Του Ιωάννη Ν. Γιαννούλα *
Οι δυνάμεις Κατοχής προσπάθησαν από την αρχή να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τον Ημερήσιο Τύπο της Θεσσαλίας και ακόμη και με απειλές να πετύχουν τη συνεργασία με τους εκδότες των τότε εφημερίδων, γι’ αυτό και ο Ημερήσιος Τύπος αδυνατούσε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του Εθνικού Αγώνα.
Όμως καθοριστικής σημασίας για τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα στη διάρκεια της Κατοχής ήταν η συμβολή του αντιστασιακού Τύπου, ο οποίος εκδίδονταν με δυσκολίες και κινδύνους, διαφώτιζε, ενημέρωνε, αλλά και καθοδηγούσε τους Έλληνες αγωνιστές. Ο παράνομος αυτός Τύπος ενημέρωνε τους Έλληνες για τις πολεμικές επιχειρήσεις των Γερμανών και των Συμμάχων, κρατούσε ψηλά το ηθικό τους γράφοντας για τη δράση των ανταρτών στα βουνά και έδινε πρακτικές συμβουλές επιβίωσης.
Η κάθε εφημερίδα συνήθως αποτελούσε όργανο κάποιου καθοδηγητικού οργάνου ή κάποιας οργάνωσης, περνούσε πολλές φορές από χέρι σε χέρι και διαβάζονταν από πολλούς. Το χειμώνα του 1943-1944 φαίνεται να εκδίδονταν στον Τύρναβο και να διακινούνταν σε όλη την τότε επαρχία του τέσσερις εφημερίδες: η «Λαϊκή Δράση» της επαρχιακής επιτροπής Ε.Α.Μ. Τυρνάβου, ο «Αγώνας» του Ε.Α.Μ. επαρχίας Τυρνάβου, η «Εξόρμηση» του συμβουλίου της Ε.Π.Ο.Ν. Τυρνάβου και ο «Κόκκινος Φρουρός» της περιφερειακής επιτροπής Τυρνάβου του Κ.Κ.Ε. Τα τετρασέλιδα, συνήθως, μικρών διαστάσεων φύλλα των εφημερίδων δακτυλογραφούνταν και τυπώνονταν στον Τύρναβο σε απλό πολύγραφο, που συχνά άλλαζε «στέκι», όπως το έλεγαν. Μαρτυρίες μας πληροφορούν ότι τα αντίτυπα ήταν ελάχιστα και κατόπιν αντιγράφονταν σε πολλά με το χέρι από καλλιγράφους, κυρίως μαθήτριες.
Τα κύρια άρθρα των εφημερίδων αναφέρονται κυρίως στην κατάσταση του αγωνιζόμενου λαού, στον σκληρό αγώνα των ανταρτών του Ε.Λ.Α.Σ., στην αμφισβητούμενη στάση και δράση του Ναπολέοντα Ζέρβα και του Ε.Δ.Ε.Σ. και στην κατοχική κυβέρνηση Ράλλη. Παράλληλα εμψυχώνουν και ενθαρρύνουν τους αναγνώστες για τη στήριξη του αγώνα μέχρι τη νίκη που προβλέπουν πως δε θα αργήσει. Τα κύρια άρθρα της «Λαϊκής Δράσης» και του «Κόκκινου Φρουρού» είναι κείμενα δομημένα με πολύ καλή οργάνωση και έκφραση του λόγου, με λόγο απλό και ουσιαστικό, αλλά και με επίκληση στο συναίσθημα του αναγνώστη και ανήκουν σε συντάκτες καλά ενημερωμένους με αρκετά καλό επίπεδο μόρφωσης.
Οι εφημερίδες του Τυρνάβου ήταν μικρών διαστάσεων (28Χ19), όπως και όλων των κατεχόμενων πόλεων. Και ο Τύρναβος του 1943 των 7.000 κατοίκων – στη στατιστική του 1940 ο πληθυσμός του Τυρνάβου ήταν 11.000 κάτοικοι από τους οποίους πάνω από 9.000 ασχολούνταν με τη γεωργία και ζούσε, από τους μεγαλοπαραγωγούς, σε κλειστή οικονομία – ήταν μία κατεχόμενη πόλη από τους Γερμανούς ( Μεραρχία SS ), οι οποίοι ήρθαν στη Θεσσαλία το Σεπτέμβριο του 1943 – είσοδος στη Λάρισα στις 11 Σεπτ. 1943 – αποφασισμένοι να τιμωρήσουν τους Θεσσαλούς που φυγάδευσαν μαζικά ιταλούς στρατιωτικούς και τα πολεμοφόδιά τους στους αντάρτες αμέσως μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας στις 8 Σεπτεμβρίου του 1943.
Η εβδομαδιαία «Λαϊκή Δράση», που άρχισε να εκδίδεται από τις 20 Νοεμβρίου 1943 και κόστιζε 500 δρχ. – οι εφημερίδες το 1940 κόστιζαν 2 δρχ. – , στο 2ο φύλλο της (1 Δεκ.) καλεί τους ανθρώπους των γραμμάτων και τους επιστήμονες να συμβάλλουν στη μόρφωση και τον εκπολιτισμό του λαού με διαλέξεις για ηρωικές μορφές και αγώνες της ελληνικής ιστορίας, για αγώνες του 1821 καθώς και για θέματα τεχνικά και υγιεινής. Επαινεί τους γεωργούς της περιφέρειας Τυρνάβου που έσπειραν πολύ περισσότερα στρέμματα με σιτηρά, κάνοντας έτσι πράξη την προτροπή του ΕΑΜ: «Ούτε γωνιά γης να μη μείνει άσπαρτη από σας». Επιπλέον συγχαίρει τις γυναίκες και τους εκπαιδευτικούς του Τυρνάβου που αγωνίστηκαν για τη συγκρότηση μιας επιτροπής με μέλη « τίμιους, ηθικούς και ευυπόληπτους άνδρες και πολλές άξιες Ελληνίδες » για την προστασία του άπορου μαθητή και ζητά από τους κατοίκους του Τυρνάβου να προσφέρουν τα μεταχειρισμένα παπούτσια, ποδιές, παλτό και σάκες, τα οποία θα επιδιορθωθούν από τεχνικά συνεργεία και θα δοθούν σε άπορα παιδιά. Η διανομή σε 120 άπορους μαθητές έγινε το απόγευμα της πρώτης μέρας των Χριστουγέννων (φύλλο 28ης Δεκ.).
Ο συντάκτης ενός συγκινητικού άρθρου της «Λαϊκής Δράσης» με τίτλο « Τους μισούμε » (1 Δεκ.) αναφέρεται στα δεινά της Κατοχής και στον πνιγμό (21-1-1943) σε τορπιλισμένο πλοίο του αιχμαλώτου από τους Ιταλούς Τυρναβίτη δασκάλου Γιάννη Κάιβα, σύζυγο της Φανής Σαρχώση και γιο του Ηλία Κάιβα από το Δαμάσι. Την αφορμή παίρνει από το γεγονός ότι ο πατέρας γέρο Ηλίας Κάιβας περπατούσε στη μία πλευρά της πλατείας του Τυρνάβου κοιτάζοντας μακριά συλλογισμένος το γιο του και αδιαφορώντας για τις προετοιμασίες του γερμανικού θιάσου που γίνονταν στην άλλη πλευρά της πλατείας, όπου είχαν συγκεντρωθεί λίγοι περίεργοι Τυρναβίτες. Στο επόμενο φύλλο (12 Δεκ.) παρουσιάζεται μία τοπική είδηση που αφορά την ελεεινή αρπαγή από τη σούστα του Τυρναβίτη αγωγιάτη Γ. Κωστούλα του αλόγου από έναν Ιταλό με παρόντα ένα Γερμανό αξιωματικό στο δρόμο για Λάρισα (10-12-1943). Ήταν ένα γεγονός που προκάλεσε « κύμα αγανάκτησης και μίσους στον πληθυσμό του Τυρνάβου ».
Στον Τύρναβο δραστηριοποιούνταν και τμήμα της πανθεσσαλικής οργάνωσης «Εθνική Αλληλεγγύη», το έργο της οποίας εκθειάζεται από την εφημερίδα «Λαϊκή Δράση» που ζητά την συνεισφορά όλων προς την οργάνωση ακόμα και από το υστέρημά τους. Η οργάνωση είχε ένα σοβαρό δίχτυ ιδρυμάτων κοινωνικής πρόνοιας στη Θεσσαλία και διοικούνταν από τριμελή επιτροπή με το ένα μέλος να είναι ο Τυρναβίτης Κάστας Μάτος, καθηγητής μαθηματικών.
Λίγο πριν τα Χριστούγεννα 1943 αλλά και μετά η «Λαϊκή Δράση» κάνει έκκληση προς τον λαό της επαρχίας Τυρνάβου και ζητά από όλους να ετοιμάσουν το Δέμα του Αντάρτη με φανέλα, κασκόλ, πουλόβερ, γάντια, κάλτσες. Παράλληλα υπενθυμίζει στους οργανωμένους στο ΕΑΜ τη διαταγή το ΕΛΑΣ για απαγόρευση χαρτοπαιξίας. Στα φύλλα της εφημερίδας υπάρχουν πάντα πολεμικές ειδήσεις από το ραδιόφωνο του Λονδίνου και της Μόσχας αλλά και αρχικά ονομάτων με οικονομικές ενισχύσεις.
Η «Εξόρμηση» παρουσιάζει πλήρες ρεπορτάζ για την επιτυχημένη καλλιτεχνική βραδιά των νέων της με πάνω από 200 μέλη Ε.Π.Ο.Ν. Τυρνάβου με ένα έγχορδο μουσικό συγκρότημα το βράδυ των Χριστουγέννων και κάνει αναφορά στις επονίτικες γιορτές στη Ραψάνη και τους Γόννους. Παρουσιάζει επονίτικες δράσεις από τα γύρω χωριά και επισημαίνει το ότι οι επονίτες του Τυρνάβου ζήτησαν από τον νομάρχη Λάρισας Γιάννη Γκότση τη νομιμοποίηση των εκπολιτιστικών ομίλων Τυρνάβου και τη χρηματική ενίσχυσή τους, αφού πρώτα παρουσίασαν την εκπολιτιστική κίνηση της νεολαίας Τυρνάβου, ενώ εκείνος ανταποκρίθηκε θετικά.
Στο 2ο φύλλο (23-1-1944) του «Κόκκινου Φρουρού» δημοσιεύεται ο απολογισμός της οικονομικής επιτροπής Τυρνάβου για το μήνα Δεκέμβριο με συνδρομητές και ενισχυτές του ΚΚΕ. Η επιτροπή αναφέρει ως έσοδα 9 εκατομμύρια δραχμές, 57 οκάδες σιτάρι και 30 οκάδες κουκιά. Στη συνέχεια δημοσιεύει κατάλογο με 7 έκτακτους ενισχυτές και 192 τακτικούς με ποσά από 2000 δρχ. έως 500.000 δρχ. Τα ονόματα των ενισχυτών ποικίλουν ανάλογα με το επάγγελμα, τα παρατσούκλια ή τις καθημερινές συνήθειές τους και είναι όλα ψευδώνυμα.
Τα παραπάνω στοιχεία είναι ένα μικρό μέρος της εισήγησής μου στην ημερίδα «Ψηφίδες Ιστορίας περιοχής Τυρνάβου» της 11ης Νοεμ. 2017 και τα φύλλα των εφημερίδων ανήκουν στο αρχείο του Ε.Λ.Ι.Α. και στο μουσείο Εθνικής Αντίστασης Λάρισας που έχει κάποια αντίγραφά τους.
* Ο Ιωάννης Ν. Γιαννούλας είναι καθηγητής φιλόλογος στο ΓΕΛ Τυρνάβου
