Από τον Ιωάννη Ν. Γιαννούλα, φιλόλογο – εκπαιδευτικό του ΓΕΛ Τυρνάβου
Μετά την υπόσχεση ενός ξέγνοιαστου καλοκαιριού για τους νεοεισερχόμενους φοιτητές και τις νεοεισερχόμενες φοιτήτριες, καθώς σαν από θαύμα ανακοινώθηκαν – για πρώτη φορά μετά το 1964 – τόσο σύντομα τα αποτελέσματα των Πανελλαδικών Εξετάσεων 2022, θα είχε, ίσως, ενδιαφέρον να αναζητήσουμε Τυρναβίτες φοιτητές που σπούδασαν στο «Εθνικόν Πανεπιστήμιον Αθηνών», το μοναδικό πανεπιστήμιο της χώρας κατά τον 19ο αιώνα και ως τις αρχές του 20ου – το 1925 ιδρύθηκε ένα άλλο στη Θεσσαλονίκη – χωρίς εισαγωγικές εξετάσεις.
Το ζήτημα των εισαγωγικών εξετάσεων στο πανεπιστήμιο πέρασε διάφορα στάδια, επειδή αυξάνονταν συνεχώς ο αριθμός των σπουδαστών παράλληλα με τη σταδιακή απελευθέρωση ελληνικών εδαφών από την οθωμανική κατοχή. Επιπλέον οι ανάγκες στελέχωσης των δομών του κράτους και των επιχειρήσεων πολλαπλασιάζονταν και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να θεωρείται περιζήτητη μια θέση σε δημόσια υπηρεσία ή στον ιδιωτικό τομέα με γνώσεις πανεπιστημίου, κάτι που αύξησε τους φοιτητές από τις μη απελευθερωμένες περιοχές, οι οποίοι χαρακτηρίζονταν ως αλλοδαποί.
Ιστορική αναδρομή
Από το 1837, έτος ίδρυσης του πανεπιστημίου, και μέχρι το 1924 η εισαγωγή σ΄ αυτό γινόταν χωρίς εξετάσεις. Όμως, ανάμεσα στο 1895 και το 1911 κάθε χρόνο εγγράφονταν στις σχολές 1000 περίπου σπουδαστές και το 1920 έφτασαν τους 2000, με χαμηλά εκπαιδευτικά τέλη. Αυτό οδήγησε στην καθιέρωση εισαγωγικών εξετάσεων (νόμος 2905/27-7-1922) αρχικά το 1924 στη φυσικομαθηματική σχολή, το 1926 στις υπόλοιπες και για όλες τις σχολές την ίδια περίοδο από το ακαδημαϊκό έτος 1927-1928. Σύμφωνα με τον νόμο η διοργάνωση των εισαγωγικών εξετάσεων διενεργούνταν από κάθε σχολή ξεχωριστά για όλους τους υποψηφίους, οι οποίοι μπορούσαν να λάβουν μέρος σε όσες εξετάσεις ήθελαν, εφόσον δεν συνέπιπταν οι ημερομηνίες διεξαγωγής τους, και αν επιτύγχαναν σε περισσότερες από μία σχολές, αναγκαστικά επέλεγαν μία από αυτές. Το σύστημα αυτό κράτησε μέχρι το 1963 και την περίοδο έκαναν την εμφάνισή τους τα πρώτα φροντιστήρια για την προετοιμασία των υποψηφίων στις εισαγωγικές εξετάσεις. Μάλιστα, από το 1954 ο αριθμός των εισακτέων καθορίζεται από το Υπουργείο Παιδείας.
Τον Σεπτέμβριο του 1964 καθιερώθηκαν πανελλαδικές εξετάσεις, με την ονομασία «Εισιτήριες Εξετάσεις» από την κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου και διοργανώνονταν κεντρικά από το Υπουργείο Παιδείας με κοινά για τους υποψηφίους θέματα. Το 1980 ονομάστηκαν «Πανελλήνιες Εξετάσεις» από την κυβέρνηση Γεωργίου Ράλλη και αφορούσαν τις δύο τελευταίες τάξεις του Λυκείου. Το 1983 μετονομάστηκαν σε «Γενικές Εξετάσεις» από την κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου (σύστημα με τις «δέσμες μαθημάτων») και από το 2000 έως σήμερα ονομάζονται «Πανελλαδικές Εξετάσεις».
Το Πανεπιστήμιο
Το 1837 το όνειρο του Καποδίστρια για ελληνικό πανεπιστήμιο έγινε πραγματικότητα. Στην ανακαινισμένη κατοικία του αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη – που σήμερα λειτουργεί ως Μουσείο του Πανεπιστημίου – στην Πλάκα και στις 3 Μαΐου 1837, τρίτη ημέρα του Πάσχα, εγκαινιάστηκε το πρώτο ελληνικό Πανεπιστήμιο με την επωνυμία «Πανεπιστήμιον του Όθωνος» (Οθώνειον Πανεπιστήμιον), από το όνομα του πρώτου βασιλιά της Ελλάδας ‘Οθωνα και κατά τη συνήθεια των Γερμανών ηγεμόνων να δίνουν το όνομά τους στα Πανεπιστήμια, με 4 ακαδημαϊκά τμήματα. Η οργάνωση και η λειτουργία του έγινε στα πρότυπα του Πανεπιστημίου του Βερολίνου (που ιδρύθηκε το 1810) και όχι των γαλλικών πανεπιστημίων και αυτό, γιατί από τη μια πλευρά ήταν επιλογή των Βαυαρών και από την άλλη επιλογή ενός μεγάλου τμήματος Ελλήνων διανοουμένων, που ήταν γερμανοτραφείς. Πολλοί από αυτούς είχαν σπουδάσει σε γερμανόφωνες χώρες και θεωρούσαν ότι το γερμανικό πανεπιστημιακό σύστημα και γενικότερα η εκπαίδευση στη Γερμανία με το ενδιαφέρον της για τη γενική παιδεία, και μάλιστα για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, ταίριαζε περισσότερο στο ελληνικό Πανεπιστήμιο. Στη Γαλλία υπήρχαν ανεξάρτητες η μία από την άλλη σχολές με έμφαση στην εξειδίκευση και την επαγγελματική κατάρτιση με συνεχή έλεγχο εξετάσεων.
Οι σχολές του Πανεπιστημίου
Ο Δανός αρχιτέκτονας Χανς Κρίστιαν Χάνσεν κατασκεύασε στη σημερινή οδό Πανεπιστημίου τη γνωστή «Αθηναϊκή Τριλογία» που αποτελούνταν από το κεντρικό κτίριο του Οθώνειου Πανεπιστημίου, την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (στα αριστερά) και την Ακαδημία (στα δεξιά). Το Πανεπιστήμιο μετεγκαταστάθηκε στο νέο αυτό κτίριο τον Νοέμβριο του 1841 και στις 20 Οκτωβρίου του 1862, μετά την έξωση του βασιλιά Όθωνα, το ίδρυμα μετονομάστηκε σε «Εθνικόν Πανεπιστήμιον Αθηνών». Αποτελούνταν από τέσσερις σχολές, τη Θεολογική, τη Νομική, την Ιατρική (περιλάμβανε και έδρα φαρμακολογίας που θα γίνει Φαρμακευτικό Σχολείο) και τη Φιλοσοφική, η οποία περιλάμβανε, εκτός από τις φιλολογικές επιστήμες, και τις φυσικο-μαθηματικές (που θεωρούνταν τμήμα της φιλοσοφίας από τους Γερμανούς). Κατά το πρώτο έτος λειτουργίας του είχε 52 εγγεγραμμένους φοιτητές: 8 στη Θεολογική, 22 στη Νομική, 4 στην Ιατρική και 18 στη Φιλοσοφική. Το έτος 1855-1856 το Πανεπιστήμιο είχε 590 φοιτητές (315 από τις απελευθερωμένες περιοχές, 235 από περιοχές αλύτρωτου, υπόδουλου, ελληνισμού και 40 άλλοι) και αντίστοιχα 22 στη Θεολογική, 219 στη Νομική, 228 στην Ιατρική, 79 στη Φιλοσοφική, 42 στη Φαρμακευτική (Φαρμακευτικό Σχολείο). Το 1870 οι φοιτητές ήταν πάνω από 1200.
Δικαίωμα εγγραφής
Για την εγγραφή των σπουδαστών στο Πανεπιστήμιο απαιτούνταν απολυτήριο Γυμνασίου ή «αποδεικτικόν εξετάσεως» από Γυμνάσιο, αν σπούδασαν σε ιδιωτικό σχολείο ή στο σπίτι τους. Για να γίνει κατανοητό, πρέπει να διευκρινιστεί πως το εκπαιδευτικό σύστημα περιλάμβανε ένα σχήμα 7 Δημοτικό (υποχρεωτικό) + 3 Ελληνικό Σχολείο + (με εξετάσεις) 4 Γυμνάσιο. Όμως, κάποιος μαθητής μπορούσε μετά την 4η δημοτικού να δώσει εξετάσεις και να γραφεί στο Ελληνικό με το σχήμα να διαμορφώνεται ως εξής: 4 Δημοτικό + (με εξετάσεις) 3 Ελληνικό Σχολείο + (με εξετάσεις) 4 Γυμνάσιο —- (χωρίς εξετάσεις) Πανεπιστήμιο. Το 1881 το δημοτικό γίνεται 4τάξιο. Το σύστημα αυτό επικράτησε μέχρι την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1913. Όσον αφορά την ονομασία των σχολικών βαθμίδων, δεν χρησιμοποιήθηκαν όροι που είχαν περισσότερο επικρατήσει στον ελληνικό χώρο (κοινόν σχολείον, λύκειον, ακαδημία κλπ.), αλλά από ανόητο μιμητισμό απλές μεταφράσεις ή προσαρμογές των αντίστοιχων γερμανικών (Volkschule : «σχολείον του λαού», Lateinische : «ελληνικόν σχολείον», Gymnasium : «γυμνάσιον» ). Ας σημειωθεί πως τα σχολεία του υπόδουλου ελληνισμού καθιέρωσαν το σχήμα 6 Δημοτικό + 6 Γυμνάσιο. Παράλληλα υπήρχαν αρκετά ιδρύματα για επαγγελματική κατάρτιση (π.χ. Πολυτεχνικό Σχολείο).
Οι σπουδές
Η διάρκεια των σπουδών ήταν τρία χρόνια για τη Φιλοσοφική και τέσσερα για τις άλλες σχολές. Οι φοιτητές όλων των σχολών υποχρεώνονταν να παρακολουθούν, εκτός από τα μαθήματα της σχολής τους, και μια σειρά γενικών μαθημάτων, που διδάσκονταν στη Φιλοσοφική : λογική, μεταφυσική, ηθική, φυσικό δίκαιο, ψυχολογία, γενική ιστορία, στοιχειώδη μαθηματικά και πειραματική φυσική. Εξετάσεις προβλέπονταν στο τέλος των σπουδών για τη λήψη διπλώματος. Όμως, επειδή πολλοί φοιτητές δεν παρακολουθούσαν τα μαθήματα, το 1882 θεσπίστηκαν εξετάσεις για τα γενικά μαθήματα μετά το δεύτερο έτος σπουδών.
Τίτλοι σπουδών
Οι διπλωματικές εξετάσεις ήταν δύο ειδών, απολυτήριες και διδακτορικές. Οι απολυτήριες οδηγούσαν στο δίπλωμα του τελειοδίδακτου, ενώ οι διδακτορικές, πιο αυστηρές από τις πρώτες, στο δίπλωμα του διδάκτορα. Για το διδακτορικό δίπλωμα ο υποψήφιος όφειλε, επίσης, μετά την επιτυχία του στις εξετάσεις, να υποβάλλει και μια εργασία (διδακτορική διατριβή) σχετική με το αντικείμενο των σπουδών του. Όσοι φοιτητές δεν επιθυμούσαν να υποβληθούν σε εξετάσεις, μπορούσαν να ζητήσουν από το Πανεπιστήμιο «αποφοιτήριο», στο οποίο αναγράφονταν τα μαθήματα που παρακολούθησαν στη διάρκεια των σπουδών τους. Ένα μεγάλο ποσοστό φοιτητών δεν έφταναν ποτέ στο δίπλωμα, αλλά όμως με το «αποφοιτήριο» ένας φοιτητής Νομικής μπορούσε εύκολα να διεκδικήσει μια θέση στο δημόσιο ή στον ιδιωτικό τομέα και ένας φοιτητής Φιλοσοφικής μπορούσε να διδάξει στο ελληνικό σχολείο, λόγω έλλειψης διδακτικού προσωπικού.
Τυρναβίτες πτυχιούχοι 19ου αι.
Από τον μακρύ κατάλογο του Βασίλη Φ. Πλάτανου για τους Θεσσαλούς φοιτητές (1843-1914) του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών αναζήτησα τους φοιτητές «εκ Τυρνάβου» – ίσως υπάρχουν και άλλοι Τυρναβίτες ανάμεσα σε όσους καταγράφονται με τόπο καταγωγής «εκ Θεσσαλίας» – και βρήκα να υπάρχουν καταγεγραμμένοι 10 πτυχιούχοι της Νομικής (4 τελειοδίδακτοι και 6 διδάκτορες) και ένας που απορρίφθηκε τρεις φορές (ο Οικονόμου Δημήτριος). Επίσης καταγράφονται 3 φιλόλογοι, 1 μαθηματικός και 2 ελληνοδιδάσκαλοι.
Τελειοδιδακτοι Νομικής ήταν οι : Γεωργιάδης Ανδρέας Γ. (1889), Μπιλούλης Βασίλειος Σ. (1890), Λακέρδας Ιωάννης Α. (1899, μετρίως), Δασκαλόπουλος Αστέριος Α. (1901, μετρίως). Διδάκτορες Νομικής ήταν οι : Στρόγγυλος Αναστάσιος Γ. (1891, λίαν καλώς – επέστρεψε στον Τύρναβο και εργάστηκε ως δικηγόρος), Ανδρεάδης Αλκιβιάδης (1893, καλώς) , Μουλούλης Πανταζής Δ. (1897, καλώς), Αγγελίδης Πελοπίδας Π. (1900, καλώς – έγινε δικηγόρος και βουλευτής Λάρισας και εκλέχτηκε βουλευτής ευρείας περιφέρειας Λάρισας στη Β΄ Αναθεωρητική Βουλή το 1910-1911, ενώ επανεκλέχτηκε το 1912 και το 1915), Ζαφειριάδης Αλέξανδρος (1906, καλώς – δικηγόρος, γιος του επανειλημμένα δημάρχου Τυρνάβου και βουλευτή Αθανάσιου Ζαφειριάδη, γεννημένος το 1884 σκοτώθηκε στη μάχη του Σαρανταπόρου στις 9-10-1912), Τσουτσιάνης Μιχαήλ Κ. (1910, καλώς).
Διδάκτορες Φιλοσοφικής ήταν οι :
Δημητριάδης Αθανάσιος ( Άριστα, αναγόρευσις και λήψις διπλώματος 9-7-1866. Κατόπιν διαγωνισμού, πήγε με υποτροφία στη Γερμανία όπου σπούδασε αρχαιολογία και διετέλεσε έφορος αρχαιοτήτων με μεγάλη δραστηριότητα, ενώ έλαβε μέρος στις ανασκαφές της αρχαίας Ολυμπίας. Ήταν αδελφός του σπουδαίου γιατρού Εμμανουήλ Δημητριάδη), ΤΖΑΡΤΖΑΝΟΣ ΑΧΙΛΛΕΥΣ Α. (1901, τμήμα φιλολογίας, άριστα – Υπήρξε σπουδαίος φιλόλογος, παιδαγωγός και γλωσσολόγος. Το 1893 πήρε το πτυχίο του τριτοβάθμιου ελληνοδιδδασκάλου με άριστα από το Διδασκαλείο Αθηνών (σχολή δασκάλων)).
Από το τμήμα των Μαθηματικών, μετά από μία απόρριψη (1903), ο Παπαμιχαήλ Ιωάννης έλαβε δίπλωμα τελειοδίδακτου (μετρίως) το 1904.
Στον κατάλογο του Πλάτανου περιλαμβάνονται και ελληνοδιδάσκαλοι της περιόδου 1856-1895 πτυχιούχοι του Διδασκαλείου Αθηνών, της σχολής δασκάλων : Τζάρτζανος Αχιλλεύς (τριτοβάθμιος,1893, άριστα) και Ευθυμίου Θεόδωρος (πρωτοβάθμιος, 1893, μετρίως). Δεν συμπεριλαμβάνεται ο πολυγραφότατος και σπουδαίος δάσκαλος Δημοσθένης Ανδρεάδης Μ. που φοίτησε στο Διδασκαλείο Αθηνών το 1884 σε ηλικία 16 χρονών.
Επίσης δεν περιλαμβάνονται στον κατάλογο οι γιατροί. Όμως γνωρίζουμε τους εξής γιατρούς διπλωματούχους του Πανεπιστημίου Αθηνών κατά τον 19ο αι. : Νικόλαος Αντ. Μιχαηλίδης (διδάκτορας, 1901 – μετά από σπουδές στη Γαλλία και στη Γερμανία δίδαξε μικροβιολογία στην Ιατρική Σχολή), Εμμανουήλ Δημητριάδης (γεν. μέσα 19ου, ήταν γιατρός στον Τύρναβο αφιλοκερδώς, εκλέχτηκε επανειλημμένα δήμαρχος και το 1882 βουλευτής επαρχίας Τυρνάβου, αδελφός του αρχαιολόγου Αθανάσιου), Μιχαήλ Τσολάκης (γεν. το 1863, γιατρός στον Τύρναβο), Λάμπρος Λάμπρου (διδάκτορας, 1898 – γιατρός στον Τύρναβο, πρόεδρος κοινότητας το 1910, εκλέχτηκε βουλευτής επαρχίας Τυρνάβου το 1923 και αργότερα γερουσιαστής).
Τελικά, μπορεί τα εξεταστικά συστήματα να αλλάζουν, αλλά η έφεση για μάθηση, η επιθυμία για μόρφωση και η έγνοια για επαγγελματική αποκατάσταση παραμένουν ίδια. Το πιο σημαντικό στη δικαίωση της ύπαρξής μας είναι η προσφορά μέσα από το επάγγελμα ή το λειτούργημά μας στους συνανθρώπους μας και αυτό προκύπτει από τον ζήλο και την αγάπη για αυτό που κάνουμε. Εύχομαι οι νέοι φοιτητές και φοιτήτριες να είναι ικανοποιημένοι με τα αποτελέσματα των Πανελλαδικών Εξετάσεων 2022 και να βρήκαν μια θέση στη σχολή που επιθυμούν. Ας μη λησμονούν ότι ίσως πράγματι να υπάρχουν σχολές με προοπτική, όμως σίγουρα υπάρχουν άνθρωποι με προοπτική.
3-8-2022
ΠΗΓΕΣ
Α. ΑΝΤΩΝΙΟΥ «Βιογραφικό λεξικό ν. Θεσσαλικής Ιστορίας», Μεταίχμιο, Αθήνα 2018.
Α. ΔΗΜΑΡΑΣ «Εκπαίδευση 1830-1871» στο ΙΝΕ, τ. 4, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003.
ΙΕΕ, τ. ΙΓ, ΙΔ.
Κ. ΛΑΠΠΑΣ «Πανεπιστήμιο Αθηνών» στο ΙΝΕ, τ. 4, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003.
Β. Φ. ΠΛΑΤΑΝΟΣ «Θεσσαλοί φοιτητές …», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τ. 81, Λάρισα 2022.
Β. ΣΚΡΟΥΜΠΗΣ «Τύρναβος», Δήμος Τυρνάβου, Τύρναβος 1997.
