομές
Τύρναβος
1. ΄΄Αχιλλέας Τζάρτζανος΄΄ 1976
Ένα από τα γλυπτά που τοποθετήθηκε πρώτο σε δημόσιο ή κοινόχρηστο χώρο ήταν η προτομή του επιφανούς Τυρναβίτη παιδαγωγού, φιλολόγου και γλωσσολόγου Αχιλλέα Αθ. Τζάρτζανου πιθανότατα το έτος 1976, που ήταν επιλογή της πρώτης αιρετής δημοτικής αρχής της μεταπολίτευσης και του τότε Δημάρχου Τυρνάβου Ιάσωνα Ευρ. Χατζηκρανιώτη, η οποία τίμησε τον σπουδαίο δάσκαλο των γραμμάτων και της γραμματικής, αναδεικνύοντας την διαχρονική πνευματικότητα των ανθρώπων της πόλης του Τυρνάβου.
Ο γλύπτης που φιλοτέχνησε την προτομή από μάρμαρο του Αχιλλέα Τζάρτζανου, ήταν ο σπουδαίος Γιάννης Παππάς, καλλιτέχνης διεθνούς βεληνεκούς, καθηγητής της ΑΣΚΤ και δάσκαλος των δικών μας τέκνων, του Γιώργου Καλακαλλά από τον Τύρναβο και του Ζάχου Μπεκιάρη από τον γειτονικό μας Αμπελώνα!!
Η προτομή τοποθετήθηκε στην είσοδο της πόλης μας επί της οδού Λαρίσης, απέναντι από το Εμμανουήλειο Πνευματικό Κέντρο, στο ισόγειο του οποίου λειτουργούσε δημοτική βιβλιοθήκη, διαρκής έκθεση ζωγραφικής με έργα του Δανιήλ Δανιήλ στον πρώτο όροφο και πλησίον του παρακείμενου ιστορικού 1ου Γυμνασίου του Τυρνάβου που σήμερα φέρει την ονομασία Γυμνάσιο «Αχιλλέας Τζάρτζανος» προς τιμήν του.
Η προτομή τοποθετήθηκε κατά τρόπο που φαίνεται να υποδέχεται τους επισκέπτες και τους ταξιδιώτες στην πόλη της πάλαι ποτέ «Σχολής του Τυρνάβου», των γραμμάτων, των τεχνών και του πολιτισμού.
Ο γλύπτης αποδίδει τη μορφή του Αχ. Τζάρτζανου με ρεαλισμό και μεγαλοπρέπεια, μέσα στις καθιερωμένες νόρμες των προτομών, προσέχοντας ιδιαίτερα την ενδυμασία του…
Η τοποθέτηση της προτομής είναι δεσπόζουσα και σημειολογική δίπλα σε ένα πνευματικό κέντρο με τις συναφείς λειτουργίες του, στο ισόγειο της οποίας λειτουργούσε από της ανέγερσης του και μέχρι το 2010 (περίπου) η δημοτική βιβλιοθήκη της πόλης και πλησίον του παρακείμενου ιστορικού 1ου Γυμνασίου Τυρνάβου «Αχιλλέας Τζάρτζανος», θέλοντας να καταδειχθεί η σπουδαιότητα της παιδείας στον άνθρωπο, αλλά και την πνευματική παρουσία του Τυρνάβου στον χώρο του πνεύματος και της γνώσης… Στο πλάι υπάρχει χαραγμένη η υπογραφή του γλύπτη παρέχοντας την απαραίτητη τεκμηρίωση…
Ο Αχιλλέας Τζάρτζανος (1873-1946) ο οποίος υπήρξε σπουδαίος εκπαιδευτικός, γεννήθηκε στον Τύρναβο στις 3/4/1873. Τις εγκύκλιες σπουδές τελείωσε του μεν δημοτικού και του Σχολαρχείου στον Τύρναβο, του δε Γυμνασίου στη Λάρισα, από το οποίο αποφοίτησε το 1870 με Άριστα. Εγγράφηκε αμέσως στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Παράλληλα με τις σπουδές του, το 1890-92 διετέλεσε βοηθός διδάσκαλος Σχολαρχείου στον Τύρναβο και στη Λάρισα. Το 1892-1900 διετέλεσε ελληνοδιδάσκαλος στη Λάρισα και τα γύρω από την Αθήνα χωριά.
Το 1900 ανακηρύχθηκε αριστούχος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών. Από το 1901-1910 διετέλεσε σχολάρχης και μετέπειτα καθηγητής γυμνασίου στη Λάρισα. Το 1910-1914 τοποθετήθηκε καθηγητής στο Βαρβάκειο των Αθηνών και αργότερα στο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης (Μαράσλειο). Από το 1914 διορίσθηκε Γενικός Επιθεωρητής Α΄ Εκπαιδευτικής Περιφέρειας.
Το 1911 παντρεύτηκε την Αντωνία Ζ. Λορεντζάτου και απέκτησε δυο γιους.
Διετέλεσε Εκπαιδευτικός Σύμβουλος από το 1917 έως το 1926, οπότε αποχώρησε από την Υπηρεσία.
Από το 1928 ως τον θάνατό του 3/7/1946, ασχολήθηκε με την συγγραφή με πιο σημαντικά έργα του «Νεοελληνική Σύνταξις», «Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας της απλής καθαρευούσης», «Γραμματική και Συντακτικόν της Αρχαίας Ελλ. Γλώσσης» (σχολικά εγχειρίδια που χρησιμοποιούνταν στα σχολεία Μ. Εκπαίδευσης από το 1931), πλήθος μεταφράσεων κ.λπ. συνεργάσθηκε με τους Μαν. Τριανταφυλλίδη, Κλ. Λάκωνα, Ν. Ανδριώτη και Θρ. Σταύρου στην έκδοση της «Νεοελληνικής Γραμματικής» το 1941, και δημοσίευσε πλήθος άρθρων και μελετών σε περιοδικά…
Τέλος υπήρξε μέλος του πρώτου Δ.Σ. της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας των Θεσσαλών και Πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής των Θεσσαλικών Χρονικών μέχρι του θανάτου του.
2. ΄΄Το Μικρό Αγόρι΄΄ 1980-82;
Το γλυπτό ‘’Το Μικρό Αγόρι’’ φιλοτέχνησε ο Τυρναβίτης καλλιτέχνης Γιώργος Καλακαλλάς και τοποθετήθηκε αρχικά στο χώρο νότια του Αναψυκτήριου, μεταξύ των ετών 1980–82, από τη Δημοτική Αρχή του πρώην Δημάρχου κ. Δημητρίου Κουγιώνη.
Το χάλκινο γλυπτό ήταν τοποθετημένο νότια του δημοτικού αναψυκτήριου στην Τούμπα, ίσως και στον αύλειο χώρο του σημερινού ΚΑΠΗ στην πρώην παλιά Αγορά, μετέπειτα. Σήμερα όμως δυστυχώς αγνοείται η ύπαρξή του!!!
Το γλυπτό που είχε τη μορφή ενός νέου (μικρού παιδιού), πραγματεύεται την παιδική αθωότητα, μέσα από την εικαστική έκφραση του γλύπτη Γ. Καλακαλλά και ανήκει στην κατηγορία των σιντριβανιών… Ο γλύπτης απέδωσε με μια ιδιαίτερη καλλιτεχνική συνδυαστική έκφραση το υγρό στοιχείο με την εικαστική μορφή, ένα μικρό αγόρι, να ουρεί καλυπτόμενο με την αθωότητα της ηλικίας και από τα αδιάκριτα μάτια των επισκεπτών…
Το γλυπτό ήταν τοποθετημένο στο κέντρο κυκλικής ή τετράγωνης βάσης, με κυρίαρχο στοιχείο το νερό.
Είθε το γλυπτό να βρεθεί κι αυτό στις αποθήκες του Δήμου…
3. ΄΄Η Κόρη΄΄ 1983-86
Το γλυπτό (1,20 Χ 1,00 Χ 1,00 μ.) ‘’Η Κόρη’’ ήταν το πρώτο της κατηγορίας των αμιγώς εικαστικών γλυπτών που απέκτησε η πόλη του Τυρνάβου. Ήταν μία γυναικεία μορφή σε καθιστή στάση, που είχε τοποθετηθεί σε χώρο Ν.Α. του αναψυκτήριου.
Το γλυπτό που φιλοτέχνησε ο Τυρναβίτης καλλιτέχνης Γιώργος Καλακαλλάς, τοποθετήθηκε μεταξύ των ετών 1983-86 από τη Δημοτική Αρχή του πρώην Δημάρχου κ. Δημητρίου Κουγιώνη σύμφωνα με πληροφορίες του και ήταν μια διαφορετική καλλιτεχνική έκφραση του γλύπτη, της νέας γυναίκας, της ‘’Κόρης’’, όπως ο ίδιος την ονόμασε, για την κατασκευή της οποίας χρησιμοποίησε χαλκό. Στην έκδοση «Εικαστικό Τρίπτυχο» του Δήμου Τυρνάβου (2002), αναφέρεται το έτος 1965 ως έτος της αρχικής του δημιουργίας από τον γλύπτη (ενδεχομένως να πρόκειται σε τυπογραφικό λάθος). Το έργο χαρακτηρίζουν οι γεωμετρικές διαστάσεις και η αφαίρεση. Το πρόσωπο αινιγματικό κοιτάζει κάπου απροσδιόριστα και τα χέρια της ακουμπισμένα στα γόνατα!!!
Πλησιόχρονα η τότε Δημοτική Αρχή Τυρνάβου είχε διαμορφώσει τον χώρο της Τούμπας, σε χώρο αναψυχής και ξεκούρασης, κατασκευάζοντας ένα μοντέρνο «Αναψυκτήριο». Για χρόνια αποτέλεσε και αποτελεί πόλο έλξης οικογενειών και παιδιών, σε συνδυασμό με το κέντρο ΤΟΥΜΠΑ. Εκεί επιλέχθηκε να τοποθετηθεί το πρώτο εικαστικό έργο που απέκτησε ο Τύρναβος του γλύπτη Γιώργου Καλακαλλά!!
Η επιδραστική δύναμη του γλυπτού ιδίως στις μικρές ηλικίες ήταν μεγάλη, γεγονός που αποθανατίστηκε στην φωτογραφία που ακολουθεί.
Η εικόνα του μικρού παιδιού αγκαλιά με την κόρη, όπως την αποθανάτισε ο πατέρας του, υπενθυμίζει τον ιδιαίτερο δεσμό που υφίσταται μεταξύ της γυναίκας και του παιδιού και την «συνομιλία» μεταξύ τους, σε όλες της εκφάνσεις της καθημερινότητας, όπως στη φωτογραφία σε στιγμές ανεμελιάς και παιχνιδιού, στην περίπτωσή μας δε στον όμορφο διαμορφωμένο χώρο ξεκούρασης και αναψυχής του αναψυκτήριου στην Τούμπα.
Η εκ των προτέρων φιλική της διάθεση προς τα παιδιά και η ζεστή αγκαλιά της, «μαγνητίζει» θα έλεγε κανείς, τα νήπια, τα οποία σπεύδουν να την περιεργαστούν, να την αγκαλιάσουν και να της μιλήσουν και η ίδια να υπομένει τα χάδια των μικρών παιδιών…
Η αθωότητα, η οικειότητα, η τρυφερότητα και ο πλούτος των ευγενικών συναισθημάτων που κυριαρχούν, δημιουργούν μια έντονη ευφορία για όλους τους επισκέπτες…
Για περισσότερα από τριάντα χρόνια και για ανεξήγητους λόγους, το έργο του Γ. Καλακαλλά, βρίσκεται στην αποθήκη του Δήμου…
Απομένει στην Αντιδημαρχία Πολιτισμού να επαναφέρει την ‘’Κόρη’’ σε κατάλληλο δημόσιο χώρο εξασφαλισμένο από κάθε κίνδυνο βανδαλισμών και κλοπής…
4. ΄΄Τα άλογα του Φαέθωνα ή Φαέθοντα΄΄ 1990
Το γλυπτό τα ‘’Άλογα του Φαέθωνα’’ φιλοτέχνησε ο Τυρναβίτης καλλιτέχνης Γιώργος Καλακαλλάς ήδη από το 1987, ενώ τοποθετήθηκε το 1990 σύμφωνα με την εγχάρακτη υπογραφή του γλύπτη, για την τότε Δημοτική Αρχή του κ. Δημητρίου Κουγιώνη.
Γλυπτό από χαλκό (1,10 Χ 0,80 Χ 0,60 μ.). Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα τριών κεφαλών αλόγων και βασίζεται στον μύθο του Φαέθωνα ενός τολμηρού νέου που ήταν αποφασισμένος να επιχειρήσει το ακατόρθωτο, που υπερεκτίμησε τις δυνάμεις του, βρίσκοντας όμως τραγικό τέλος…
Ο Φαέθων σύμφωνα με τον μύθο, πήρε το άρμα του πατέρα του, μη μπορώντας όμως να τιθασεύσει τα άλογα έπεσε στο κενό και χάθηκε, αφού πριν σκόρπισε φωτιές παντού, δημιουργώντας μια κόλαση. Παντού τα δάση καιγόταν και τα ποτάμια στέρευαν. Η θάλασσα έβραζε και η γη σκιζότανε… Στο τέλος ο Δίας με μία αστραπή του έσβησε τις φωτιές της γης και με έναν κεραυνό έκανε συντρίμμια το άρμα του Φαέθωνα …
«Σφιχτά να κρατάς τα χαλινάρια, μην καταλάβουν τ’ άλογα πως έχουν αδύναμο αναβάτη. Μη χρησιμοποιήσεις καθόλου το μαστίγιο και τ’ αγριέψεις.
Οδήγησέ τα μέσα από τις αρματοτροχιές που θα δεις στον ουρανό. Πρόσεχε όταν θ’ ανεβαίνεις, μη λοξοδρομήσεις και χαθείς. Σαν φτάσεις ψηλά, μην κοιτάς κάτω και ζαλιστείς. Και στον κατήφορο τράβα δυνατά τα χαλινάρια μην κατρακυλήσει το άρμα σου και συντριβεί στη γη…»
Επειδή όμως η τέχνη, έχει πολλές αναγνώσεις θα μπορούσε να υιοθετηθεί ίσως και η εκδοχή του τόπου μας. Η εκδοχή που αναφέρεται στα δυνατά τετράποδα του Τυρνάβου.
Το άλογο, σύντροφος χιλιάδων ετών του ανθρώπου στην αναζήτηση, στη δουλειά, στον πόλεμο… απεικονίζονται σε ένα σύμπλεγμα τριών κεφαλών στα οποία κυριαρχεί ο ρεαλισμός και η δύναμη, όπως αποδίδονται από τον γλύπτη. Φαίνονται σαν να ξεπηδούν μέσα από την εύφορη γη του Τυρνάβου, γεμάτα ζωή χλιμιντρίσματα και διάθεση, σύντροφοι για χρόνια του λαού της περιοχής, συνδιαμορφωτές της προόδου του τόπου αυτού…
Είναι το δεύτερο εικαστικό γλυπτό έργο του καλλιτέχνη και το πρώτο που τοποθετήθηκε το 1990 στην πλατεία Νικ. Εμμανουήλ (κ. πλατεία), του Τυρνάβου στο νότιο μέρος αυτής, σύμφωνα με την αρχιτεκτονική και την εικαστική άποψη του γλύπτη, σε ψηλό βάθρο από λευκό μάρμαρο με στρογγυλευμένες γωνίες, υπακούοντας στη συνολική αναφορικά με τις λειτουργίες της πλατείας, του πιο χαρακτηριστικού μέρους της πόλης.
Το γλυπτό, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις και ανάμικτα συναισθήματα κυρίως μεταξύ των πολιτών που γρήγορα έγινε αποδεκτό από τους πολίτες και πόλος έλξης των επισκεπτών… Πρόκειται για ένα εικαστικό έργο του Γιώργου Καλακαλλά έξω από τα καθιερωμένα, τάση που εξάλλου χαρακτήριζε τον αείμνηστο Τυρναβίτη γλύπτη, καλλιτέχνη και καθηγητή της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ).
Η επιλογή του αρχικού χώρου, έγινε σε αντιδιαστολή με τη διαφορετικότητα της λειτουργίας του βόρειου μέρους της πλατείας (τελετές εθνικών εορτών) στο οποίο αργότερα τοποθετήθηκε το άγαλμα της «Τυρναβίτισσας του χωραφιού και των αγώνων» στο πλαίσιο της εξυπηρέτησης των συγκεκριμένων λειτουργιών.
Έτσι απετράπη η απλή παράθεση των γλυπτών έργων, όπως ισχύει σήμερα, δεδομένου ότι αφορά υπαίθρια δημόσια γλυπτική της οποίας σκοπός δεν είναι η απλή παράθεση των γλυπτών, αλλά το νόημα που πρέπει να προσλάβουν οι πολίτες και το πως το κάθε έργο χαρακτηρίζει ή επιδρά στις λειτουργίες και σε συγκεκριμένους δημόσιους χώρους, όπως αυτός της κεντρικής πλατείας της πόλης…
Δυστυχώς, μετά την τελευταία ανακατασκευή της πλατείας, το γλυπτό έργο του Γιώργου Καλακαλλά ούτε στο κατάλληλο βάθρο έχει τοποθετηθεί, ούτε η διαφορετικότητα στον χώρο έχει τηρηθεί (κατά την άποψη του γράφοντα). Απεναντίας το σημερινό βάθρο είναι εμφανώς χαμηλότερο από πριν, γεγονός που επιτρέπει τους βανδαλισμούς, κατασκευασμένο και αυτό από το ίδιο υλικό του δαπέδου της πλατείας, θεωρείται στοιχείο υποβάθμισης του γλυπτού και του καλλιτέχνη!!! Επιβάλλεται άμεσα η διόρθωση αυτού του λάθους, δηλαδή η τοποθέτηση του γλυπτού σε άλλον χώρο της πλατείας και σε βάθρο ψηλότερο από λευκό μάρμαρο…
5. ΄΄Δανιήλ Δανιήλ΄΄ (Αλεξάνδρου) 1991
Η προτομή του σπουδαίου Τυρναβίτη ζωγράφου Δανιήλ Δανιήλ (Αλεξάνδρου), βρίσκεται τοποθετημένη στο πάρκο απέναντι του ιστορικού πρώτου Γυμνασίου Τυρνάβου, επί της οδού Λαρίσης, με προσανατολισμό προς την είσοδο του σημερινού 1ου Γυμνασίου «Αχιλλέας Τζάρτζανος», έτσι ώστε να αντικρύζουν την προτομή οι διερχόμενοι της κεντρικής οδού, όπως και οι μαθητές του Γυμνασίου. Στέκεται αγέρωχα να καλεί τους νέους να μυηθούν στον απέραντο κόσμο της τέχνης και ιδίως της ζωγραφικής…
Η προτομή είναι σμιλεμένη σε μάρμαρο και την φιλοτέχνησε ο Τυρναβίτης καλλιτέχνης Γιώργος Καλακαλλάς, ο οποίος υπέγραψε στο πλάι (αριστερά) την υπογραφή του και το έτος δημιουργίας του 1990 ύστερα από εντολή της τότε δημοτικής αρχής του πρώην δήμαρχου κ. Δημητρίου Κουγιώνη, ως ελάχιστο φόρο τιμής προς τον μεγάλο αυτόν καλλιτέχνη και δωρητή της πόλης του Τυρνάβου.
Ο γλύπτης Καλακαλλάς Γιώργος απέδωσε λιτά και ρεαλιστικά τα χαρακτηριστικά του προσώπου του ζωγράφου, προσδίδοντας ένα ήρεμο και ευτυχισμένο πρόσωπο, τονίζοντας την χαρακτηριστική μακριά του κόμη, με ελεγχόμενη την απόδοση της ενδυμασίας του.
Τα αποκαλυπτήρια της προτομής έγιναν το 1991 παρουσία της συζύγου, της κόρης του Δανιήλ Δανιήλ, των λοιπών των συγγενών του, πολλών επισήμων βουλευτών, του νομάρχη Λάρισας και πλήθους κόσμου.
Φωτο: Η προτομή του ζωγράφου Δανιήλ Δανιήλ στο πάρκο έναντι του Γυμνασίου ‘’Αχ. Τζάρτζανος’’
Ο ζωγράφος Δανιήλ Δανιήλ (1914 – 1988) (Αλεξάνδρου το πραγματικό του επώνυμο) γεννήθηκε στον Τύρναβο το 1914 (ή 1911) και κατάγονταν από φτωχή αγροτική οικογένεια. Το 1968 παντρεύτηκε την Τυρναβίτισσα Κων/να Σαΐνη με την οποία απέκτησαν μια κόρη. Το 1929 εισάγεται στην Α.Σ.Κ.Τ. σε ηλικία 17 ετών, αποφοιτώντας στα μέσα της 10ετίας του ’30. Υπήρξε μαθητής του Σ. Βικάτου και στενός του φίλος μέχρι τον θάνατό του. Παράλληλα διατηρούσε στενή καλλιτεχνική επαφή με τον Παρθένη.
Το 1940 ύστερα από διαγωνισμό κέρδισε υποτροφία της Σχολής για σπουδές στο εξωτερικό που όμως δεν πρόλαβε λόγω του πολέμου. Στη 10ετία του ’50 ακολούθησε ευρύτερες σπουδές κυρίως στη Γαλλία και Ιταλία. Το 1955 εκλέχθηκε διευθυντής του παραρτήματος της Α.Σ.Κ.Τ. Πανόρμου της Τήνου, όπου παρέμεινε μέχρι το 1970, έχοντας υπό την εποπτεία του, τον γλύπτη Κωνσταντίνο Νταή.
Το 1972 εκλέγεται καθηγητής στο εργαστήριο γυμνού της Α.Σ.Κ.Τ., στο οποίο παραμένει έως το 1977.
Διετέλεσε μέλος πολλών κριτικών επιτροπών σε πολλές πανελλήνιες εκθέσεις ενώ εθεωρείτο εμπειρογνώμων των έργων του Παρθένη.
Έλαβε μέρος σε 20 ατομικές και 120 ομαδικές εκθέσεις, τέσσερις στην Ευρώπη και μία στην Αίγυπτο. Έργα τους βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη, της Εθνικής Τράπεζας Ελλάδος σε πολλές Δημοτικές Πινακοθήκες στη Ελλάδα, καθώς και σε πολλές ιδιωτικές συλλογές. Ο Δανιήλ Δανιήλ υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους.
Ο Δανιήλ Δανιήλ δώρισε στον Δήμο 20 έργα του ανεκτίμητης καλλιτεχνικής αξίας τα οποία βρίσκονταν σε ειδική διαμορφωμένη αίθουσα στο Εμμανουήλειο Πνευματικό Κέντρο, μέχρι που ο σεισμός της 3ης Μαρτίου 2021, ο οποίος προκάλεσε σοβαρά πλήγματα στο κτίριο…
Στο Δημαρχείο της πόλης στο Γραφείο του Δημάρχου, βρίσκονται και 2 ακόμη έργα του, η προσωπογραφία του και το πορτρέτο της αγαπημένης του συζύγου Κωνσταντίνας.
Ένας άλλος ευεργέτης και δωρητής του Δήμου Τυρνάβου ο Νικόλαος Πέτρου Εμμανουήλ, δώρισε επίσης στον Δήμο Τυρνάβου 20 πίνακες ζωγραφικής του συμπατριώτη μας ζωγράφου Δανιήλ Δανιήλ (Αλεξάνδρου), του οποίου οι πίνακες και τα καβαλέτα του σήμερα να βρίσκονται σε δημοτικό χώρο…
Ο Δανιήλ Δανιήλ απεβίωσε στην Αθήνα στις 25 Ιανουαρίου 1988 και τα οστά του μεταφέρθηκαν στον Τύρναβο.
6. ΄΄Ο Αντάρτης – Μνημείο Πεσόντων Εθνικής Αντίστασης Τυρνάβου΄΄ 1991
Ο αδριάντας του ‘’Αντάρτη – Μνημείο Εθνικής Αντίστασης’’, έργο από χαλκό, φιλοτεχνήθηκε και χωροθετήθηκε από τον σπουδαίο Τυρναβίτη γλύπτη Γιώργο Καλακαλλά, καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών του Ε.Μ.Π.
Τοποθετήθηκε στην σημερινή του θέση το 1991 από την Δημοτική Αρχή του κ. Δημητρίου Κουγιώνη. Τα αποκαλυπτήρια του έγιναν 5 Απριλίου 1991 σε επίσημη τελετή παρουσία των πολιτικών αρχών και πλήθους κοινωνικών φορέων και κόσμου, αφού προηγουμένως ο Δήμος Τυρνάβου διαμόρφωσε τον παραχωρημένο για τον σκοπό αυτό, χώρο, σύμφωνα με τις οδηγίες και υποδείξεις του γλύπτη (επιλογή των υλικών, τοποθέτηση πλακών μαρμάρου κ.λπ. εργασίες διαμόρφωσης). Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε και η ΠΕΑΕΑ Παράρτημα Τυρνάβου για την ευόδωση της πρότασης δημιουργίας ενός μνημείου Εθνικής Αντίστασης!!!
Ο αδριάντας του Αντάρτη – Μνημείο Εθνικής Αντίστασης βρίσκεται στο ανατολικό μέρος του πάρκου της ΤΟΥΜΠΑΣ, με προσανατολισμό τόσο του μνημείου συνολικά όσο και του αδριάντα, προς την Ανατολή, σημειολογικά και κατά τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ορατό από την είσοδο της πόλης (γέφυρα). Στη βάση του αδριάντα υπάρχει τοποθετημένη ανάγλυφη επιγραφή «ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ 1941–1944», ενώ κάτω αυτής υπάρχουν χαραγμένα δύο πλεγμένα κλαδιά ελιάς, διαχρονικό σύμβολο της ειρήνης. Οι διαστάσεις του είναι αρκετά μεγάλες που τον καθιστούν κυρίαρχο στο χώρο.
Η όλη εικόνα και τοποθέτηση του ένοπλου Αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, να ατενίζει με το αγέρωχο βλέμμα του ψηλά τον ορίζοντα, με έκδηλη την εικόνα του προσώπου ενός πολεμιστή που δεν φοβάται τον θάνατο!!! με το όπλο πάρα πόδας, ζωσμένος με σφαίρες, την κάπα (χλαίνη) στους ώμους με τις πτυχές της, το χαρακτηριστικό δίκοχο καπέλο και την ελαφρά κλίση των ποδιών, χαρακτηρίζεται από μια προσπάθεια απόδοσης του «αισθήματος» του πατριωτισμού και της αποφασιστικότητας που απέδωσε περίτεχνα ο καλλιτέχνης.
Ο γλύπτης προσδίδει επιτυχημένα εκείνα τα στοιχεία που διέθεταν όλοι όσοι έθεσαν τον εαυτό τους με αυταπάρνηση και χωρίς ανταλλάγματα στον αγώνα για την ολοκλήρωση των οραμάτων της Εθνικής Αντίστασης ενάντια στις σιδερόφρακτες ορδές των Ιταλογερμανών κατακτητών, για τον θάνατο του φασισμού, την επικράτηση της ειρήνης, την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας, την επιβολή της Κοινωνικής Δικαιοσύνης και την ανάπτυξη της Λαϊκής Κυριαρχίας.
Ο γλύπτης αφηγείται μέσα από το έργο του, την δύναμη της ελπίδας που είχε καλλιεργηθεί στον υπόδουλο λαό, μέσα από τον ασυμβίβαστο Αντάρτη με την μυθική κορμοστασιά του, που σε κάθε μάχη ήταν αυτός που έτρεπε σε φυγή τους Ιταλούς και στη συνέχεια τους Γερμανούς στις πόλεις και τα χωριά ή στα άγρια βουνά του Ολύμπου, του Κισσάβου, του Πηλίου, της Πίνδου, μέρη που Τυρναβίτες αντάρτες έδωσαν σκληρές μάχες και έδιωξαν τους κατακτητές και που αρκετοί είναι αυτοί που έχασαν τη ζωή τους γι’ αυτό, κτίζοντας τον μύθο του Αντάρτη ως αντίπαλο δέος απέναντι στο Γ΄ Ράιχ και στους δωσίλογους και άλλους ριψάσπιδες συνεργάτες τους.
Ο Αντάρτης της Εθνικής Αντίστασης στέκεται στο πιο επίκαιρο μέρος της πόλης που επέλεξαν οι μέχρι τότε ευρισκόμενοι στη ζωή αγωνιστές και ο καλλιτέχνης, ακοίμητος φρουρός και υπερασπιστής του Τυρνάβου, για να βλέπουν και να οραματίζονται οι επόμενες γενιές τον δρόμο του αγώνα και τις θυσίες τους για την ελευθερία, την ειρήνη, την δημοκρατία και ισοπολιτεία, για το τσάκισμα του φασισμού, αγώνα που μόνοι τους πήραν στα χέρια τους.
Σε ξεχωριστό μέρος, με την συμβολή και της ΠΕΑΕΑ και όσων στοιχείων υπήρχαν, σε μάρμαρο γράφηκαν τα ονόματα όλων όσων θυσιάστηκαν ή εκτελέστηκαν από τους Ιταλογερμανούς κατά το χρονικό διάστημα 1941–1944, αλλά και σε όσους σκοτώθηκαν πολεμώντας τους κατακτητές σε διάφορες μάχες την ίδια περίοδο 1941–1944.
Αργότερα (μεταξύ 1991–1994), με την προτροπή και την συμβολή του Τζιοβάνι Ρουγγέρι – Ιταλού αντιφασίστα που προσχώρησε στους Αντάρτες του Ολύμπου μετά την ανατίναξη στο Κασιάνι (στην οποία έλαβε ενεργό μέρος, κάτοικος του Τυρνάβου μέχρι του θανάτου του) προστέθηκαν και ονόματα Ιταλών νεκρών αντιφασιστών που έλαβαν μέρος στο σαμποτάζ της ανατίναξης την 17-8-1944 στην τοποθεσία Κασιάνι έξω από τον Τύρναβο. Σήμερα η επιγραφή αυτή πρέπει να αναζητηθεί και τοποθετηθεί ξανά…
Ήταν αναγκαίο και χρέος τιμής να υπάρξει ένας τέτοιου μεγέθους Ανδριάντας του Αντάρτη, πολεμιστή της Εθνικής Αντίστασης…
Για την φιλοτέχνηση του Αντάρτη ουσιαστική ήταν η οικονομική δωρεά του ζεύγους Θεόφιλου & Θεοδώρας Χατζηρεπάνη προς τον Δήμο Τυρνάβου το 1989, με το μεγάλο για την εποχή ποσό του 1.400.000 δρχ.
7. ΄΄Σταύρος Καράσσος΄΄ 1994
Στον αύλειο χώρο του Δημαρχείου πλησίον της κεντρικής εισόδου τοποθετήθηκε η προτομή κατασκευασμένη από χαλκό, του ‘’Σταύρου Καράσσου’’, δωρητή και ευεργέτη του Τυρνάβου, όπως και μαρμάρινη όμοια στο κοιμητήριο της πόλης, όπου βρίσκεται ενταφιασμένος ο Στ. Καράσσος.
Τις δύο προτομές φιλοτέχνησε ο Τυρναβίτης καλλιτέχνης Γιώργος Καλακαλλάς το 1993, όπως τις υπογράφει στο πλάι δεξιά, ο γλύπτης, από τη Δημοτική Αρχή του κ. Δημητρίου Κουγιώνη, σε υλοποίηση απόφασης-χρέους του Δημοτικού Συμβουλίου της 17ης Μαρτίου του 1965 (Δήμαρχος Δ. Νασίκας). Τα αποκαλυπτήρια της προτομής στον αύλειο χώρο του Δημαρχείου έγιναν σε επίσημη τελετή στις 3/7/1994, παρουσία των συγγενών του δωρητή.
Η προτομή έμπροσθεν του Δημαρχείου Τυρνάβου, είναι τοποθετημένη σε ψηλό βάθρο από λευκό μάρμαρο με πληροφοριακή επιγραφή από χρυσά γράμματα ΄΄ΣΤΑΥΡΟΣ Α. ΚΑΡΑΣΣΟΣ ΜΕΓΑΣ ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ’’ που αντανακλά το μέγεθος του δωρητή και της δωρεάς του.
Ο γλύπτης Γ. Καλακαλλάς απέδωσε ρεαλιστικά τα χαρακτηριστικά του προσώπου με τις γραμμές και τις πτυχώσεις να εντυπώνουν τον αποφασιστικό χαρακτήρα του πολυπράγμονα ανθρώπου.
Και οι δύο προτομές είναι ο ελάχιστος φόρος τιμής της πόλης του Τυρνάβου προς τον εκλιπόντα, θυμίζοντας στους πολίτες και επισκέπτες του Τυρνάβου ότι η αγάπη της γενέθλιας γης ενός ανθρώπου, πολλές φορές κινητοποιεί εκείνες τις ηθικές ευαισθησίες της μεγαλοσύνης, του αλτρουϊσμού και της διάθεσης προσφοράς με οποιοδήποτε τρόπο, όπως συνέβη με την δωρεάν ανέγερση ενός επιβλητικού κτιρίου του Δημαρχείου της πόλης του!!!
Ο Σταύρος Καράσσος (1884 – 1968) και ήταν μέλος πολυμελούς οικογένειας του Τυρνάβου. Μετανάστευσε στην Αμερική σε ηλικία μόλις 18 χρονών και μέσα σε λίγα μόνο χρόνια εξελίχθηκε σε επιτυχημένο επιχειρηματία, ώστε στη δεκαετία του 1950 να συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πλουσιότερους μετανάστες της Αμερικής!!!
Το 1960 επέστρεψε στην γενέτειρά του αποφασισμένος να βοηθήσει τους συμπατριώτες του, γεγονός που υλοποιήθηκε με τη δωρεά ενός νέου και σύγχρονου δημοτικού καταστήματος, το οποίο θα στέγαζε τις υπηρεσίες του Δήμου Τυρνάβου. Σε συνεννόηση με τον τότε Δήμαρχο Δημήτριο Νασίκα ξεκίνησε το 1963 την ανέγερση του κτιρίου, το οποίο εγκαινιάστηκε ως Δημαρχείο της πόλης το 1966. Η πολιτεία σε ένδειξη τιμής απένειμε στο δωρητή το Χρυσό Σταυρό του Φοίνικα και η Δημοτική Αρχή το κλειδί της πόλης.
Το έτος 1988 ο Σταύρος Καράσσος απεβίωσε και ενταφιάστηκε, όπως ήταν η επιθυμία του, στη γενέτειρά του. Η Δημοτική Αρχή, τιμώντας τη μνήμη του, έδωσε το όνομά του σε κεντρική οδό της πόλης, η οποία άρχεται από το Δημαρχείο.
8. ΄΄Στην Τυρναβίτισσα του χωραφιού και των αγώνων΄΄ 1998
Το αμιγώς εικαστικό γλυπτό της ‘’Τυρναβίτισσας του χωραφιού και των αγώνων’’, έργο από χαλκό, φιλοτέχνησε ο Τυρναβίτης γλύπτης και επίτιμος καθηγητής της ΑΣΚΤ, Γιώργος Καλακαλλάς το 1998 και τοποθετήθηκε αρχικά στην θέση που εικονίζεται (φωτο κάτω αριστερά), κατ’ επιλογή του.
Το άγαλμα τοποθετήθηκε το 1998, από τη Δημοτική Αρχή του πρώην Δημάρχου κ. Σταύρου Δόβα, στο Β.Α. μέρος της κεντρικής Πλατείας της πόλης, σύμφωνα με πληροφορίες του πρώην Δημάρχου.
Η αφορμή για την φιλοτέχνησή του, ήταν η πληροφορία της εκτέλεσης Τυρναβιτισσών αγωνιστριών του Β΄ ΠΠ, που έλαβε χώρα κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου στην Ηγουμενίτσα, γεγονός που ήρθε σε γνώση του τότε Δημάρχου κ. Δόβα από ηλικιωμένο που τον επισκέφθηκε στο δημαρχείο, αναφέροντάς του την ιστορία του.
Παρ΄ όλο που η ιστορία δεν έγινε κατορθωτό να διερευνηθεί ακόμη, η όλη φιλοσοφία ήταν να αποδοθούν τιμές στις άγνωστες Τυρναβίτισσες που αφιέρωσαν τη ζωή τους στους αγώνες για την εθνική ανεξαρτησία, κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα, δημοκρατία και ισοπολιτεία, στον καθημερινό αγώνα τους στα χωράφια για την εξασφάλιση των αναγκαίων μέσων βιοπορισμού, στην καλυτέρευση της θέσης της οικογένειας…
Στον σημερινό Δήμο Τυρνάβου, υπάρχουν πολλά παραδείγματα γυναικών που με απαράμιλλη αυταπάρνηση και θάρρος έπαιρναν μέρος σε όλους τους εθνικούς-απελευθερωτικούς και κοινωνικούς αγώνες, στην πολιτική σκηνή, στην Αντίσταση κατά των Ιταλογερμανών και των ντόπιων συνεργατών τους και στους αγώνες για την αντιμετώπιση της καθημερινότητας, στα χωράφια δίπλα στους αγρότες… χωρίς ωστόσο να αποποιείται τον ρόλο της μάνας και της συζύγου!!!
Το άγαλμα έχει φυσικές διαστάσεις και παρουσιάζει τη μορφή γυναίκας που στο χέρι της, από το μέρος της καρδιάς, κρατά και προσφέρει ένα περιστέρι, σύμβολο της ειρήνης και της συμφιλίωσης.
Παλιότερα είχε τοποθετηθεί σε ψηλό βάθρο από λευκό μάρμαρο -όπως αρμόζει- και όχι από το ίδιο υλικό του δαπέδου της σημερινής πλατείας… επιβάλλοντας διακριτικά την παρουσία της στο χώρο, προσδίδοντας την ανάλογη ιερότητα και σεβασμό στις αγωνίστριες γυναίκες και στον καλλιτέχνη.
Αρχικά, όταν τοποθετήθηκε το άγαλμα υπήρχε και μια επιγραφή -μέρος του όλου καλλιτεχνήματος- η οποία ήταν εγχάρακτη στο έμπροσθεν μέρος του βάθρου, κατ’ εντολή τότε Δημάρχου κ. Δόβα Σταύρου και την σύμφωνη γνώμη του αείμνηστου Γ. Καλακαλλά, που έγραφε την αφιέρωση: “ΣΤΗΝ ΤΥΡΝΑΒΙΤΙΣΣΑ ΤΟΥ ΧΩΡΑΦΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ”.
Σήμερα, δυστυχώς, μετά την τελευταία ανάπλαση, ούτε η σημαντική αυτή επιγραφή υπάρχει, ούτε στο κατάλληλο βάθρο έχει τοποθετηθεί, ούτε η διαφορετικότητα στον χώρο έχει διατηρηθεί.
Στη βάση του αγάλματος γίνονται όπως και παλιότερα οι καταθέσεις στεφάνων κατά τις Εθνικές Γιορτές και Επετείους…
Η Τυρναβίτισσα του χωραφιού και των αγώνων αποτελεί ύψιστη τιμή στο αρχέτυπο της γυναίκας, στην αρχέγονη μορφή της οποίας τιμώνται όλες οι γυναίκες του τόπου και της χώρας μας που αγωνίζονται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής και στο κάλεσμα της ιστορίας.
Η επανατοποθέτηση της πινακίδας, ώστε ο επισκέπτης να γίνεται γνώστης και κοινωνός των συμβολισμών του αγάλματος και η τοποθέτηση σε ψηλότερο βάθρο από άσπρο μάρμαρο, καθώς και ο διαχωρισμός από άγαλμα των κεφαλών των τριών αλόγων… θεωρείται εκ των ων ουκ άνευ (κατά την άποψη του γράφοντα).
Οφείλεται στην μνήμη των αδικημένων Τυρναβιτισσών των αγώνων και του χωραφιού…
9. ΄΄Πνεύμα και Γνώση΄΄ 1999
Το αμιγώς εικαστικό γλυπτό ‘’Πνεύμα και Γνώση’’ κατασκευασμένο από χαλκό (2,80 Χ 1,40 Χ 1,40 μ.), φιλοτέχνησε ο Τυρναβίτης καλλιτέχνης Γιώργος Καλακαλλάς το 1999 ύστερα από συνεργασία του Συλλόγου Τυρναβιτών Θεσσαλονίκης «Αχιλλέας Τζάρτζανος» και του πρώην Δημάρχου Τυρνάβου κ. Σταύρου Δόβα, μετά την ολοκλήρωση της διαμόρφωσης του χώρου, σύμφωνα και με τις οδηγίες του καλλιτέχνη…
Τα αποκαλυπτήρια έγινα στις 10-10-1999 όπως αποτυπώνονται σε πληροφοριακή πινακίδα που υπάρχει στο χώρο που παλιότερα βρισκόταν το 3ο Δημοτικό Σχολείο Τυρνάβου, πρώην Ελληνομουσείο της περίφημης Σχολής του Τυρνάβου, στον οποίο σήμερα έχει δημιουργηθεί η Πλατεία του Αγίου Ιωάννου, ύστερα από την κατεδάφιση του παλαιού σχολείου περί το 1973-74, λόγω της επικινδυνότητας του.
Το γλυπτό αναπαριστά τις μορφές δύο νέων, ενός αγοριού και ενός κοριτσιού που φτερουγίζουν ως δύο περιστέρια στον ουρανό του πνεύματος και των γνώσεων (ευθεία παραπομπή στην εκεί λειτουργούσα Σχολή του Τυρνάβου και των πολλών γενεών που προσέλαβαν τις γνώσεις από σπουδαίους δασκάλους) ξεφυλλίζοντας ένα βιβλίο !!! Ο μακρύς κορμός του γλυπτού συμβολίζει τις στέρεες βάσεις που παρέχει η μάθηση και οι γνώσεις γενικότερα.
Η αφαιρετική ματιά και η γεωμετρικές γραμμές του καλλιτέχνη, το καθιστά εντυπωσιακό στο χώρο, αναδεικνύοντας την πνευματικότητα της πόλης που ξεπήδησε από τους δασκάλους και τους μαθητεύσαντες μαθητές στη περίφημη σχολή του Τυρνάβου!!!
Στο χώρο τοποθετήθηκε μαρμάρινη πλάκα που φέρει την επιγραφή:
‘’Στο χώρο αυτό που μεταδόθηκε το πνεύμα και διδάχθηκε
η γνώση σε γενιές Τυρναβιτών το μνημείο αυτό αναθέτουμε
ευλαβείς προσκυνητές Σύλλογος Τυρναβιτών Θεσ/νίκης
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΤΥΡΝΑΒΙΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΔΗΜΟΣ ΤΥΡΝΑΒΟΥ
Τύρναβος 10-10-1999’’
Να τονιστεί ακόμη ότι ο Σύλλογος Τυρναβιτών Θεσσαλονίκης «Αχιλλέας Τζάρτζανος» δώρισε το 2016 στον Δήμο Τυρνάβου ένα διαμέρισμα που είχε στην ιδιοκτησία του από το 2002. Το διαμέρισμα βρίσκεται στον 1ο όροφο πολυκατοικίας, επί της οδού Μητροπόλεως 121, έχοντας επιφάνεια 40 τ.μ. Το διαμέρισμα αποκτήθηκε χάρις στη γενναία οικονομική προσφορά του κ. Αθανασίου Λαμπρούλη – ανιψιού του Αχιλλέα Τζάρτζανου, καθώς και προσφορών συμπατριωτών μας, ενώ σημαντική ήταν η συνεισφορά του Δήμου Τυρνάβου, αναφορικά με τις επισκευές που συντελέστηκαν και ιδιαίτερα με την αντικατάσταση των παλιών κουφωμάτων με σύγχρονα ενεργειακά.
Σκοπός της δωρεάς είναι ο Δήμος να χρησιμοποιεί το ανωτέρω ακίνητο κατά τρόπο επωφελή, όπως λ.χ. για εκπαιδευτικούς ή άλλους κοινωφελείς σκοπούς, υπό την προϋπόθεση της ανάληψης όλων των απαιτούμενων εξόδων από τον Δήμο Τυρνάβου, γεγονός που συντελέστηκε. Σε περίπτωση δε μίσθωσης του ανωτέρω ακινήτου, το προϊόν της εκμίσθωσης να διατίθεται για ενίσχυση απόρων ή οικονομικά αδυνάτων φοιτητών, αριστούχων, από τον Τύρναβο!
10. ΄΄Δεληχά Ευαγγελία΄΄ 2000
Η προτομή της δωρήτριας και ευεργέτιδας του Δαμασίου ‘’Ευαγγελίας Δεληχά’’, είναι κατασκευασμένη από χαλκό, βρίσκεται στο πλάι του συζύγου της Αντωνίου, στον αύλειο χώρο του κτιρίου Δεληχείου Ιδρύματος σε ψηλό μαρμάρινο βάθρο, στην έμπροσθεν επιφάνεια του οποίου αναγράφεται το όνομά της και το έτος γέννησης και θανάτου της.
Την προτομή φιλοτέχνησε ο Τυρναβίτης γλύπτης Γιώργος Καλακαλλάς και τοποθετήθηκε στον συγκεκριμένο χώρο στο πλάι του συζύγου της το 2000, κατ’ εντολή της Δημοτικής Αρχής του πρώην Δημάρχου κ. Δόβα Σταύρου, το επόμενο του θανάτου της, έτος.
Η προτομή της δωρήτριας ακολουθεί την ίδια καλλιτεχνική γραμμή με αυτή του συζύγου της Αντωνίου Δεληχά, δηλαδή του ρεαλισμού της απόδοσης της μορφής, με τον γλύπτη να εστιάζει ιδιαίτερα στην απόδοση των χαρακτηριστικών του προσώπου της και να την αποδίδει σοβαρή και σκεπτική…
Η Ευαγγελία Δεληχά που γεννήθηκε το 1923 και απεβίωσε το 1999, ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο του Δαμασίου.
11. ΄΄Δεληχάς Αντώνιος΄΄ 2009
Ο Τυρναβίτης γλύπτης Γιώργος Καλακαλλάς φιλοτέχνησε την προτομή του δωρητή και Ευεργέτη του Δαμασίου, ‘’Αντωνίου Δεληχά’’ κατασκευασμένη από χαλκό η οποία τοποθετήθηκε δεξιά της εισόδου του Δεληχείου Ιδρύματος Δαμασίου, στις 18-10-2009 σύμφωνα με εγχάρακτη πινακίδα, κατ’ εντολή της Δημοτικής Αρχής του πρώην Δημάρχου κ. Κιτσίδη Χρήστου.
Η προτομή χαρακτηρίζεται από ρεαλισμό στην απόδοση της μορφής, με τον καλλιτέχνη να εστιάζει ιδιαίτερα στα χαρακτηριστικά του προσώπου του και να τον αποδίδει σοβαρό, σκεπτικό, ίσως προβληματισμένο με την πορεία των πραγμάτων…
Η προτομή του όπως και της συζύγου του Ευαγγελίας, βρίσκεται στον αύλειο χώρο του Δεληχείου Ιδρύματος -που οικοδομήθηκε δωρεάν από τον ευεργέτη του Δαμασίου- σε ψηλό μαρμάρινο βάθρο, στην έμπροσθεν επιφάνεια του οποίου αναγράφεται το όνομά του και το έτος γέννησης και θανάτου του. Η Δ.Α. του πρώην Δημάρχου Χρ. Κιτσίδη φρόντισε να τοποθετηθούν οι δύο προτομές του ζεύγους Αντωνίου & Ευαγγελίας Δεληχά, ως φυσικό μαζί.
Ο Αντώνιος Δεληχάς (1920 – 2008) κατέλειπε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του στο συσταθέν Δελήχειο Ίδρυμα που λειτουργεί υπό την αιγίδα και επιστασία του Δήμου Τυρνάβου σε δύο άξονες.
Ο ένας άξονας του είναι το κτίριο που ανεγέρθηκε με δαπάνες του δωρητή, υπό τον όρο να λειτουργεί στο χώρο: αίθουσα ΚΑΠΗ, Βρεφονηπιακός Σταθμός, Δημοτική Βιβλιοθήκη, ενώ στην ευρύχωρη αίθουσα πολλαπλών εκδηλώσεων να καλύπτονται ανάλογες ανάγκες του χωριού…
Ο δεύτερος άξονας είναι το Υποτελές Ίδρυμα, που σκοπό έχει την χορήγηση οικονομικών ενισχύσεων σε παιδιά του Δαμασίου που αρίστευσαν ή είναι επιτυχόντες σε ΑΕΙ ή ΤΕΙ κλπ. ή οι γονείς έχουν αποκτήσει 3ο & 4ο παιδί, για να δαπάνες προμήθειας έντυπου τύπου (εφημερίδες)… από έσοδα που προέρχονται από ενοίκια επαγγελματικού χώρου στην Αθήνα.
Ο Αντώνιος Παν. Δεληχάς που γεννήθηκε στο Δαμάσι το 1920 και απεβίωσε το 2008, ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο του Δαμασίου.
12. ΄΄Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Οι Τραγικοί Ποιητές΄΄ 2010
Στο υπαίθριο θέατρο Λατόμι, στις παρυφές του Λουσφακιού, είχαν τοποθετηθεί οι προτομές των τριών τραγικών ποιητών της αρχαιότητας: ‘’Αισχύλου, Σοφοκλή, Ευριπίδη’’, αριστερά της εισόδου του θεάτρου. Έργα από χαλκό που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Γιώργος Καλακαλλάς το 2010, με εντολή της Δημοτικής Αρχής του πρώην Δημάρχου Τυρνάβου κ. Χρήστου Κιτσίδη.
Ο περιβάλλον χώρος καθηλωτικός, η παρουσία των τριών τραγικών ποιητών εμβληματική, σε ένα υπαίθριο θέατρο στολίδι για την περιοχή, με τους ποιητές και το κοινό να βλέπουν προς τον Τύρναβο και τον κάμπο της Λάρισας…
Οκτώ χρόνια αργότερα (2018), οι προτομές κλάπηκαν παρά την ιερότητα του συμβολισμού, προς εκμετάλλευση του υλικού τους από τους γνωστούς κυνηγούς μετάλλων και την αναλγησία των ανάδελφων κλεπταποδόχων επιχειρηματιών, ενώ πολλές φορές το θέατρο βανδαλίστηκε με απίστευτη καταστροφική μανία από αμόρφωτους βανδάλους που βασανίζουν τα τελευταία χρόνια τα μνημεία του πολιτισμού του Τυρνάβου.
Η κλοπή των τριών προτομών των αρχαίων τραγικών ποιητών μας, δημιούργησε ένα δυσαναπλήρωτο πολιτιστικό, καλλιτεχνικό και αρχιτεκτονικό κενό. Ιδίως όμως διόγκωσε την μαύρη τρύπα της άγνοιας και της παραβατικότητας…
Ο Γ. Καλακαλλάς, αποδεικνύοντας για μια ακόμη φορά την αγάπη του προς την ιδιαίτερη πατρίδα του, δώρισε τα προπλάσματα των τριών προτομών που κλάπηκαν στον Δήμο, προκειμένου να αποκτήσει ξανά τα τρία αυτά έργα του.
Οι τρεις προτομές επαναχυτεύτηκαν, σε ειδικό χυτήριο στην Αθήνα τέλους του 2018 με αρχές του 2019, ενώ η επιλογή των νέων χώρων επανατοποθέτησης ήταν αντικείμενο διερεύνησης, μεταξύ του τότε Δημάρχου και του γλύπτη Γ. Καλακαλλά!!
Άμεσα οι προτομές των 3 τραγικών ποιητών μας Αισχύλου, Σοφοκλή, Ευριπίδη πρόκειται να επανατοποθετηθούν σε χώρο ο οποίος θα εξασφαλίζει όμως την πλήρη διαφύλαξή τους…
[1] Ν. 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης – Πρόγραμμα Καλλικράτης» (ΦΕΚ 87/τ.Α’/2010)
[2] Καταγραφή και μορφολογική ανάλυση των υπαίθριων γλυπτών της Θεσσαλονίκης από το 1912, ως τις μέρες μας, Φωτιάδου Κυριακή, ΜΤΠ Εργασία, Θεσσαλονίκη, 2016
[3] Η συμβολή της υπαίθριας γλυπτικής στην διαμόρφωση της φυσιογνωμίας της πόλης, Σοφία Κ. Καραγιάννη, Διπλωματική Εργασία Ε.Μ.Π., 2015, σ.7
[4] Στις σελίδες 5 & 6 παρατίθενται Πίνακες (1) (2) στους οποίους εμφαίνονται : τα υπαίθρια γλυπτά ανά κατηγορία και οι γλύπτες με τα έργα τους.
[5] https://www.benaki.org/index.php?option=com_landings&view=pappas&lang=el
[6] Ανάληψη καθηκόντων Δημάρχου Ιάσωνα Χατζηκρανιώτη 1/6/1975
[7] ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΟΜΟΣ 7ος – 8ος ΑΧ.ΤΖΑΡΤΖΑΝΟΣ Βιογραφικό Σημείωμα.
[8] «Εικαστικό Τρίπτυχο» Βάσος Η. Βογιατζόγλου, Δήμος Τυρνάβου, 2002 σελ. 76
[9] «Εικαστικό Τρίπτυχο» Βάσος Η. Βογιατζόγλου, Δήμος Τυρνάβου, 2002 σελ. 76
[10] Τύρναβος Ιστορικές-Λαογραφικές Αναδρομές (Έκδοση Β΄) Βύρων Γ. Σκρουμπής Δήμος Τυρνάβου 2001 σ. 106-108
[11] Εικαστικό τρίπτυχο, Βάσος Η. Βογιατζόγλου, Δήμος Τυρνάβου 2002, σ. 27)
[12] Βροντάει ο Όλυμπος, Αντ. Αγγελούλης – Βρατσάνος σελ. 47, 48
[13] Αρχέτυπο : κάτι που είναι αρχικό, πρότυπο κάτι που λειτουργεί σαν υπόδειγμα
Αρχέγονο : αυτό που δημιουργήθηκε πάρα πολύ παλιά
Συνεχίζεται…
