ΓΡΑΦΕΙ Ο Πέτρος Οντούλης, πρώην Διευθυντής Δήμου Τυρνάβου*
Μέρος 2ο
Οδός Νικολάου Εμμανουήλ
Η οδός Νικολάου Εμμανουήλ αρχίζει από τη διασταύρωση αυτής με την οδό Λαρίσης στο ύψος του Πάρκου ΤΟΥΜΠΑ με κατεύθυνση προς τον Βορρά μέχρι την συμβολή της με την οδό Σωτ. Ντάσιου. Διέρχεται από την τοποθεσία «Καραβάκι», τα τσουκαλάδικα των οικογενειών «Χριστοδούλου» και την εκκλησία του Αγίου Νικολάου τον Τσουκαλά!!! Η οδός αυτή χαρακτηρίζεται ακόμη και από τα παλιά νεοκλασικά σπίτια και τυπικά σπίτια που οικοδομήθηκαν τις δεκαετίες του ’50 & ’60.
Και η οδός αυτή έζησε την δική της μικρή Οδύσσεια, ως προς την καθιέρωση του ονόματός της.
Τον Νοέμβριο του 1971 η Νομαρχία Λάρισας απέστειλε έγγραφο στους δήμους και τις κοινότητες με το οποίο τους «διέταζε» άμεσα να μετονομάσουν οδούς στους οποίους είχαν δοθεί ονόματα ζώντων προσώπων.
Στην πόλη μας με ΑΔΣ το 1960 είχε δοθεί το όνομα του ευεργέτη και δωρητή Νικολάου Εμμανουήλ σε κεντρική οδό, ο οποίος όμως το 1971 ήταν πρόσωπο εν ζωή αφού απεβίωσε το 1981.
Το δημοτικό συμβούλιο εκ των πραγμάτων υποχρεούνταν να πειθαρχήσει στην διαταγή της Νομαρχίας. Έτσι με απόφασή του μετονόμασε την οδό Νικ. Εμμανουήλ σε οδό «Ιωάννη Πέζαρου», εκφράζοντας εμμέσως πλην σαφώς τις αντιρρήσεις του (λόγω της δικτατορίας), ότι πρόκειται για δωρητή και ευεργέτη της πόλεως «[…] όστις δι’ ιδίων δαπανών ανήγειρεν ενταύθα το «ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΕΙΟΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΝ ΚΕΝΤΡΟΝ», παρίσταται δυστυχώς ανάγκη κατόπιν της ύπερθεν διαταγής όπως το δημοτικόν συμβούλιον προβή εις την μετονομασίαν της ως άνω οδού δι’ ετέρου ομόματος […]. Ίσως επειδή η οδός Ιωάννη Πέζαρου ήταν αδιάνοικτη…
Και τώρα όμως δεν ήταν γραφτό να τελειώσει εδώ το ζήτημα. Ένα περίπου μήνα αργότερα, τον Δεκέμβριο του 1971, με νέο έγγραφο της η Νομαρχία Λάρισας ζητά νέα απόφαση του Δ.Σ. κρίνοντας την απόφαση αυτή ως ελλιπή και αναιτιολόγητη «καθόσον δεν αναγράφεται εν αυτή 1) Εάν το δοθέν όνομα «Πέζαρου» τυγχάνη ιστορικόν πρόσωπον, β) η εθνική δράσις αυτού και γ) εάν το όνομα Νικ. Εμμανουήλ αναφέρεται ως πρόσωπον ζων».
Το Δ.Σ. τελικά με ακόμη μια απόφασή του [1] λίγες μέρες αργότερα, στις 15 Δεκεμβρίου του 1971, μετονομάζει την οδό Νικ. Εμμανουήλ, αντί σε Ιωάννη Πέζαρου, σε «οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου»… και τον Ιανουάριο του 1972, η Νομαρχία Λάρισας με τη σειρά της υποβάλει την απόφαση στο ΥΠΕΣ για έγκριση.
Όμως το ΥΠΕΣ αντλώντας πληροφορίες από «έγκυρα» πρόσωπα, με απόφασή του τον Φεβρουάριο του 1972 ανατρέπει τα πάντα και επαναφέρει τα πράγματα στην τελείως αρχική θέση τους, αναφέροντας: «Δεν εγκρίνομεν την υπ’ αριθ. 126/1971 απόφασιν του Δημοτικού Συμβουλίου Τυρνάβου, περί μετονομασίας της δημοτικής οδού «Νικολάου Εμμανουήλ», έστω κι αν αύτη φέρη όνομα ζώντος προσώπου, διότι η τυχόν μετονομασία ταύτης θα απετέλει προσβολήν κατά του προσώπου του τιμηθέντος, όστις αναγνωρίζεται ως ευεργέτης του Δήμου»…
Παραδόξως το Υπουργείο Εσωτερικών αυτή τη φορά είχε πράξει τα αυτονόητα διασώζοντας την τιμή του Κράτους, αλλά κυρίως του ευεργέτη της πόλης του Τυρνάβου…
Ο δωρητής & ευεργέτης Νικόλαος Π. Εμμανουήλ γεννήθηκε στον Τύρναβο το 1884 και απεβίωσε το 1981. Η κηδεία του έγινε στον Τύρναβο (Εμμανουήλειο) και ενταφιάστηκε στο νεκροταφείο της πόλης. Ασχολήθηκε επιτυχώς με το καπνεμπόριο από το οποίο απέκτησε μεγάλη περιουσία.
Συνέβαλε σημαντικά στην αποπεράτωση του Γυμνασίου Τυρνάβου (1ο Γυμνάσιο, δωρεά χρηματικού ποσού 50.000 δρχ.), ενώ μετά την ανέγερση του κτηρίου δώρισε για όλες τις αίθουσες του τις απαιτούμενες θερμάστρες πετρελαίου, καθώς και καινούργια θρανία.
Το 1965 κατασκευάστηκε με δική του αποκλειστικά δαπάνη το Εμμανουήλειο Πνευματικό Κέντρο που στέγασε για πολλά χρόνια την βιβλιοθήκη του Δήμου Τυρνάβου, την Συλλογή πινάκων ζωγραφικής του Δανιήλ Δανιήλ, φιλοξένησε πλήθος εκδηλώσεων στη μεγάλη αίθουσα και πολλές άλλες στις μικρότερες αίθουσες του ισογείου, που δυστυχώς όμως «τραυματίστηκε» σοβαρά από τον σεισμό της 3ης Μαρτίου 2021.
Δώρισε επίσης στον Δήμο Τυρνάβου 20 πίνακες ζωγραφικής του συμπατριώτη μας ζωγράφου Δανιήλ Δανιήλ (Αλεξάνδρου), του οποίου οι πίνακές και τα καβαλέτα του σήμερα να βρίσκονται σε δημοτικό χώρο…
Διέθεσε μεγάλα χρηματικά ποσά για άλλους σκοπούς μεταξύ των οποίων και του ποσού του 1.000.000 δρχ. περίπου, για την κατασκευή του Δημοτικού Κέντρου ΤΟΥΜΠΑ…
Οδοί Ελευθερίου Βενιζέλου, Στρ. Λιμπρίτη, Πλατεία του Λαού κ.λπ.
Με επόμενη σχετική απόφασή του, το δημοτικό συμβούλιο επιχειρεί να ολοκληρώσει την ονομασία οδών στον πολεοδομικό ιστό της πόλης, όπως και σε πλατείες.
Δήμαρχος της πόλης εξακολουθούσε ο Δημήτριος Νασίκας, ενώ το Δ.Σ. απαρτίζονταν από τους : Γ. Χατζηπούλιο (Πρόεδρος Δ.Σ.), Στ. Σταύρου (πρώην Πρόεδρος Κοινότητας Τυρνάβου), Ν. Καρασούλα, Σ. Ρίζο, Θ. Ζαρόγιαννο, Ι. Ταμπάκη, Ι. Βαστάκη, Ν. Αθανασίου, Ε. Κατσανούλα, Ξ. Ντάσιο, Β. Καστρό, Ι. Μπαράκο (παρόντες στην κατάρτιση της απόφασης), Αθ. Γκόγκα, Μ. Λουλέ, και Εμ. Αρίδα (απόντες στη συνεδρίαση κατά την κατάρτιση της απόφασης του Δ.Σ.).
Το Δ.Σ. με την απόφασή του μεταξύ των άλλων μετονομάζει την Πλατεία Λαού – για την οποία είχε αντίρρηση το ΥΠΕΣ, την ονομασία της οποίας δεν ενέκρινε – σε Πλατεία Ευζώνων, μετονομάζει τις οδούς Σφαγείων (που οδηγούσε στα δημοτικά Σφαγεία δίπλα από το σημερινό δημοτικό αμαξοστάσιο) σε οδό Ελευθερίου Βενιζέλου και Αναπαύσεως (που οδηγούσε στο δημοτικό νεκροταφείο) σε οδό Στρ. Λιμπρίτη και ονοματοθετεί μια σειρά από διαμορφούμενους δρόμους, κυρίως στην εκτός σχεδίου περιοχή με αριθμούς !!! ήτοι: Οδός 1, Οδός 2, Οδός 3 …. έως Οδός 45. Αρκετά χρόνια αργότερα, σταδιακά και μέχρι το 2009, όλες οι θα λάβουν ονόματα Τυρναβιτών ή άλλων σπουδαίων ανθρώπων ή γεγονότων. [2]
Οδός Ελευθερίου Βενιζέλου
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος (1864–1936) το όνομα του οποίου δόθηκε σε οδό που άρχιζε από τον κυλινδρόμυλο των Υιών Ευρπίδη Χατζηκρανιώτη, στο ΝΑ τμήμα της πόλης, υπήρξε ο πολιτικός που επηρέασε τα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας για τρεις τουλάχιστον δεκαετίες μέχρι τον θάνατό του στο Παρίσι το 1936. Διετέλεσε πρωθυπουργός της «Κρητικής Πολιτείας» και 7 φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας.
Πρωταγωνίστησε στον διπλασιασμό των συνόρων της Ελλάδας, στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913), ενώ στον Α΄ Π.Π. τάχθηκε υπέρ της ΑΝΤΑΝΤ, ερχόμενος σε ρήξη με τον Βασιλιά που ήταν υπέρ της ουδετερότητας. Με την διαφωνία του αυτή η χώρα οδηγήθηκε στον Εθνικό Διχασμό…
Το 1916 η εκκλησία της Ελλάδος σε συνεργασία με τον Βασιλιά Κωνσταντίνο, «ρίχνουν ανάθεμα» στο Πεδίο του Άρεως στον Ελ. Βενιζέλο, στο οποίο φέρεται ότι συμμετείχε μεταξύ πολλών δήμων & κοινοτήτων και η Κοινότητα Τυρνάβου (Πρόεδρος τότε ήταν ο Λ. Λάμπρου)…
Το 1920 χάνοντας τις εκλογές εγκαθίσταται στο Παρίσι από το οποίο επιστρέφει το 1928 οπότε επανεξελέγη πρωθυπουργός. Το 1933 επανεκλέγεται για τελευταία φορά πρωθυπουργός. Το 1935 ύστερα από την απόπειρα πραξικοπήματος κατέφυγε στο Παρίσι όπου και απεβίωσε.
Ο Ελ. Βενιζέλος εκτός των άλλων, έμεινε στην ιστορία και ως ο εμπνευστής του περίφημου «Ιδιώνυμου αδικήματος» του ν. 4229/1929 «Περί των μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών», νομοθέτημα που έπληττε τα δημοκρατικά δικαιώματα των Ελλήνων πολιτών, ποινικοποιώντας την υποστήριξη και διάδοση των κομμουνιστικών ιδεών με χιλιάδες προοδευτικούς πολίτες, αριστερούς & μέλη του ΚΚΕ να εκτοπίζονται στα νησιά Φολέγανδρο, Ανάφη, Αμοργό και Σκύρο. Το «Ιδιώνυμο» διατηρήθηκε σε διάφορες μορφές μέχρι το 1975…
Την εποχή εκείνη εναντιώθηκαν ο νομικός κόσμος της εποχής, αλλά και πολλοί διανοούμενοι όπως: ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, η Γαλάτεια Καζαντζάκη, ο Γεώργιος Νιρβάνας, ο Κωνσταντίνος Άμαντος, ο Δημήτρης Γληνός, ο Αλβέρτος Αϊνστάιν!!!, κλπ.
Σήμερα ο δρόμος οδηγεί προς το 1ο Δ. Σχολείο (Δωρεάς Άννας & Δημητρίου Βογιατζή και προς το δημοτικό Αμαξοστάσιο…
Οδός Στρατηγού Λιμπρίτη
Ο στρατηγός Θεόδωρος Λιμπρίτης (1846-1928) γεννήθηκε στο νησί Ίο από Κρήτες γονείς. Με κάποιον τρόπο συνέδεσε την ιδιότητα του στρατιωτικού με τον Τύρναβο, την περίοδο της ενσωμάτωσής του στην Ελλάδα το 1881. Εκλέγονταν Βουλευτής του Τυρνάβου για πολλά χρόνια (1895-1922). [3]
Ισχυρός χαρακτήρας, πολυπράγμων, ιδιόμορφος, αμφιλεγόμενος, φιλόδοξος, απασχόλησε την κοινή γνώμη της εποχής του για πολλά πράγματα, ακόμα και για φόνο ενός 22χρονου δεκανέα ή για μονομαχία με τον στρατηγό Κων/νο Σμολένσκη… Αντιμετωπίζοντας τις συνέπειες των πράξεών του, δεν απέφυγε και την λίγων μηνών φυλάκισή του στις φυλακές του Ιτζεδίν, το 1920.
Υπήρξε συνταγματάρχης του Μηχανικού και το 1903 διετέλεσε Υπουργός Στρατιωτικών στην Κυβέρνηση Δηλιγιάννη.
Σε κάποια αντιπαράθεση, απαντώντας σε υπαινιγμούς νεότερου βουλευτή, ο μεγάλος πλέον σε ηλικία Λυμπρίτης, του απάντησε «Το μυαλό δεν είναι αυγό νέε μου. Το μυαλό, κύριε, όταν υπάρχει, δεν μοιάζει με τ’ αυγό, που όσο πάει και κλουβιαίνει, είναι σαν το κρασί που όσο παλιώνει, δυναμώνει».
Ο στρ. Θεόδωρος Λυμπρίτης έχει συνδέσει το όνομά του και την πολιτική του παρουσία στον Τύρναβο, με την κατασκευή της κεντρικής πλατείας του Τυρνάβου, την επανακατασκευή της γέφυρας (καταστράφηκε από την πλημμύρα του 1885), αλλά και στην Επαρχία Τυρνάβου γενικότερα με την αποξήρανση της λίμνης του Νιζυρού (Καλιπεύκη), την οδό Ραψάνης – Πυργετού – Τεμπών. (Βλ. Βουλευτές του Τυρνάβου και της Επαρχίας Τυρνάβου Ιστορικά και Άλλα). [4]
Πλατεία του Λαού
Στην οικεία απόφαση του Δ.Σ. η πλατεία αυτή περιγράφονταν ότι βρίσκονταν «εις το δυτικόν σημείον της πόλεως». [5] Η πρόταση και ονοματοθεσία της πλατείας, ως Πλατείας Λαού, προφανώς θεωρήθηκε πολιτικό ατόπημα το σωτήριον έτος 1960, γεγονός για το οποίο η ονοματοθεσία τελικά που αποφάσισε το Δ.Σ. δεν εγκρίθηκε τελικά από το ΥΠ.ΕΣ.
Το ΥΠ.ΕΣ. αρνούμενο να χορηγήσει την έγκριση, ζητά εξηγήσεις από τον Δήμο, ο οποίος αντιλαμβανόμενος το «λάθος» του να ονοματοδοτήσει την πλατεία, σε Πλατεία Λαού, χαρακτηριστικά ανάφερε: […] 2) Πλατεία Λαού αριθμ. 12, αύτη κακώς ονομάσθη δέον δε ν’ αντικατασταθή δι’ ετέρας αποφάσεως του παρ’ ημίν Δ.Σ.[…].
Το Δ.Σ. αργότερα την μετονόμασε σε Πλατεία Ευζώνων…
Οδός Δομήνικου Θεοτοκοπούλου
Το 1966 το ΥΠΕΣ απέστειλε «διαταγή» δια μέσου των τότε Νομαρχιών σε όλους τους Δήμους και τις κοινότητες, αναφέροντας μεταξύ των άλλων ότι «[…] Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος γνωστός περισσότερον ως El Greco (ο Έλλην) υπήρξεν ο μέγιστος Έλλην ζωγράφος από του μεσαίωνος μέχρι σήμερον, εις δε εκ των κορυφαίων ιεροφαντών της παγκοσμίου ζωγραφικής διαπρέψας εν Ισπανία. […] το Υπουργείον φρονεί ότι επιβάλλεται όπως ούτος τιμηθή και υπό των οργανισμών τοπικής αυτοδιοικήσεως […] Εφ’ ω έχομεν την τιμήν να παρακαλέσωμεν όπως συστήσητε εις τους δήμους της περιφερείας του καθ’ υμάς νομού, ίνα μεριμνήσουν δια την λήψιν αποφάσεως του δημοτικού Συμβουλίου, περί ονομασίας μιας των ανωνύμων οδών […]. (1541-7/4/1614)
Η σαφής παραίνεση της διοίκησης μετουσιώνεται σε απόφαση του Δήμου για ονοματοθεσία δημοτικής οδού, άμεσα!
Στο δημοτικό συμβούλιο ο Δήμαρχος Δημήτρης Νασίκας πρότεινε «[..] περί ονομασίας μιας των οδών της πόλεως δια του ονόματος Δομήνικου Θεοτοκόπουλου ως ελάχιστον φόρον τιμής και ευγνωμοσύνης προς το τέκνον της Κρήτης, όπερ διέπρεψαν εις το Εξωτερικόν εξεπροσώπησε επαξίως την πατρίδαν και τον πολιτισμόν της [..]», εκτελώντας έτσι την ανωτέρω διαταγή του ΥΠΕΣ. [6]
Η οδός Δομήνικου Θεοτοκόπουλου αφορά τον δρόμο που αποτελεί προέκταση της οδού Ευθ. Γουνιτσιώτου προς τον Προφ. Ηλία. Αποτελεί σήμερα μια σημαντική οδό που οδηγεί εκτός του Ι.Ν του Πρ. Ηλία και στην κορυφή του Λουσφακιού και από εκεί προς το Δαμάσι…
Οδοί Αγαμέμνωνος, Ηροδότου, Αφροδίτης, Ηφαίστου… Νικ. Μητσιού, Ιωάννη
Γουνιτσιώτη, Θεμ. Τσιμπλούλη, Μάρκου Κυρούλη & Στρατηγού Τότσιου
Το 1969 η Δημοτική Αρχή Τυρνάβου που αποτελούνταν την εποχή εκείνη από: τον Χαράλαμπο Τσιώτση φαρμακοποιό, Δήμαρχο Τυρνάβου και τους Βασιλείου Πέτρο (Πρόεδρο Δ.Σ.), Κούβαρο Ιωάννη, Κούκο Αλέξανδρο, Μπαράκο Ιωάννη, Πολύζο Βασίλειο Κατσανούλα Ευάγγελο και Σιασιαμούτη Παναγιώτη (μέλη του), εφαρμόζοντας σχετική διαταγή, ονοματοδότησε μια σειρά δρόμους και παρόδους χωρίς ονομασία σε περιοχές εκτός του ρυμοτομικού σχεδίου.
Με σχετική απόφασή του ονοματοδοτεί 19 οδούς με ονόματα αρχαίων πόλεων ή αρχαίων προσώπων, όπως λ.χ. Αφροδίτης, Ηφαίστου, Πολυνίκου, Ετεοκλέους, Μυκηνών, Μυστρά κ.λπ. και 5 οδούς με τα ονόματα των: Νικ. Μητσιού, Ιωάν. Γουνιτσιώτη, Θεμ. Τσιμπλούλη, Μάρκου Κυρούλη και Στρατηγού Κων/νου Τότσιου, εφέδρων αξιωματικών που είτε σκοτώθηκαν στον Β΄ ΠΠ, είτε προσέφεραν στο κοινωνικό σύνολο οι ίδιοι και οι οικογένειές τους, είτε «εκτελέστηκαν υπό των Κομμουνιστών» ή «κομουνιστοσυμμοριτών»… [7] (ΑΔΣ 45/1969).
Οδοί Θ. Τσιμπλούλη & Νικ. Μητσιού
Ο Θεμιστοκλής Τσιμπλούλης γεννήθηκε στον Τύρναβο, όπου διέμενε ήταν γιατρός και υπίατρος κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου 1940-41, στην πρώτη γραμμή του πολέμου.
Ο Νικόλαος Μητσιός γεννήθηκε στον Τύρναβο και ήταν αγρότης-κτηματίας, έφεδρος υπολοχαγός.
Οι δύο Τυρναβίτες, συνελήφθησαν μαζί μα άλλους συμπατριώτες από τους Ιταλούς στον Τύρναβο στις 8-9 Δεκέμβρη 1943. Μεταφέρθηκαν στο Μεζούρλο στη Λάρισα κι από εκεί στην Πάτρα απ’ όπου θα μεταφέρονταν με πλοίο στην Ιταλία ως όμηροι…
Το πλοίο «Città di Genova» (Πόλη της Γένοβας) απέπλευσε από το λιμάνι της Πάτρας στις 20 Ιανουαρίου 1943 και το βράδυ 20 προς 21 Ιανουαρίου (κατ’ άλλους το μεσημέρι) κοντά στο νησί Σάσων στην Αδριατική, το πλοίο που τους μετέφερε μαζί με περίπου άλλους 152 Έλληνες ομήρους και 200 Ιταλούς στρατιώτες, τορπιλίστηκε από Αγγλικό υποβρύχιο και βυθίστηκε.
Από τη βύθιση του πλοίου πνίγηκαν 82 όμηροι μεταξύ των οποίων και οι Τυρναβίτες: Ιωάννης Κάιβας, Νικόλαος Μητσιός, Θεμιστοκλής Τσιμπλούλης και Σωτήριος Γκαραγκούνης ή Γκαραγκονούλης βρήκαν οικτρό θάνατο, ενώ διασώθηκε ο Βασιλείου Πέτρος…
Στις 21/9/1963 πραγματοποιήθηκε η ανακομιδή των οστών από το Μπάρι της Ιταλίας στον Πειραιά και στη συνέχεια στο Α΄ Νεκροταφείο των Αθηνών. Τα κιβώτια των ομήρων που ήταν από την ευρύτερη περιοχή της Λάρισας, τα παρέλαβε ο τότε Δήμαρχος Λάρισας Δ. Χατζηγιάννης επικεφαλής αντιπροσωπείας…
Στον Τύρναβο τα οστά των πνιγμένων τα παρέλαβε ο Δήμαρχος Δημ. Νασίκας και ύστερα από τελετή στην Παν. Φανερωμένη Τυρνάβου, τα εναπόθεσαν στο Νεκροταφείο Τυρνάβου: των μεν Ι. Κάϊβα και Ν. Μητσιού σε τάφο που διέθεσε ο Δήμος για τον σκοπό αυτό, του δε Θεμ. Τσιμπλούλη σε τάφο που αφιέρωσε η οικογένειά του.
Οδός Στρ. Κων/νου Τότσιου
Με την ίδια απόφαση (1969) το δημοτικό συμβούλιο έδωσε αρχικά σε μια οδό -σημερινή οδός Πελασγών- το όνομα «οδός Στρ. Κων/νου Τότσιου» με την επισήμανση «Στρατηγού Τεθνεώτος» προς αποφυγή προβλημάτων και άσκοπης καθυστέρησης, καταστάσεις που γνώριζε πλέον πως να αποφεύγει, η οποία βρίσκονταν στις παρυφές του ανατολικού τμήματος της πόλης. Η οδός αυτή όμως δεν έβρισκε σύμφωνους τους οικείους του τιμώμενου οι οποίοι εξέφρασαν τις αντιρρήσεις τους…
Το ίδιο έτος λίγους μήνες αργότερα, η Νομαρχία Λάρισας απέστειλε με έγγραφό της προς τον Δήμο Τυρνάβου, την αίτηση των συγγενών του «περί μετονομασίας της οδού Δημαρχίας εις οδόν Στρατηγού Κων/νου Τότσιου».
Το χαρακτηριστικό της αίτησης των συγγενών Τότσιου είναι ότι απευθύνονταν προς τον τότε Στρατιωτικό Διοικητή Νομού Λάρισας, Ταξίαρχο, Διοικητή 1ης Μεραρχίας, ζητώντας την μετονομασία συγκεκριμένης οδού (οδός Δημαρχείου) επικαλούμενοι την ύπαρξη της πατρικής οικίας του στρατηγού στην οποία γεννήθηκε και έζησε, αλλά και του γεγονότος ότι «εις ένα περιφανή Στρατηγόν του Τιρνάβου, ηγήτορος εν ζωή, μη δοθή περιθωριακή θέσις μετά θάνατον»…
Το Δ.Σ. της εποχής εκείνης αποφάσισε να μετονομάσει την οδό Δημαρχείου σε οδό Στρ. Κων/νου Τότσιου. Η οδός αυτή θεωρείται κεντρική οδός και σήμερα ενώνει την Πλατεία Γρηγόρη Λαμπράκη (πρώην Πλ. Αγοράς) με την πλατεία Νικηφόρου Μανδηλαρά στην οποία βρίσκεται σήμερα η δημοτική βιβλιοθήκη και μέχρι το 1966 λειτουργούσε το παλιό Δημαρχείο.
Οδοί Ιωάννου Γουνιτσιώτη & Μάρκου Κυρούλη
Ο Ιωάννης Γουνιτσιώτης (1905-1965) γεννήθηκε στον Τύρναβο και γονείς του υπήρξαν ο Αστέριος Γουνιτσιώτης και η Ευθυμία το γένος Δημητρίου Λουλέ. Η μητέρα του υπήρξε δωρήτρια και ευεργέτιδα του Τυρνάβου. Με δαπάνες της ανεγέρθηκαν τα 3ο και 5ο Δημοτικά Σχολεία, οι νάρθηκες των ναών Αγίου Δημητρίου και Αγίου Ιωάννου, ενώ ενίσχυσε με χρηματικά ποσά φτωχές οικογένειες του Τυρνάβου.
Ο Ι. Γουνιτσιώτης ήταν Γενικός Αρχίατρος του Ελληνικού Στρατού. Από τον Δήμο δόθηκε το όνομά του σε έναν μικρό δρόμο πλησίον του 5ου Δημοτικού Σχολείου.
Ο Μάρκος Κυρούλης (; -1944) γεννήθηκε στον Τύρναβο, ήταν έφεδρος Αξιωματικός και φονεύθηκε λίγο πριν τη λήξη του Β΄ ΠΠ.
Οδοί Αστροναυτών, Γαριβάλδη & 12ης Οκτωβρίου
Το 1969 η Δημοτική Αρχή Τυρνάβου την εποχή εκείνη (Χαράλαμπος Τσιώτσης Δήμαρχος, Βασιλείου Πέτρος Πρόεδρος Δ.Σ. και: Κούβαρος Ιωάννης, Κούκος Αλέξανδρος, Μπαράκος Ιωάννης, Πολύζος Βασίλειος Κατσανούλας Ευάγγελος και Σιασιαμούτης Παναγιώτης, μέλη του Δ.Σ.) με απόφασή του ονοματοθετεί 3 ανωνύμους οδούς, που δεν συμπεριέλαβαν σε προηγούμενες αποφάσεις της.[8]
Οδός Αστροναυτών
Την εποχή εκείνη η μάχη της κατάκτησης του διαστήματος μεταξύ των ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, ήταν σε κρίσιμο σημείο. Οι ΗΠΑ διαφαίνονταν ότι κέρδιζαν τους Σοβιετικούς στην κούρσα του διαστήματος, στέλνοντας πρώτοι στην επιφάνεια της Σελήνης τον άνθρωπο, με το Απόλλων 11.
Στις 20 Ιουλίου του 1969 η NASA κατακτά την πρωτιά στην εξερεύνηση της Σελήνης με τους αστροναύτες Νηλ Άρμστρονγκ, Μπαζ Ώλντριν & Μάικλ Κόλλινς. Οι 2 πρώτοι του πληρώματος του Απόλλων 11 πάτησαν για πρώτη φορά την σελήνη.
Στην ιστορία έμεινε η φράση του Νηλ Άρμστρονγκ «ένα μικρό βήμα για τον άνθρωπο, ένα τεράστιο άλμα για την Ανθρωπότητα» που απηύθυνε προς την ανθρωπότητα…
Στην Ελλάδα που η τηλεόραση έκανε τότε τα πρώτα της βήματα, ο κόσμος παρακολουθούσε από τις τηλεοράσεις που έπαιζαν στις βιτρίνες των καταστημάτων τη προσελήνωση, αφού λίγοι τα χρόνια εκείνα μπορούσαν να έχουν δική τους τηλεόραση.
Το Δημοτικό Συμβούλιο μόλις 8 μέρες αργότερα, στις 28 Ιουλίου 1969, με απόφασή του ονοματοδοτεί προς τιμήν των αστροναυτών που για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας πάτησαν την Σελήνη, μία οδό «από οικίας Λάμπρου Τσιμπλούλη έως οικίας Αγαθής Σάμπρη» σε οδό Αστροναυτών…
Η οδός είναι μικρή, όμως η σημασία της στην κίνηση των οχημάτων ιδίως των εισερχομένων από Λάρισα τεράστια…
Σήμερα, η οδός Αστροναυτών θεωρείται ότι τιμά όχι μόνο όσους πάτησαν την επιφάνεια της Σελήνης, αλλά όλους όσους έθεσαν τους εαυτούς τους στην εξερεύνηση του διαστήματος για ειρηνικούς σκοπούς προς χάριν της παγκοσμιότητας…
Οδός Γαριβάλδη
Με την ίδια απόφασή του το Δ.Σ. ονοματοδοτεί μια ανώνυμη οδό ΝΔ του Τυρνάβου πλησίον του αριστερού αναχώματος του Τιταρήσιου, με το όνομα του Ιταλού στρατιωτικού και πολιτικού Garibaldi, εξελληνισμένα Γαριβάλδη. [9]
Πιθανόν η ονοματοθεσία να αφορά τον σπουδαίο (Ricciotti Garibaldi 1847-1924) Ριτσιότι Γκαριμπάλντι, γιό του διάσημου (Giuseppe Garibaldi) Τζιουζέπε Γκαριμπάλντι, ο οποίος πολέμησε στο πλευρό των Ελλήνων στον λεγόμενο “ατυχή” πόλεμο του 1897 με δύναμη 800 έως 3000 ανδρών στη μάχη του Δομοκού (5-5-1897), ενώ άλλοι Γαριβαλδινοί κυρίως υπό το λοχαγό Αλέξανδρο Ρώμα, συμμετείχαν τόσο στους βαλκανικούς πολέμους, όσο και στο βραχύβιο αυτονομιστικό κίνημα της Βορείου Ηπείρου το 1914. [10] Το 1912 αφού συγκέντρωσε στρατιωτικό σώμα 1.200 Ιταλών & Βρετανών εθελοντών έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους.
Ο Τζιουζέπε Γκαριμπάλντι ο νεότερος ή Πεππίνο Γκαριμπάλντι (Giuseppe Garibaldi ο νεότερος ή Peppino Garibaldi) μόλις 18 ετών, γιός του Ριτσιότι Γκαριμπάλντι, έλαβε κι αυτός μέρος στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 στο πλευρό των Ελλήνων. Το 1912 έλαβε μέρος στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο στο πλευρό των Ελλήνων με τους γαριβαλδινούς, βοηθώντας στην απελευθέρωση των Ιωαννίνων από τους Τούρκους. [11]
Ο Τζιουζέπε Γκαριμπάλντι (Giuseppe Garibaldi πατέρας του Ριτσιότι, ήταν πρωταγωνιστής και ήρωας του Ιταλικού πολέμου της Ανεξαρτησίας της. Συμμετείχε επίσης στον εμφύλιο πόλεμο της Ουρουγουάης με το κόμμα Κολοράντο που επικράτησε. Είχε το προσωνύμιο του «Ήρωα των Δύο Κόσμων». Θεωρείται Εθνικός Ήρωας των Ιταλών. Η μορφή του Giuseppe Garibaldi ήταν εξαιρετικά αγαπητή στη μετεπαναστατική Ελλάδα, η οποία με τη σειρά της συγκινούσε τους φυσικούς και πολιτικούς απογόνους του Ιταλού επαναστάτη.
Οδός 12ης Οκτωβρίου
Η οδός 12ης Οκτωβρίου, προφανώς αφορά την ημερομηνία απελευθέρωσης των Αθηνών από τους Γερμανούς κατά τον Β΄ ΠΠ στις 12 Οκτωβρίου του 1944. Η ημερομηνία αυτή θεωρείται η επίσημη λήξη της κατοχικής περιόδου. Παρά το γεγονός ότι στις υπόλοιπες χώρες εορτάζεται η λήξη του πολέμου, στην Ελλάδα δεν εορτάζεται η απελευθέρωση, αλλά η έναρξη του πολέμου στις 28η Οκτωβρίου 1940, με την άρνηση του Ελληνικού Λαού να παραδώσουν την χώρα στην φασιστική Ιταλία που μαζί με την Ναζιστική Γερμανία αποτελούσαν το κύριο μέρος των δυνάμεων του «Άξονα».
Το πρωί (8:00΄) της 12η Οκτωβρίου 1944, οι Γερμανοί με τον διορισμένο από αυτούς Δήμαρχο Αθηναίων καταθέτουν στεφάνι στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη στην Πλατεία Συντάγματος που αργότερα κατέστρεψαν οι Έλληνες. Στις 09:15΄ οι Γερμανοί υπέστειλαν την Σβάστικα από την Ακρόπολη και αποχώρησαν από τον Ιερό Βράχο. Αργότερα ακολούθησαν σφοδρές μάχες μεταξύ των μαχητών του ΕΛΑΣ και Ελλήνων εργατών και των Γερμανών, σώζοντας κυριολεκτικά το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στο Κερατσίνι…
Σημειώνεται ότι η πόλη του Τυρνάβου απελευθερώθηκε από τους Γερμανούς την 24η Οκτώβρη 1944. Το ημερολόγιο της 1ης Μεραρχίας αναφέρει χαρακτηριστικά «Τμήματα του ΕΛΑΣ μαχόμενα καθ’ όλην την νύκτα και μέχρι μεσημβρίας εις στενωπόν Δαμασίου, επέφεραν απωλείας εις τον εχθρόν. Εφονεύφθησαν πλέον των 30, κατεστράφη δε υλικόν του. Λάφυρα οπλοπολυβόλα, όλμοι, ποδήλατα. Εκ των ημετέρων 2 νεκροί και 8 τραυματίαι. Ο εχθρός κατώρθωσε περί την μεσημβρίαν να εξέλθη της στενωπού Δαμασίου, κινούμενος προς Ελασσόνα και προσβαλλόμενος υπό τμημάτων μας συνεχώς». [12]
Την ίδια ημερομηνία, 12 Οκτωβρίου του 1862, ο Όθωνας εγκαταλείπει οριστικά την Ελλάδα με το Αγγλικό ατμόπλοιο «Σκύλλα» όταν την ίδια ημέρα εκδηλώθηκε επιτυχημένη εξέγερση κατά του Όθωνα, στην Αθήνα.
Επίσης την ίδια ημερομηνία, 12 Οκτωβρίου του 1920, πεθαίνει ο τέως βασιλιάς Αλέξανδρος Α΄ (βασιλιάς 1917-1920), από στρεπτόκοκκο ύστερα από δάγκωμα πιθήκου στα ανάκτορα του Τατοίου.
Τέλος, στις 12 Οκτωβρίου του 1922, υπογράφεται στα Μουδανιά της Μικράς Ασίας ανακωχή μεταξύ των Συμμάχων και της Κεμαλικής Τουρκίας, χωρίς την παρουσία Έλληνα αντιπροσώπου, σηματοδοτώντας την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τα ελληνικά στρατεύματα.
Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχουν πληροφορίες αναφορικά με την ονοματοθεσία της οδού σε οδό 12ης Οκτωβρίου, επικρατέστερη θεωρείται η πρώτη εκδοχή, για την ονοματοθεσία της οδού, που βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του Τυρνάβου…
Κεντρική Πλατεία Τυρνάβου – Πλατεία Νικολάου Πέτρου Εμμανουήλ
Τελευταία πράξη του διευρυμένου Δημοτικού Συμβουλίου που διορίσθηκε από την μεταπολιτευτική ηγεσία του ΥΠΕΣ, ήταν η επαναφορά του παλιού ονόματος της μετονομασθείσας «Πλατεία 21ης Απριλίου» σε «Κεντρική Πλατεία» με σχετική ΑΔΣ (71/1974)[13] ύστερα από σχετική διαταγή του ΥΠΕΣ «περί επαναφοράς παλαιών ονομάτων μετενομασθεισών δημοτικών οδών και πλατειών, συνδεδεμένων προς το καθεστώς της 21ης Απριλίου».[14]
Η, για πρώτη φορά, ονοματοθεσία της Κεντρικής Πλατείας του Τυρνάβου, αποφασίσθηκε με την βασική απόφαση 73/1960 ΑΔΣ.
Το 1967 -κατόπιν σχετικής διαταγής της Χούντας- το διορισμένο τότε Δ.Σ. Τυρνάβου μετονόμασε την Κεντρική Πλατεία του Τυρνάβου σε «Πλατεία 21ης Απριλίου». [15]
Λίγα χρόνια αργότερα το 1977, η Κεντρική Πλατεία μετονομάσθηκε για μια ακόμη φορά από «Κεντρική Πλατεία» σε «Πλατεία Νικολάου Εμμανουήλ» προς τιμήν του δωρητή και ευεργέτη της πόλης του Τυρνάβου Νικόλαο Εμμανουήλ, όταν Δήμαρχος ήταν ο αείμνηστος Ιάσων Χατζηκρανιώτης και μέλη του Δ.Σ. οι : Κων/νος Ζαχαρακούλης (Πρόεδρος του Δ.Σ.), Βασιλείου Αχιλλέας (Λάκης), Κουτόβας Δημοσθένης, Καραίσκος Αστέριος, Κουτάλος Κων/νος, Μητσιός Ιωάννης, Μαλίτας Ηλίας, Νασίκας Δημήτριος, Σιαφαρίκας Δημήτριος, Χωματάς Αθανάσιος (παρόντες στην κατάρτιση της απόφασης), Λέντζας Ζήσης, Μπάκος Ανδρέας, Μουστάκας Γεώργιος, Ντάλλας Βασίλειος, Σιασιαμούτης Παναγιώτης (απόντες κατά την συνεδρίαση του Δ.Σ.).[16]
Ειδικότερα στο αποφατικό της η απόφαση ανέφερε «[…] Μετονομάζει την Κεντρική Πλατεία της πόλεως Τυρνάβου σε «ΠΛΑΤΕΙΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ», σε ένδειξη ελαχίστης τιμής και ευγνωμοσύνης προς τον Μεγάλον Ευεργέτη της πόλεως […]».
Ιστορικά, η διαμόρφωση και κατασκευή της κεντρικής πλατείας της πόλης, πιστώνεται στις ενέργειες του τότε Βουλευτή Τυρνάβου Στρ. Θεοδώρου Λιμπρίτη, όταν Δήμαρχος την εποχή εκείνη ήταν ο Αθανάσιος Ζαφειριάδης.[17]
Την εποχή εκείνη υπήρχε και η μικρότερη «Πλατεία Αγοράς», οι πλατείες στις εκκλησίες Αγ. Παρασκευής, Αγίου Γεωργίου (παζαρούλι), Αγίων Αναργύρων, Αγίου Δημητρίου, η Πλατεία Δημάρχου Πανταζή Πλάκα (Ανάληψη) και Γεωργίου Ροδοπούλου πλησίον του τότε Δημαρχείου, σημερινή Βιβλιοθήκη, οι οποίες ήταν σχετικά διαμορφωμένες. [18]
Υπήρχαν ωστόσο και πλατείες που προβλέπονταν στο παλιό σχέδιο πόλης, χωρίς να έχουν διαμορφωθεί ή διανοιχτεί όπως λ.χ. Πλατεία Αγίου Αντωνίου, Απομάχων, Ηρώων, Λαού…
Με την τελευταία αυτή απόφαση κλείνει ένας μεγάλος κύκλος ονοματοθεσίας των οδών της πόλης του Τυρνάβου που ξεκίνησε το 1956 για πρώτη φορά στην ιστορία της πόλης, σύμφωνα με τα στοιχεία που υπάρχουν και λήφθηκαν υπόψη στο παρόν και έκλεισε το 1974 με τη μεταπολίτευση, όταν στο χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης να αναλάμβαναν τη διακυβέρνηση των τοπικών υποθέσεων οι εκλεγμένες Δημοτικές & Κοινοτικές Αρχές μετά τη διενέργεια των δημοτικών & κοινοτικών εκλογών στις 30/3 & 6/4/1975.
Στα επόμενα χρόνια θα ακολουθήσουν πολλές αποφάσεις ονοματοθεσίας ανωνύμων οδών ή μετονομασίας παλιότερων… γεγονός που αποτελεί αντικείμενο επόμενης εργασίας… (Συνεχίζεται)
ΥΓ. Σαφέστατα η εξεύρεση του παραμικρού στοιχείου ή χρηστικής πληροφορίας ήταν και είναι ένα δύσκολο εγχείρημα που απαιτεί εργατοώρες, κρίση και κόπο. Σε καμία περίπτωση η αναφορά στα ανωτέρω θέματα δεν κρίνεται ολοκληρωμένη και πλήρης. Η γραφή και η αναφορά των γεγονότων και των προσώπων διαμορφώνεται κάθε φορά από τα στοιχεία που ανασύρονται και την προσωπική κρίση του γράφοντα. Σε κάθε περίπτωση το παρόν τίθεται στην κρίση των αναγνωστών και κάθε διόρθωση ή συμπλήρωση θεωρώ ότι θα ήταν αναγκαία ή δίκαιη. Οποιοσδήποτε όμως μπορεί να συνεισφέρει στην κατεύθυνση της βελτίωσης, εξασφάλισης και ανάδειξης της τοπικής μας ιστορικής μνήμης, είναι ευπρόσδεκτος.
[1] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου, ΑΔΣ 126/1971
[2] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου ΑΔΣ 22/1961
[3] Μητρώο Βουλευτών Βουλής των Ελλήνων
[4] Θεσσαλικά Χρονικά, Ο Τύρναβος στα πρώτα 25 Ελεύθερα χρόνια του, Θεσσαλικά Χρονικά, Δημοσθένη Ανδρεάδη, Αθήνα 1935
[5] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου ΑΔΣ 73/1960
[6] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου ΑΔΣ 149/1966
[7] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου ΑΔΣ 45/1969
[8] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου ΑΔΣ 89/1969
[9] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου ΑΔΣ 89/1969
[10] https://www.katiousa.gr/istoria/iosif-garivaldis-o-epanastatis-symvolo-tis-italikis-enopoiisis/
[11] https://www.mixanitouxronou.gr/o-italos-epanastatis-ritsioti-gkarimpalnti-ftani-stin-athina-gia-na-polemisi-kata-ton-to
[12] Η Θεσσαλία στην Αντίσταση, Τόμος Β΄ Γερμανική Κατοχή, Λάζαρου Αρσ. Αρσενίου, Τρίτη έκδοση Βελτιωμένη «έλλα» σ. 358-359 (από το ημερολόγιο της Ιης Μεραρχίας)
[13] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου ΑΔΣ 71/1974
[14] Σχετική εργασία δημοσίευσε ο φίλος Τάσος Ψύρρας
[15] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου ΑΔΣ 133/1967
[16] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου ΑΔΣ 90/1977
[17] ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, Επαρχία Τυρνάβου Ο Τύρναβος τα Πρώτα 25 Χρόνια του ΑΝΔΡΕΑΔΗ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ, ΑΘΗΝΑ 1935, (σελ. 335)
[18] Αρχείο Δήμου Τυρνάβου ΑΔΣ 73/1960
