ΓΡΑΦΕΙ Ο Πέτρος Οντούλης
Μέρος 2ο
Αμπελώνας
- ΄΄Γκόλτσος Δημήτρης΄΄ 1983
Η προτομή από χαλκό του δωρητή του Αμπελώνα ‘’Γκόλτσου Δημητρίου’’, βρίσκεται στο κέντρο του Αμπελώνα επί της οδού Αγίου Κωνσταντίνου και παραπλεύρως της προτομής της συζύγου του και της δωρεάς του, που είναι η ανέγερση ενός μοντέρνου ρολογιού της πόλης!!!
Τοποθετήθηκε στον συγκεκριμένο χώρο το 1983 -σύμφωνα με την υπογραφή του γλύπτη (δεξιά)- από την Κοινοτική Αρχή του πρώην Προέδρου Αμπελώνα κ. Ζησιάδη Μιχάλη. Ο προηγούμενος Πρόεδρος Αμπελώνα Ιωάννης Κουτσόπουλος (1975-1982) πιθανόν να είχε διατυπώσει την επιθυμία φιλοτέχνησης της προτομής του δωρητή.
Ο γλύπτης, Ζάχος Μπεκιάρης, τέκνο του Αμπελώνα, σμίλεψε δωρεάν την προτομή του δωρητή αποδίδοντας ρεαλιστικά τα χαρακτηριστικά της μορφής του, στα οποία φαίνεται να εστίασε ιδιαίτερα, ενώ και η ενδυμασία του αποδίδεται ιδιαίτερα προσεγμένη και πλούσια!!!
Ο γλύπτης απέδωσε στο πρόσωπο του δωρητή τα χαρακτηριστικά ενός σοβαρού και αυστηρού ανθρώπου που «πέτυχε» στην Αμερική και ταυτόχρονα τη νοσταλγία για τα πατρώα εδάφη, από τα οποία ξεκίνησε το μεγάλο ταξίδι του και τη χαρά της επιστροφής…
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι η προτομή είναι τοποθετημένη σε χαμηλό βάθρο, γεγονός που κατά την άποψη του γράφοντα δεν συνάδει με την πρακτική που ακολουθείται στην υπαίθρια γλυπτική.
Ο Δημήτριος Γκόλτσος (1889/91 – 1978) του Νικολάου και της Σταματίας, γεννήθηκε στον Αμπελώνα το έτος 1889 ή σύμφωνα με στοιχεία των ΗΠΑ στις 1-7-1891. [1] Έλαβε τις εγκύκλιες γνώσεις στο Δημοτικό Σχολείο του Αμπελώνα.
Το 1910 μετανάστευσε στις ΗΠΑ, προκειμένου να βρει μια καλύτερη τύχη… Με τη σύζυγό του Ευθαλία και με σκληρή δουλειά δημιούργησαν μια αρκετά μεγάλη περιουσία.
Οι δραστηριότητές του υπήρξαν πολλές και ποικίλες. Υπήρξε ενεργό μέλος των οργανώσεων των Ελλήνων μεταναστών των ΗΠΑ, π.χ. κοινότητα του Providence και πιθανόν των ΑΧΕΠΑΝΣ. Το 1951 κατά τον εορτασμό της 11ης επετείου του ΟΧΙ στο Πρόβιντενς (Providence) των ΗΠΑ, οι ΑΧΕΠΑΝΣ σε επίσημη τελετή έκαψε τις υποθήκες για την κατασκευή του Ναού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Ο Δημήτριος Γκόλτσος (James Goltsos) ήταν ο Επικεφαλής της Επιτροπής Καύσης Υποθηκών που έκανε τις τελικές πληρωμές στην τράπεζα και διοργάνωσε τις εορταστικές εκδηλώσεις! [2]
Στην ιδιαίτερή του πατρίδα, επέστρεψε για πρώτη φορά το 1967 από την εγκατάστασή του στις ΗΠΑ.
Προηγουμένως είχε προβεί στην δωρεά ενός εντυπωσιακού ρολογιού που κατασκευάστηκε με δαπάνες του το 1965. Το ρολόι έχτισε ο Θέμης Στρεκούρας.
Στη βάση του ρολογιού υπάρχει η επιγραφή
‘’ΕΙΣ ΤΟΝ ΔΩΡΗΤΗΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΝ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΚΟΛΤΣΟΝ
Η ΚΟΙΝΟΤΗΣ ΑΜΠΕΛΩΝΟΣ ΜΕ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ
10-5-1965’’
Το ρόλοι με τα ιδιαίτερα καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά, αρχιτεκτονικά δομημένο σύμφωνα με τα πρότυπα της εποχής ανέγερσής του (παρόμοιο της Λάρισας που κατασκευάστηκε το 1952 και κατεδαφίστηκε το 1992), είναι από μόνο του εξαιρετικά επιβλητικό, αποτέλεσε μια φουτουριστική εικόνα για την εποχή του με τεράστια συναισθηματική αξία για τους κατοίκους του Αμπελώνα και για τον ίδιον, έγινε τοπόσημο της πόλης, γεγονός που πρέπει να μνημονεύεται ιδιαίτερα.
Στην κατοχή ο Δημήτρης Γκόλτσιος φέρεται να βοήθησε με χρήματα και ρούχα πολύ κόσμο της περιοχής μας.
Στη γειτονική Φαλάνη δώρισε έναν βρεφονηπιακό – παιδικό σταθμό.
Στο Ιατρείο του Τυρνάβου δώρισε ένα νοσοκομειακό αυτοκίνητο πλήρως εξοπλισμένο, για τις ανάγκες των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής.
Πρόσφερε δωρεάν σημαντικό χρηματικό ποσό ως οικονομική ενίσχυση της εκκλησίας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, του Αμπελώνα.
Στον Δήμο Τυρνάβου άφησε ένα σημαντικό ποσό ως «καταπίστευμα» για την ενίσχυση παιδιών που σπουδάζουν.
Το ζεύγος Δημητρίου & Ευθαλίας Γκόλτσου κάθε χρόνο επέστρεφε στα πάτρια εδάφη του Αμπελώνα από το 1967 έως το 1978.
Την 11-08-1978 κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στον Αμπελώνα, ο Δημήτριος Γκόλτσος απεβίωσε και ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο του Αμπελώνα.
- ΄΄Η Υδροχοούσα Χωρική΄΄ 1987-89
Η Υδροχοούσα Χωρική, είναι ένα άγαλμα ύψους 1,90 μ. περίπου, κατασκευασμένο από χαλκό, που σήμερα είναι τοποθετημένο έμπροσθεν του πέτρινου Δημαρχείου (πρώην Δημοτικό Σχολείου) του Αμπελώνα, επί της οδού Αγίου Κωνσταντίνου.
Το γλυπτό που ανήκει στην ομάδα των σιντριβανιών, φιλοτέχνησε ο Αμπελωνίτης γλύπτης Ζάχος Μπεκιάρης ο οποίος το δώρισε στον Δήμο Αμπελώνα, επί Προεδρίας του κ. Ζησιάδη Μιχαήλ την περίοδο της δεύτερης αυτοδιοικητικής θητείας του, 1987-89.
Δεν έγινε κατορθωτό από τον γράφοντα, να προσδιοριστεί επακριβώς το έτος που τοποθετήθηκε στον Αμπελώνα με επικρατέστερη εκδοχή, αυτή μεταξύ των ετών 1987-89, σύμφωνα με πληροφορίες πρώην αυτοδιοικητικού του Αμπελώνα.
Το γλυπτό με φυσικές διαστάσεις, αναπαριστά μια χωρική με την παραδοσιακή ενδυμασία της περιοχής. Χαρακτηριστικό δείγμα γλυπτικής με ηθογραφικό χαρακτήρα.
Το εντυπωσιακό έργο «Υδροοχούσα Χωρική» φιλοτέχνησε αρχικά ο Ζάχος Μπεκιάρης το 1978, με το οποίο, στην έκθεση του Δήμο Φιλοθέης, έλαβε το 2ο Βραβείο!!
Ο γλύπτης προσέδωσε μια φυσική κίνηση στο γλυπτό γέρνοντας ελαφρά τη χωρική προς τα μπρος, με το δεξί πόδι της λυγισμένο ως υπομόχλιο, ώστε να βοηθά να γεμίσει το βαθύ πιάτο που κρατά με νερό από τη στάμνα, με μια απολύτως ελεγχόμενη ροή… Οι πτυχώσεις των ρούχων προσδίδουν στο γλυπτό την όμορφη πλαστικότητα της κίνησης. Αν παρατηρήσει κανείς καλύτερα, θα δει το μαντήλι που σκεπάζει τα μακριά μαλλιά της, τα όμορφα χαρακτηριστικά του προσώπου της και την παραδοσιακή φορεσιά της -που εκτός των κεντημάτων των ρούχων της και της ποδιάς της- περιλαμβάνει δυο σειρές φλουριών, με μια ζώνη στη μέση της να κλείνει με δύο πόρπες… Η χωρική είναι ξυπόλητη γιατί βρίσκεται σε χώρο που υπάρχει νερό…
Το άγαλμα αρχικά είχε τοποθετηθεί σε διαφορετικό χώρο απ’ ότι σήμερα, με κυρίαρχο στοιχείο το νερό που έρεε από τη στάμνα και το πιάτο που κρατούσε στα χέρια της, το οποίο ανακυκλώνονταν με κατάλληλη κατασκευή.
Το νερό, κυρίαρχο στοιχείο της φύσης και του Αμπελώνα, ήταν το χαρακτηριστικό της δημιουργίας του γλυπτού που ο γλύπτης ήθελε να προσδώσει με το έργο του.
Ύστερα από διαβούλευση του πρώην Δήμου Αμπελώνα με τους φορείς της και πολίτες της πόλης και την λήψη σχετικών αποφάσεων τόσο του Τοπικού Συμβουλίου, όσο και του τότε Δημοτικού Συμβουλίου μεταφέρθηκε μπροστά από το πέτρινο Δημαρχείο του Αμπελώνα, μετά από την απαραίτητη διευθέτηση του χώρου, με το σιντριβάνι όμως να λειτουργεί κανονικά… ώσπου το 2022 η τότε Δημοτική Αρχή χωρίς προηγούμενη απόφαση ή ενημέρωση το μετέτρεψε σε μεγάλη γλάστρα…
Σήμερα, το γλυπτό δυστυχώς δεν υπηρετεί την αρχική καλλιτεχνική έμπνευση και δημιουργία του γλύπτη, αφού λείπει «σκανδαλωδώς» το υγρό στοιχείο.
Το έργο του «Υδροχοούσα Χωρική» υπάρχει και σε άλλες πόλεις της χώρας, όπως π.χ. στη Θεσσαλονίκη το 1979. Επιλέχθηκε να τοποθετηθεί σε χώρο πρασίνου ύστερα από πανελλήνιο διαγωνισμό του Δήμου.
[…]Η βάση του γλυπτού, διαμορφωμένη σαν μια φυσική πηγή, δέχεται το νερό από τη στάμνα της χωρικής. Η σύνθεση προσφέρει μια ευχάριστη πνοή στο άνυδρο αστικό περιβάλλον της καρδιάς του εμπορικού κέντρου. Η «Υδροχοούσα Χωρική» είναι από τα λίγα γλυπτά με σωστή σχέση ανοιχτού χώρου, πεζοδρομίου και κτιρίων. Το καλλιτεχνικό ύφος του Μπεκιάρη είναι επηρεασμένο από τους εκφραστικούς τύπους των ζωγράφων της σχολής του Μονάχου και χαρακτηρίζεται από τη νοσταλγία της αγροτικής ζωής. Το γλυπτό είναι χάλκινο, έχει ύψος 1,90 μ. και αναπαριστά, σε φυσικό μέγεθος, μια χωρική με μακεδονίτικη φορεσιά, αποτελώντας υπόμνηση της ελληνικής ηθογραφίας και της παράδοσης του τόπου. […] [3]
Αντίγραφο της «Υδροχοούσας Χωρικής» υπάρχει ακόμη και στην κεντρική πλατεία του Διδυμοτείχου.
Το έργο του Ζάχου Μπεκιάρη, σχεδόν εκμηδενίζεται από την βίαιη αλλαγή του χαρακτήρα του γλυπτού, το οποίο δεν δύναται να υπάρχει χωρίς το υγρό στοιχείο. Είναι χρέος να επανέλθει στην πρότερη κατάσταση.
- ΄΄Αντάρτης – Μνημείο Πεσόντων Εθνικής Αντίστασης Αμπελώνα΄΄ 1988
Το Μνημείο της Εθνικής Αντίστασης, είναι μια σύνθεση της μορφής του αδριάντα του ‘’Αντάρτη’’ έργο από χαλκό και μιας μαρμάρινης πλάκας που φιλοτέχνησε ο Αμπελωνίτης γλύπτης Ζάχος Μπεκιάρης το 1988 σύμφωνα με την υπογραφή του γλύπτη (αριστερά), επί Προεδρίας του κ. Ζησιάδη Μιχαήλ την περίοδο της δεύτερης αυτοδιοικητικής θητείας του και είναι μια ακόμη δωρεά του γλύπτη στον Αμπελώνα…
Το γλυπτό σε κίνηση αναπαριστά έναν νέο με το όπλο στο χέρι και το δεξί να σφίγγει τη γροθιά του, έχοντας λυγισμένο το δεξί πόδι σε μια κίνηση προς τα εμπρός και διπλωμένα τα μανίκια του πουκαμίσου του. Στο πρόσωπό του διακρίνεται μια ηρεμία και αποφασιστικότητα ταυτόχρονα, έχοντας στην ουσία αποτινάξει τον φόβο της «κακιάς ώρας», τον φόβο του θανάτου.
Ο αδριάντας του ένοπλου Αντάρτη, είναι τοποθετημένος σε ψηλό βάθρο χρωματισμένου εμφανούς μπετόν και δίπλα σε μαρμάρινη επιφάνεια με το επίγραμμα:
‘’ΜΝΗΜΕΙΟ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ
ΚΑΙ ΑΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΕΘΑΝΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΘΕΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΔΑΦΝΗ ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΑΝΕΙΣ ΠΕΘΑΙΝΕΙ’’
- ΄΄Γκόλτσου Ευθαλία΄΄ 1991-94
Η προτομή από χαλκό της δωρήτριας του Αμπελώνα ‘’Γκόλτσου Ευθαλίας’’ του γένους Καμβούκου Βασιλείου από τον Τύρναβο, βρίσκεται στο κέντρο του Αμπελώνα επί της οδού Αγίου Κωνσταντίνου και δίπλα από την προτομή του συζύγου της Γκόλτσου Δημητρίου και πλησίον της δωρεάς τους, που είναι η ανέγερση ενός μοντέρνου ρολογιού της πόλης!!!
Ο Αμπελωνίτης γλύπτης, Ζάχος Μπεκιάρης, φιλοτέχνησε δωρεάν την μορφή της δωρήτριας αποδίδοντας ρεαλιστικά τα χαρακτηριστικά του προσώπου της στο οποίο εστίασε ιδιαίτερα, ενώ η ενδυμασία της χαρακτηρίζεται από μια δημιουργική αφαίρεση με εξαίρεση την τριπλή σειρά του «κολιέ» στο λαιμό της!!!
Στο πρόσωπο της δωρήτριας διακρίνεται το ύφος μιας ισχυρής προσωπικότητας και η νοσταλγία προς τα πατρώα εδάφη από τα οποία ξεκίνησε το μεγάλο ταξίδι της.
Τοποθετήθηκε στον συγκεκριμένο χώρο το μετέπειτα του 1991 -σύμφωνα με πληροφορίες πρώην αυτοδιοικητικών- αν και δεν υπάρχει χρονολογία του δημιουργού της επ’ αυτής, από την Δημοτική Αρχή του πρώην Δημάρχου Αμπελώνα Δημοσθένη Τσαμπαλή (προφανώς μετά την γνωστοποίηση του θανάτου της).
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι η προτομή είναι τοποθετημένη σε χαμηλό βάθρο, ενώ η γραμματοσειρά σαφώς είναι διαφορετική από αυτή της προτομής του συζύγου της γεγονός που κατά την άποψη του γράφοντα δεν συνάδει με την πρακτική που ακολουθείται στην υπαίθρια γλυπτική.
Η Ευθαλία Γκόλτσου (1890/1902-1991) συζ. Δημητρίου, (του Βασιλείου Καμβούκου & της Μαρίας) γεννήθηκε στον Τύρναβο το έτος 1902 ή σύμφωνα με στοιχεία των ΗΠΑ στις 24/12/1890. [4] Έλαβε τις εγκύκλιες γνώσεις στο Δημοτικό Σχολείο του Τυρνάβου.
Με τον σύζυγό της μετανάστευσε στις ΗΠΑ, προκειμένου να χτίσουν μια καλύτερη ζωή… Πράγματι με σκληρή δουλειά δημιούργησαν με τον σύζυγό της μια αρκετά μεγάλη περιουσία. Ως σύζυγος του Δημητρίου Γκόλτσου, συμμετείχε από κοινού στις δωρεές που προέβησαν στην ιδιαίτερή τους πατρίδα.
Στον Δήμο Τυρνάβου άφησε -με τον σύζυγό της- ένα σημαντικό ποσό ως «καταπίστευμα» για την ενίσχυση παιδιών που σπουδάζουν.
Σε υλοποίηση επιθυμίας της και με τη συνδρομή παραγόντων το 1ο ΕΠΑΛ Τυρνάβου απέκτησε δωρεάν 2 μεγάλων Ιατρικών Προπλασμάτων, με τα οποία εξασφαλίστηκε η πρακτική άσκηση των μαθητών κα η αναβάθμιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας!
Το 1974 φέρεται να βοήθησε 100 περίπου παιδιά από την Κύπρο. Η Ευθαλία Γκόλτσου φέρεται επίσης να διετέλεσε αξιωματούχος της οργάνωσης Α.Χ.Ε.Π.Α. (American – Hellenic Educational Progressiνe Association, ήτοι: Αμερικανο-Ελληνική Επιμορφωτική Προοδευτική Εταιρεία), πιθανότατα μέσω της οργάνωσης των «Θυγατέρων της Πηνελόπης» για περίπου 15 χρόνια! Απεβίωσε στις 14/7/1991, πιθανόν στην Αμερική…
- ΄΄Δημήτρης Τζηλαλής ή Τζάλιος΄΄ 2000-02 ~
Δεν υπάρχουν στοιχεία ή φωτογραφίες της προτομής που κλάπηκε, ούτε και του γλύπτη που την φιλοτέχνησε… Όμως επειδή όλες τις προτομές του Δήμου Αμπελώνα φιλοτέχνησε ο γλύπτης Ζάχος Μπεκιάρης γέννημα – θρέμμα του Αμπελώνα, θεωρείται απίθανο κάποιος άλλος να φιλοτέχνησε την μορφή του Δημητρίου Τζηλαλή ή Τζάλιου. Σχετικές είναι και οι πληροφορίες αυτοδιοικητικών και λοιπών παραγόντων του Αμπελώνα.
Η κ. Ψύρρα – Νταλακούρα Αναστασία πρώην Δήμαρχος Αμπελώνα, ήταν εκείνη η οποία προχώρησε στην τοποθέτηση της προτομής του ευεργέτη στο κέντρο του χωριού περί το 2000-2002, σε ένδειξη σεβασμού και ύστατο φόρο τιμής στο πρόσωπό του, σύμφωνα με πληροφορίες αυτοδιοικητικών του πρώην Δήμου Αμπελώνα.
Η προτομή τον Φεβρουάριο του 2014 κλάπηκε για εκμετάλλευση του υλικού (χαλκός) από τους γνωστούς κυνηγούς μετάλλων, σύμφωνα με πληροφορίες αυτοδιοικητικών του Αμπελώνα. Οι γνωστοί – άγνωστοι βέβηλοι δεν σεβάστηκαν ούτε την προσφορά του, ούτε τη μνήμη του…
Στο απομείναν βάθρο, αναγράφεται αφιέρωση στον ευεργέτη:
΄΄ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΖΗΑΛΗΣ Ή ΤΖΑΛΙΟΣ ΤΟΥ ΚΩΝ/ΝΟΥ
ΓΕΝΝΗΜΕΝΟΣ ΣΤΑ ΔΕΛΕΡΙΑ ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΤΟΥ 1893-1972΄΄
Ο Τζηλαλής ή Τζάλιος Δημήτρης (1893-1972) γεννήθηκε στα Δελέρια το 1893 από αγρότες γονείς. Ξενιτεύτηκε στην Αθήνα όπου απέκτησε μεγάλη περιουσία και απεβίωσε το 1972. Στην πρώην Κοινότητα Δελερίων άφησε την περιουσία του υπό την μορφή Ιδρύματος, το οποίο περιήλθε στην δικαιοδοσία του Δήμου Τυρνάβου ύστερα από την εφαρμογή του νέου Αυτοδιοικητικού Χάρτη (Πρόγραμμα Καλλικράτης) και την κατάργηση της πρώην Κοινότητας Δελερίων.
Σκοπός του Τζάλειου Ιδρύματος, είναι η δημιουργία γεωργικής σχολής στα Δελέρια, καθώς και η προικοδότηση απόρων κορασίδων που θα γεννιούνται στα Δελέρια και θα φέρουν το όνομα Ραλλού, στη μνήμη της συζύγου του Ραλλού Τζηλαλή ή Τζάλιου.
Ο «ευεργέτης του χωριού του» όπως αναγράφεται επί του βάθρου, άφησε στην πρώην κοινότητα (Ίδρυμα) ένα αρκετά μεγάλο ποσό, καθώς και ένα κατάστημα που λειτουργούσε ή εκμίσθωνε ως ξενοδοχείο στην Αθήνα, επί της οδού Αγίου Κωνσταντίνου, περίπου απέναντι από το Εθνικό Θέατρο.
Πρόκειται για ένα διώροφο νεοκλασικό κτίριο, με τα ενοίκια των δύο ισογείων καταστημάτων να αποτελούν σήμερα τους μοναδικούς πόρους του Ιδρύματος.
Η προτομή του ευεργέτη και δωρητή Δημητρίου Τζηλαλή ή Τζάλιου μέχρι σήμερα δεν αποκαταστάθηκε. Είναι χρέος πλέον του Δήμου Τυρνάβου να αποκαταστήσει την μνήμη του ευεργέτη…
Για να δείτε τις Καρτέλες τεκμηρίωσης υπαίθριων γλυπτών (Σιντριβάνια – Εικαστικά Γλυπτά – Ανδριάντες – Προτομές), πατήστε ΕΔΩ
[1] https://sortedbyname.com/letter_g/goltsos.html
[2] https://www.ancientfaces.com/surname/goltsos-family-history/378887
[3] Καταγραφή και μορφολογική ανάλυση των υπαίθριων γλυπτών της Θεσσαλονίκης από το 1912, ως τις μέρες μας, Α.Π.Θ. Διπλωματική Μεταπτυχιακή Εργασία, 2017, Φωτιάδου Κυριακή σελ. 69-69)
[4] https://sortedbyname.com/letter_g/goltsos.html
