Του Βασίλη Βασιλόπουλου*
«O GDPR της δημοσιογραφίας. Τι λέει ο Κανονισμός και γιατί εξαιρεί τη δημοσιογραφική έρευνα. Ποιες οδηγίες ακολουθούν τα ΜΜΕ για την προστασία της ιδιωτικότητας και τι λένε οι Κώδικες Δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος»
Γράφτηκαν πολλές εικασίες, κατά το πρώτο διάστημα της εφαρμογής του Γενικού Κανονισμού, ότι ο GDPR θα επιφέρει σοβαρές προκλήσεις στα ΜΜΕ και ειδικά στη δημοσιογραφία. Οι αρθρογράφοι επεσήμαιναν δύο πράγματα. Ότι εκβιάζεται να υπάρξει ένα άλλο επιχειρηματικό σχέδιο στη διανομή περιεχομένου, καθώς και ότι είναι μάταιο, λόγω ανταγωνισμού, να αυτορρυθμιστεί η βιομηχανία του Τύπου. Μερικοί εκτιμούσαν ότι ο GDPR θα υπονομεύσει τον τρόπο που εισπράττει ένα Μέσο τα αναγκαία έσοδα. Κάποιοι άλλοι έβλεπαν τον Κανονισμό ως φίμωτρο της αποκαλυπτικής δημοσιογραφίας αντιδρώντας στους “ ειδικούς” που ζητούσαν συγκατάθεση για μια έρευνα ή ακόμα και λήθη ιστορικών γεγονότων.
Παίρνοντας τα πράγματα με τη σειρά.
Πώς επιβιώνουν τα Μέσα σήμερα
Η προσέγγιση που αφορά στην επιβίωση των επιχειρήσεων ΜΜΕ αγνοεί ότι η οικονομική αυτοτέλειά τους με βάση το παραδοσιακό μοντέλο, είναι ανέφικτη εδώ και καιρό (λόγω μετατόπισης του κοινού στα ψηφιακά ΜΜΕ, μείωσης της διαφημιστικής δαπάνης, ελάττωσης της κρατικής προβολής) και αυτό εξηγεί και την εικόνα παρακμής και αναξιοπιστίας ορισμένων επιχειρήσεων Τύπου, αλλά και της βιαστικής και απρόσεκτης ψηφιακής μετάβασης άλλων παραδοσιακών οντοτήτων. Εστιάζοντας στα αίτια, αποκαλύπτεται ο πυρήνας της διαπλοκής με τις ρυθμιστικές αρχές και ειδικά τη νομοθετική εξουσία.
Συνεπώς, το παλιό μοντέλο δεν επιβιώνει με πριμοδοτούμενες εκδόσεις και ακόμα περισσότερο σε περίοδο όπου οι ρυθμιστικές Αρχές επιβάλλουν κανόνες και θεσπίζουν πλαίσια εξουδετέρωσης αθέμιτων πρακτικών. Για παράδειγμα, εάν στην εποχή της αρρύθμιστης ψηφιακής αγοράς εφαρμόζεται εναλλακτικό μοντέλο συγκέντρωσης και χρηματοποίησης προσωπικών δεδομένων του κοινού ερήμην του, το Μέσο θα υποστεί τα απότοκα της καταπάτησης του δικαιώματος του ανθρώπου να αποφασίσει ο ίδιος για το εάν και το πως, θα διαθέτει τις προσωπικές του πληροφορίες.
Ακόμα χειρότερα, εάν ένα Μέσο δημοσιογραφεί λες και η δημόσια σφαίρα είναι χωματερή ή παρουσιάζει το Δημόσιο Συμφέρον ως έννοια λάστιχο για να κρύβει αθέμιτες πρακτικές, τότε οι νόμοι και οι ρυθμίσεις ορίζουν ότι λειτουργεί ανεύθυνα, αδιαφορώντας για την ελευθερία της έκφρασης, την ελευθεροτυπία και την προστασία της ιδιωτικής ζωής του ανθρώπου.
Η δημοσιογραφική έρευνα – Τα δημόσια πρόσωπα και οι ιδιώτες
Για τη δεύτερη εικασία, θα πρέπει να επισημανθεί ότι τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις που τις χρηματοδοτούν και διευθύνουν εκδότες, με σκοπό το κέρδος ή τον επηρεασμό. Σε αυτά τα ΜΜΕ εργάζονται Δημοσιογράφοι που ασφαλώς δεν έχουν τα ίδια κίνητρα και στόχους με τους επιχειρηματίες αλλά αντιθέτως προς αυτούς, έχουν και αυστηρότατες κανονιστικές επαγγελματικές διατάξεις που τους διαφοροποιούν από τους δημοσιολογούντες.
Σημειώνεται ότι ο νομοθέτης επιμένει να στηρίζει τη δημοσιογραφική εργασία και να μιλά για ΜΜΕ που υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον. Την καλύτερη απάντηση σε κάθε καχύποπτο ή καθ’ έξιν επικριτή, δίνει ο ΓΚΠΔ. Στο άρθρο 85 διαφαίνεται (+recital 153 GDPR) ότι ο συντάκτης του Κανονισμού έχει αποφασίσει να εξαιρέσει τη δημοσιογραφία που επιβεβαιώνει τη Δημόσια Αξία της Ενημέρωσης (η απόλυτη δέσμευση στο προοίμιο κάθε Κώδικα Δεοντολογίας), από τις υποχρεώσεις επεξεργασίας Προσωπικών Δεδομένων και ζητά από τις ευρωπαϊκές χώρες να εγγυηθούν την ελευθεροτυπία.
Από την πλευρά του το Συμβούλιο της Ευρώπης σε συμβουλευτικό κείμενο για τις αρχές καλής διακυβέρνησης δημοσίευσε οδηγίες προστασίας της ιδιωτικότητας στα ΜΜΕ, αναδεικνύοντας την αξία των επαγγελματικών αυτορρυθμιστικών πλαισίων δεοντολογίας. Πρόκειται για ένα κείμενο που ενσωματώνει όλους τους νόμους αλλά και τους Κώδικες Δεοντολογίας στο πεδίο της προστασίας των προσωπικών πληροφοριών (1), (2), (3) Παρουσιάζει νομολογία η οποία τεκμηριώνει ότι οι δικαστές, πολλές φορές, υιοθετούν τη θέση ότι ο δημοσιογράφος υπερασπίζεται το δημόσιο συμφέρον, μολονότι παραβαίνει νόμους για την ιδιωτικότητα. Ο διαχωρισμός της διαχείρισης δημόσιων προσώπων και ιδιωτών είναι ενδεικτικός.
Τα δημόσια πρόσωπα έχουν εξ ορισμού πάνω τους τα φώτα της δημοσιότητας. Έχουν όμως και προσωπικές στιγμές και πληροφορίες που δε σχετίζονται με το αξίωμα ή την ιδιότητά τους. Σαφώς αυτές οι διαχωριστικές γραμμές δε μπορεί να οριστούν με νομικές διατάξεις όταν εξετάζονται υπό το πρίσμα του εάν το κοινό έχει συμφέρον να γνωρίζει. Από την άλλη οι ιδιώτες έχουν κατά τεκμήριο την προστατευμένη ανωνυμία. Ωστόσο, όταν με ενεργό τρόπο συμμετέχουν σε δημόσιες υποθέσεις αίρεται η απαγόρευση δημοσιοποίησης των στοιχείων τους.
Είναι ο δημοσιογράφος υποχρεωμένος να ερευνήσει και να δημοσιεύσει για έναν δημόσιο λειτουργό που καταχράστηκε δημόσιο χρήμα ή ένα δημόσιο πρόσωπο – κοινωνικό πρότυπο, με εγκληματική ή ανήθικη δραστηριότητα. Είναι υποχρεωμένος να ερευνήσει και να δημοσιοποιήσει τις τεκμηριωμένες πληροφορίες του και για έναν ιδιώτη, η δραστηριότητα του οποίου σε δημόσιο χώρο ή δημόσιο ζήτημα, μπορεί να ενδιαφέρει την κοινωνική συζήτηση και να έχει νόημα για το Δημόσιο Συμφέρον.
Συμπερασματικά, ο δημοσιογράφος αναγνωρίζεται ότι οφείλει στην κοινωνία την αλήθεια και για αυτή θα ερευνήσει και θα αποκαλύψει. Η διαδικασία έρευνας και η δημοσιοποίηση του ρεπορτάζ είναι κάτι που επιβάλλεται να περνά από 40 κύματα. Ο επαγγελματικός Κώδικας Δεοντολογίας, το πλαίσιο του οποίου είναι ίδιο σε όλο τον κόσμο, υποδεικνύει, απαιτεί, απαγορεύει, τιμωρεί, περιορίζει, υποχρεώνει, δίνει δικαιώματα και αξιώνει από τον δημοσιογράφο να είναι έντιμος, γενναίος με την άλλη άποψη και να υπηρετεί το καθήκον αλήθειας τεκμηριώνοντας ισχυρισμούς και προστατεύοντας τα παιδιά και τους ανθρώπους ώστε να μην υποστούν βλάβη στα συμφέροντα, τα δικαιώματα και τις ελευθερίες τους.
Η εξαίρεση από τον GDPR δείχνει από μόνη της ότι μάλλον δεν συμφωνεί ο νομοθέτης να κάνει ευνοϊκή χρήση του Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων ο πολιτικός που ελέγχεται και απαιτεί δημοσιεύσεις κατά παραγγελία, ο φοροφυγάς που πληρώνει για να δημοσιεύεται η δική του εκδοχή, ο κατά συρροή εγκληματίας και ο ανεύθυνος λειτουργός, ο εκφραστής μιας ρητορικής μίσους και ρατσισμού που θέλει να ξαναγράψει την ιστορία ή ο απατεώνας που θα μπορούσε να προστατευτεί από την ανωνυμία.
Ο ευρωπαίος νομοθέτης γνωρίζει καλά ότι η δημοσιογραφία διέπεται από ένα τέτοιο αυστηρό αυτορρυθμιστικό – αυτοδεσμευτικό πλαίσιο Αρχών. Λειτουργεί με βάση ένα καταστατικό σύνταξης και δεοντολογίας με αυστηρές προβλέψεις και για το λόγο αυτό ενισχύει την ελευθερία της έκφρασης και την ενημέρωση προς το δημόσιο συμφέρον, εξαιρώντας τη δημοσιογραφία και την ακαδημαϊκή και στατιστική έρευνα.
Το δεοντολογικό πλαίσιο του επαγγέλματος που υιοθετεί το Συμβούλιο της Ευρώπης
Πριν βιαστεί ο δημοσιογράφος να κοινοποιήσει πληροφορίες, έχει πρωτίστως ελέγξει εάν παραβιάζει το νόμο για τη δημοσιοποίηση στοιχείων προσώπου που κατηγορείται χωρίς αποδείξεις ή που δεν φέρει καταδίκη. Εάν όμως κρίνει ο διευθυντής του ότι είναι ζωτικής σημασίας η πληροφορία, προφανώς θα δημοσιοποιήσει τις πληροφορίες του, τις οποίες έχει ελέγξει από δύο τουλάχιστον ανεξάρτητες πηγές.
Προς επίρρωση,
- το καθήκον απέναντι στο κοινό,
- η προστασία των πηγών,
- η τεκμηρίωση της αλήθειας,
- η αποφυγή διασποράς ψευδών ειδήσεων,
- η κρυφή κάμερα και η απόκρυψη ταυτότητας,
- η αμεροληψία,
- η αποφυγή έκθεσης χυδαίου υλικού, η έρευνα και η πρακτική συνέντευξης,
- η απόκρουση οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων,
- η κατασκευή ειδήσεων,
- η λογοκλοπή,
- η αντιστροφή μέσω αποσπασμάτων λόγου,
- η άρνηση δωροδοκίας,
- η προστασία της ιδιωτικής ζωής και των παιδιών ιδιαίτερα,
- τα πνευματικά δικαιώματα και άλλα πολλά ζητήματα ρυθμίζονται από τον Κώδικα Δεοντολογίας της Δημοσιογραφίας.
Με άλλα λόγια,
Απομένει λοιπόν η πλήρης συμμόρφωση των ΜΜΕ και των δημοσιογράφων τους με το αυτοδεσμευτικό τους πλαίσιο, για να εξασφαλιστεί ότι λειτουργούν ταυτόχρονα υπέρ του δημοσίου συμφέροντος και με βάση το πνεύμα του ΓΚΠΔ.
*Ο Βασίλης Βασιλόπουλος είναι ο Υπεύθυνος Προστασίας Δεδομένων της ΕΡΤ.
References
1. Αρχές Δεοντολογίας | ΕΣΗΕΑ [Internet]. [cited 2018 Sep 19]:
2. Editorial Codes OPAGreece – Greek [Internet]. [cited 2018 Sep 19] :
3. Guidelines on safeguarding privacy in the media – News [Internet]. [cited 2018 Sep 19] : , Greek
Σχετικοί σύνδεσμοι:
(1) Αρχές Δεοντολογίας του Δημοσιογραφικού Επαγγέλματος ΕΣΗΕΑ
https://www.esiea.gr/arxes-deontologias/
(2) Κώδικας Δεοντολογίας Ψηφιακών Μέσων Ενημέρωσης ΕΝΕΔ
http://www.ened.gr/Content/Files/ENED_OTHER_FILES/ENED-CODE-OF-ETHICS.pdf
(3) Οδηγίες στα ΜΜΕ για την Προστασία της Ιδιωτικής ζωής CoE-Συμβούλιο της Ευρώπης,
https://www.coe.int/en/web/freedom-expression/-/guidelines-on-safeguarding-privacy-in-the-med-1
