Θα φανταζόταν κανείς ότι ο Εμμανουήλ Κριαράς, στο 107ο έτος του βίου του, επαναπαυμένος στις δάφνες του, θα αρνιόταν να επιτρέψει στη δυσβάσταχτη ελληνική επικαιρότητα να τον αναστατώνει. Τουναντίον, όμως…
Από τη βάση του, το σπίτι-μνημείο της ιστορίας του δημοτικισμού, στην Αγγελάκη 1, στη Θεσσαλονίκη, ο κορυφαίος νεοελληνιστής, συγκριτολόγος και λεξικογράφος, παρακολουθεί όλες τις εξελίξεις λεπτό προς λεπτό. Εκπλήσσοντάς μας, ακόμα μια φορά, για την πνευματική εγρήγορση και διαύγειά του.
Γνωρίζει τα πάντα για τη Χρυσή Αυγή, ό,τι αποκαλύφθηκε μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα, αλλά και τη «σκόνη» που σήκωσε ξανά η Μαρία Ρεπούση με τις προβοκατόρικες δηλώσεις της για τα Αρχαία Ελληνικά. Και συνιστά προς πάσα κατεύθυνση «ψυχραιμία», επισημαίνοντας ότι «το ζήτημα της νεοελληνικής μας ταυτότητας είναι πόλος ανασφάλειας και ταραχής. Ας παύσουμε να καμαρώνουμε για την καταγωγή μας και ας κοιτάξουμε τη νεοελληνική πραγματικότητα».
Θαλερός και οξύνους, παρατηρεί νηφάλιος, διαβάζοντας καθημερινά τον Τύπο, τι συντελείται στη χώρα και στο εξωτερικό. Τον «πονά» η παράλυση, η διάλυση της δημόσιας ανώτατης εκπαίδευσης, που υπηρέτησε με πάθος και ήθος. «Η Παιδεία πάνω απ’ όλα!», υπογραμμίζει.
Παραδόξως, πείσμων και αισιόδοξος, μέσα στο χάος διατηρεί την ψυχραιμία του – η οποία, δεν απορρέει από μια απολύτως προσωπική νίκη του που συνιστά παρ’ όλα αυτά κοινό κτήμα. Γιατί ασφαλώς δεν κρύβει τη χαρά του για την επιτυχή έκβαση του μνημειώδους Λεξικού Κριαρά, που σχεδόν ολοκληρώνεται, φτάνοντας στο 18ο τόμο του και στην αρχή του γράμματος ρ (προβιδιάζω-ραβέντι). Η έκδοση ανήκει στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.
Στην τελευταία συνομιλία μας, ο Εμμανουήλ Κριαράς διαπίστωνε ότι «παρεκκλίναμε οι Έλληνες. Πρέπει να ξαναμπούμε στο σωστό δρόμο. Ως κράτος, ως κοινωνία και ως άτομα πρέπει να καταπολεμήσουμε τη φοροδιαφυγή και να εκτελούμε αδιαμαρτύρητα τις υποχρεώσεις μας, που όμως πρέπει να είναι δίκαια ρυθμιζόμενες από το κράτος. Ο Νεοέλληνας πρέπει να αλλάξει νοοτροπία σχετικά με το πώς αντιλαμβάνεται τις υποχρεώσεις του προς το κράτος και προς το σύνολο αλλά κι απέναντι στο συνάνθρωπο. Πρέπει επίσης να αποφύγουμε τους δογματισμούς και τους εύκολους λαϊκισμούς. Ευχή μου είναι να διορθωθούν οι ελλείψεις και να συναισθανθούν το καθήκον τους και οι διοικούντες και οι διοικούμενοι».
Σήμερα ξεκινά τη συνομιλία μας με τον αποτροπιασμό του για τη στυγνή δολοφονία του Παύλου Φύσσα: «Ο φόνος του Φύσσα είναι αποτρόπαιο πολιτικό έγκλημα. Τους υπευθύνους τούς αναζήτησε και συνεχίζει να τους αναζητά η Δικαιοσύνη, που ευτυχώς δρα με ταχύτητα και περίσκεψη. Η κυβέρνηση επιτέλους συγκινήθηκε από τα αλλεπάλληλα εγκλήματα και αποτάθηκε στη Δικαιοσύνη. Όλοι μας πρέπει να συναισθανθούμε τον κίνδυνο που διατρέχει ο τόπος μας, να βελτιώσουμε τη νοοτροπία μας και να σκεφτούμε το κοινωνικό συμφέρον, γιατί αυτό προάγει και το ατομικό μας συμφέρον. Χρειάζεται προσεκτική αντιμετώπιση των τραγικών γεγονότων».
Έχει πραγματικά ενδιαφέρον, και σχεδόν μια παρηγορητική επίδραση, να ακούς τον άνθρωπο που σήκωσε το δημοτικισμό στις πλάτες του δηλώνοντας στο παρελθόν «δεν θέλω να είμαι ο τελευταίος δημοτικιστής, γιατί η υπόθεση του δημοτικισμού και μετά την αναγνώρισή του από την πολιτεία δεν έληξε. Ο δημοτικισμός και η δημοτική χειμάζονται επί αιώνες», να συνιστά μέτρο απέναντι σε οποιεσδήποτε κορόνες όπως και αυτές της κ. Ρεπούση. Ανάλογο ενδιαφέρον έχει να ακούς από έναν άνθρωπο που κουβαλά έναν αιώνα στις πλάτες του να διαπιστώνει: «Θα ξεπεράσουμε οι Έλληνες τη μεγάλη φουρτούνα».
