Σύμφωνα με τη θεωρία των σπασμένων παραθύρων ( broken windows theory), αν κάποιος έσπασε ένα τζάμι σε σπίτι και κανείς δεν το αντικατέστησε, πολύ σύντομα σε αυτό το σπίτι δεν θα μείνει ούτε ένα άσπαστο παράθυρο.
Με άλλα λόγια, επεκτείνοντας την θεωρία στην πραγματικότητα της κοινωνίας μας, τα φανερά σημάδια σύγχυσης και της μη συμμόρφωσης με τους αποδεκτούς κανόνες συμπεριφοράς προκαλούν όλους τους υπόλοιπους επίσης, να σταματήσουν να τηρούν τους κανόνες. Σαν αποτέλεσμα αυτής της αλυσιδωτής αντίδρασης, μία καλή αστική περιοχή μπορεί γρήγορα να μετατραπεί σε μέρος, όπου οι άνθρωποι θα φοβούνται να βγουν έξω.
Η θεωρία της αταξίας που εξαπλώνεται σαν επιδημία, διατυπώθηκε το 1982 από τον James Q. Wilson και τον George L. Kelling (J. Q. Wilson, G. L. Kelling. Broken windows).
Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 στο μετρό της Νέας Υόρκης άλλάξε η ηγεσία. Ο νέος διευθυντής, David L. Gunn, ξεκίνησε την νέα του καριέρα από την μάχη εναντίον των γκράφιτι. Δεν μπορούμε να πούμε ότι η ιδέα του αυτή βρήκε πολλούς υποστηρικτές στην κοινότητα: “Φίλτατε, έχουμε πιο σοβαρά πρόβλημα – τεχνικά ζητήματα παραμένουν άλυτα, προβλήματα με την πυρασφάλεια, εγκληματικότητα. Μην σπαταλάτε τα χρήματά μας σε ασήμαντα πράγματα!”. Αλλά ο Gunn ήταν αποφασισμένος:
“Τα γκράφιτι είναι σύμβολο της παρακμής του συστήματος. Εάν ξεκινήσει η διαδικασία της αναδιάρθρωσης της οργάνωσης, το πρώτο βήμα θα πρέπει να είναι η νίκη επί των γκράφιτι. Αν δεν κερδηθεί αυτή η μάχη, καμία μεταρρύθμιση δεν θα είναι πραγματοποιήσημη. Είμαστε έτοιμοι να χρησιμοποιήσουμε νέα τρένα αξίας 10 εκατομμυρίων δολαρίων το καθένα, αλλά αν δεν μπορέσουμε να τα προστατεύουν από βανδάλους, τότε ξέρουμε τι θα συμβεί. Μετά από μια μέρα αυτοί θα τα καταστρέψουν“.
Και έτσι ο Gunn έδωσε την εντολή να καθαρίζονται τα βαγόνια. Μετά από κάθε διαδρομή, κάθε μέρα. “ Ήταν για μάς σαν μια θρησκευτική τελετή” – θυμόταν ο ίδιος αργότερα.
Παντού είχαν εγκατεστημένα σημεία πλυσίματος. Εάν το βαγόνι έρχονταν με γκράφιτι πάνω του, αυτά ξεπλένονταν όταν αυτό έστρυβε για να πάει για την επόμενη διαδρομή του. Αν δεν το γκράφιτι δεν έφευγε, το βαγόνι αποσύρονταν τελείως. Τα “βρώμικα” βαγόνια από τα οποία δεν είχε φύγει ακόμα το γκράφιτι σε καμία περίπτωση δεν αναμειγνύονταν με τα “καθαρά”. Ο Gunn μετέφερε στους βανδάλους σαφές μήνυμα:
Είχαμε έναν σταθμό στο Χάρλεμ, όπου τα βαγόνια παρέμειναν κατά την διάρκεια της νύχτας, – διηγούνταν. – Την πρώτη κιόλας νύχτα ήρθαν οι έφηβοι και ράντισαν τους τοίχους των βαγονιών με λευκό χρώμα. Το επόμενο βράδυ, όταν το χρώμα είχε πια στεγνώσει, ξαναήρθαν και έκαναν τα περιγράμματα, και την επόμενη νύχτα ολοκλήρωσαν τις ζωγραφιές τους. Δηλαδή εργάζονταν επί 3 νύχτες. Εμείς περιμέναμε να τελειώσουν την “εργασία” τους. Στη συνέχεια τα σβήσαμε όλα. Τα παιδιά στεναχωρέθηκαν μέχρι δακρύων, αλλά τα πάντα είχαν σβηστεί, από πάνω μέχρι κάτω. Αυτό ήταν το μήνυμά μας προς αυτούς: “Θέλετε να σπαταλήσετε 3 νύχτες για να καταστρέψετε το τρένο; Καλώς. Αλλά κανείς δεν θα το δει“.
Ο δεύτερος στόχος της νέας διοίκησης ήταν να ελέγξει τους λαθρεπιβάτες – αφού αυτό είναι επίσης μια ένδειξη ότι το σύστημα δεν είναι οργανωμένο. Οι άνθρωποι σκέφτονταν πως αν κάποιος δεν πληρώσει, δεν θα πληρώνουν και αυτοί, και το πρόβλημα όλο και μεγάλωνε. Το 1990, αρχηγός του τμήματος τροχαίας της αστυνομίας στη Νέας Υόρκης έγινε ο William Bratton.
“Για τους αστυνόμους αυτό έγινε πραγματικό El Dorado, – θυμόταν ο Bratton. – Η κάθε σύλληψη ήταν σαν ένα κουτί με ποπ κορν στο οποίο πάντα υπάρχει κάποια έκπληξη. Τι είδους παιχνίδι θα μου τύχει τώρα; Πιστόλι; Μαχαίρι;Υπάρχει άδεια γι’αυτό; Μα εσύ αναζητείσαι για δολοφονία! .. Αρκετά γρήγορα τα κακά παιδιά έγιναν εξυπνότερα και άρχισαν να αφήνουν τα όπλα τους στο σπίτι και να πληρώνουν για τις διαδρομές”.
Το 1994, δήμαρχος της Νέας Υόρκης έγινε ο Rudolph Giuliani. Αυτός έκανε τον Bratton αρχηγό της αστυνομίας της πόλης και του έδωσε εντολή να αναπτύξει ένα σχέδιο που να το εφαρμόσει σε όλη την πόλη ώστε να σταματήσει την αλυσιδωτή αντίδραση της εγκληματικότητας. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990 η Νέα Υόρκη έγινε η ασφαλέστερη μητρόπολη της Αμερικής.
Πώς λειτουργεί αυτή η θεωρία
Οι Ολλανδοί ερευνητές πραγματοποίησαν μια σειρά πειραμάτων που έδειξαν ότι οι άνθρωποι πιο συχνά παραβιάζουν τους αποδεκτούς κανόνες συμπεριφοράς όταν βλέπουν τους άλλους να το κάνουν αυτό. Αλλά το «κακό παράδειγμα» ερμηνεύεται ευρέως: βλέποντας ότι κάποιος παραβιάζει έναν από τους αποδεκτούς κανόνες, οι άνθρωποι επιτρέπουν στον εαυτό τους να παραβιάζουν και άλλους κανόνες, ενώ η αίσθηση της ατιμωρησίας στέλνει σήμα-έκκληση για πιο σοβαρά εγκλήματα.
Εάν το κτίριο έχει σπασμένο παράθυρο, αυτό θα πρέπει να αντικατασταθεί το συντομότερο δυνατόν. Αν σε κάποιο πεζοδρόμιο ή σοκάκι υπάρχει σκουπιδάκι, αυτό πρέπει να μαζευτεί αμέσως, χωρίς να περιμένουνμε και άλλους ανθρώπους να αρχίσουν να ρίχνουν στο δρόμο τα παλιά τους έπιπλα ή ραδιενεργά απόβλητα.
Το πρώτο πείραμα έγινε σε στάθμευσης ποδηλάτων δίπλα από ένα κατάστημα.Είχαν βγάλει όλους τους σκουπιδοντενεκέδες και άφησαν στο τιμόνι του κάθε ποδηλάτου από ένα φυλλάδιο. Συνεπώς, οι άνθρωποι μπορούσαν να πάρουν το φυλλάδιο μαζί τους ή να το πεταξουν στο δρόμο. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι πρώτα ο τοίχος του καταστήματος ήταν καθαρός – είχε και πινακίδα που απαγόρευε την ζωγραφική σε αυτόν. Από τους 77 ποδηλάτες, μόνο οι 25 ποδηλάτες συμπεριφέρθηκαν απολίτιστα – αυτό αντιστοιχούσε σε 33% του συνόλου.
Το πείραμα στη συνέχεια επαναλήφθηκε με τον ίδιο καιρό και την ίδια ώρα, αλλά ο τοίχος ζωγραφίστικε με σχέδια που δεν έβγαζαν νόημα. Αυτή τη φορά τα φιλάδια πέταξε το 69% των ποδηλατιστών.
Συνεπώς, η παραβίαση της απαγόρευσης να μην ζωγραφίζονται οι τοίχοι, προκάλεσε στους ανθρώπους ένα σοβαρό ερέθισμα να παραβιάσουν και τον άλλον κανόνα – να μην πετάνε σκουπίδια στους δρόμους.
Το δεύτερο πείραμα έπρεπε να δείξει αν η θεωρία των σπασμένων παραθύρων ισχύει μόνο για τους γενικός αποδεκτούς κανόνες, ή εκτείνεται και στους τοπικούς κανόνες που καθορίζονται για μια συγκεκριμένη κατάσταση ή θέση.
Οι ερευνητές μπλόκαραν την κύρια είσοδο χώρου στάθμευσης αυτοκινήτων με ένα φράχτη, αλλά άφησαν σε αυτό ένα μεγάλο κενό. Δίπλα στο κενό κρέμασε μια πινακίδα: “η είσοδος απαγορεύεται. Για να μπείτε, προχωρήστε 200 μέτρα δεξιά”, και την πινακίδα “απαγορεύεται να δένετε τα ποδήλατα στον φράχτη.” Το πείραμα διεξήχθει και πάλι με δύο διαφοροποιήσεις: η “τάξη τηρείται» και η «τάξη παραβιάστηκε”.
Στην πρώτη περίπτωση, στο ένα μέτρο από το φράχτη ήταν τοποθετημένα τέσσερα ποδήλατα. Αυτά δεν ήταν προσδεμένα στον φράχτη. Στη δεύτερη περίπτωση, τα ίδια ποδήλατα ήταν προσδεμένα στον φράχτη. Το αποτέλεσμα και πάλι βγήκε θετικό: στην κατάσταση όπου η τάξη τηρούνταν μέσα από το κενό έκοψαν δρόμο μόνο το 27% των ιδιοκτητών αυτοκινήτων. Στην κατάσταση όπου η τάξη δεν τηρούνταν – οι παραβάτες αντιστοιχούσαν στο 82% του συνόλου.
Το τρίτο πείραμα ήταν παρόμοιο με το πρώτο, αλλά τα σημάδια της “παραβίασης” δεν ήταν οπτικά αλλά ηχητικά. Στην Ολλανδία, ο νόμος απαγορεύει τη χρήση των κροτίδων και των πυροτεχνημάτων στις τελευταίες εβδομάδες πριν την πρωτοχρονιά (οι παραβάτες πληρώνουν πρόστιμο). Τον νόμο αυτό γνωρίζουν όλοι.
Διαπιστώθηκε ότι οι ποδηλάτες πολύ πιο συχνά πέταγαν το φυλάδιο στο έδαφος, αν ακούγαν τον ήχο της έκρηξης της κροτίδας.
Στο τέταρτο και το πέμπτο πειράμα τους ανθρώπους προκαλούσαν να κάνουν μικροκλοπές. Από το γραμματοκιβώτιο προεξείχε φάκελος με διαφανές πλαστικό από το οποίο φαίνονταν ότι μέσα ήταν €5. Οι πειραματιστές παρακολούθησαν τους άνθρωποι που παίρναγαν παραδίπλα και μετρούσαν τον αριθμό των κλοπών. Στην κατάσταση όπου η τάξη τηρούνταν το γραμματοκιβώτιο ήταν καθαρό, και δεν υπήρχαν τριγύρω σκουπίδια. Στην κατάσταση όπου η τάξη δεν τηρούνταν το κουτί ήταν ζωγραφισμένο με γκράφιτι ή τριγύρω ήταν πεταμένα σκουπίδια. Τα αποτελέσματα και αυτή τη φορά ήταν πολύ επιβλητικά.
Στην κατάσταση όπου η τάξη τηρούνταν, μόνο το 13% των περαστικών έκλεψαν τον φάκελο. Ωστόσο από το ζωγραφισμένο γραμματοκιβώτιο τον φάκελο έκλεψε το 27% των περαστικών, ενώ τα πεταμένα τριγύρω σκουπίδια προκάλεσαν το 25% των περαστικών να κλέψουν τον φάκελο.
Συνεπώς, οι άνευ νοήματος επιγραφές και τα πεταμένα στουε δρόμους σκουπίδια διπλασίαζαν τον αριθμό των κλοπών.
Αυτά τα απλά πειράματα δείχνουν ότι η παραβίαση των κοινωνικών κανόνων μπορεί να αυξάνεται απότομα, και είναι αναγκαίο να αρχίσουμε να καταπολεμάμε τέτοιες εκδηλώσεις από την πρώτη στιγμή. Αντικοινωνική συμπεριφορά μπορεί πολύ γρήγορα να γίνει συνήθεια σε πολλούς ανθρώπους, και τότε το νέο αυτό εγκληματικό σύστημα θα αρχίσει να υποστηρίξει τον εαυτό του. Και ο καθένας από εμάς θα πρέπει να έχει κατά νου πως κάθε φορά που πετάμε στο δρόμο ένα μπουκαλάκι από αναψυκτικό ή τα γράφοντας σε τοίχους, συμβάλλουμε στην αύξηση της εγκληματικότητας και της καθολικής κτηνωδίας.
skepseiskaiprakseis.com
