ΓΡΑΦΕΙ Ο Πέτρος Οντούλης, πρώην Διευθυντής Δήμου Τυρνάβου

Η ετήσια εμποροπανήγυρη του Τυρνάβου, γνωστή και ως Κουμ-παζάρ,  χρονολογείται πιθανόν από την πρώιμη εποχή της ίδρυσής του, τον 15^ο – 16^ο αι.

Το «Κουμ – Παζάρ» πιθανόν να καθιερώθηκε με αυτή την ονομασία επειδή γινόταν πλησίον της αριστερής όχθης του Τιταρήσιου ποταμού και πάνω στην άμμο «Κουμ». Το εδαφολογικό ανάγλυφο εξάλλου το επέτρεπε, αφού το σημερινό ανάχωμα που προστάτευε την πόλη από τις πλημμύρες του Τιταρήσιου, κατασκευάστηκε στην 10ετία του 1930… Είναι πιθανό η αρχική τοποθεσία να ήταν δυτικότερα της Τούμπας. [1] Ετυμολογικά προκρίνεται η εκδοχή της λέξης να προέρχεται από το τουρκικό kum που σημαίνει άμμος και την τουρκική επίσης λέξη Pazar(i) = αγορά. Σήμερα, ακούγεται ή εκφέρεται στην ντοπιολαλιά της περιοχής και ως κουμπαζάρι.

Ο Ιωάννης Οικονόμου – Λογιότατος αναφέρει: «Γίνεται εις αυτό, (τον Τούρναβον) παζάρι κάθε σάββατον, και εις τον τόπον του παζαριού έχουν ένα μεγάλον ωρολόγιον του ηλίου. Γίνεται και της χρονικής εις ταις 23 του Απριλίου ένα πραγματευτάδικον [2] πανηγύρι, πού  τούρκικα ονομάζεται Κουμ παζάρι εξ αιτίας οπού  γίνεται εις τον άμμον του ποταμού, και βαστά μίαν εβδομάδα…».[3]– [4]

Ο Γεώργιος Δ.Α. Χατζηκώστας σε εισήγησή του αναφέρει : «…ο Λεονάρδος, … επισκεφθείς και ο ίδιος το 1822, ότε ήτο γραφεύς του προεστώτος του Τυρνάβου Αλεξίου Σισμανούλη … Η ζωή εν πάση περιπτώσει εις τον Τύρναβον ήτο ευχάριστος και πλουσία κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας και η ετήσια εμποροπανήγυρις, συσταθείσα μάλιστα, όπως λέγεται, από της εποχής του ιδρυτού της πόλεως Τουραχάν και ήτις διήρκει από της 23 Απριλίου μέχρι της 1^ης Μαΐου έδιδε μίαν εικόνα της εμπορικότητος και της εν γένει ανθήσεως του Τυρνάβου, εις τον οποίον εξ άλλου παρέμενεν επί μακρόν ο Μητροπολίτης Λαρίσης, ορισθέντος του τόπου τούτου ως έδρας του κατά τους δεινούς χρόνους των γενιτσάρων μέχρις ου επί Βελή Πασά το 1811 επανήλθεν ούτος εις την κανονικήν του έδραν, την Λάρισαν.» [5]

Ο Δημοσθένης Ανδρεάδης[6] «επ’ ευκαιρία, της πεντηκονταετηρίδος 1881-1931 από της απελευθερώσεως της Θεσσαλίας και ενώσεως μετά της μητρός Ελλάδος», σε έκτακτη έκδοση των Θεσσαλικών Χρονικών (1935) στην εισήγησή του αναφέρει: «Το «Κουμ-παζάρ», ή χρονιάτικη δηλαδή εμποροπανήγυρη, να γίνεται, όπου και στα χρόνια τής τούρκικης σκλαβιάς, στην κοίτη τού Ξεριά! Στο ίδιο μέρος και στο ίδιο πανηγύρι κάτω από πρόχειρες σκηνές και χόρτινα σκεπαστά να εξακολουθούν να γλυκαίνουν οι αρραβωνιασμένοι τις αρραβωνιαστικός τους με τον κουμπαζαριώτικο «σαπούν» ή «άσουντιέ» — χαλβά !».[7]

Ο Βασίλειος Χατζηαντωνίου[8] σε πόνημά του το 1953 αναφέρει «Εις την Τούμπαν τελείται κατ’ έτος εμπορική πανήγυρις αρχομένη την 23ην Απριλίου και διαρκούσα διήμερον, καλείται δε αύτη υπό των κατοίκων «Κουμ – παζάρ» (=αμμώδης πανήγυρις), ίσως διότι κατά παλαιοτέρους χρόνους να εγίνετο επί της αμμώδους ξηράς κοίτης του Τιταρησίου».[9]

           Φωτο : Η Πλατεία Αγοράς 1916

(internet: ΕΛΛΑΔΑ –ΘΕΣΣΑΛΙΑ- ΑΓΟΡΑ-ΤΥΡΝΑΒΟΥ –1916- ΦΩΤΟ-ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ- Από eday)

Ο Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου σε δημοσίευση του στην Ελευθερία Λάρισας την 12/01/2020, «Τίμος Π. Δεπάστας (1881-1920) Το ταξίδι ενός δημοσιογράφου στον Τύρναβο και στη Λάρισα», μας δίνει το πως περιγράφει την εικόνα της εμποροπανήγυρης του Τυρνάβου, το 1910: Μεταξύ των δεκάδων δημοσιογράφων που επισκέφθηκαν τη Λάρισα και τον Τύρναβο κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, είτε χάριν περιηγήσεως, είτε χάριν δημοσιογραφικής έρευνας, συγκαταλέγεται και ο Τίμος Π. Δεπάστας, ένας νεαρός δημοσιογράφος, εκδότης και θεατρικός συγγραφέας. […] Εάν θέλεις να ευχαριστηθείς εις τον Τύρναβον μου έλεγεν ο αγαπητός φίλος μου κ. Ιωάννης Μουζάς, ο γνωστός επί της οδού Περικλέους [Αθήνα] έμπορος, πρέπει να πας στο πανηγύρι που γίνεται από τας 23 – 26 Απριλίου, ιδίως να κατορθώσης να ήσαι εκεί στας 25 δηλ. την Κυριακήν. Τότε θα ευχαριστηθής. Και εγώ συμμορφούμενος προς τας συστάσεις του φίλου μου, ο οποίος με εφοδίασε και διά θερμής επιστολής προς τον δήμαρχον Τυρνάβου, κατώρθωσα ώστε την Κυριακήν την 2 μ. μ. να ευρίσκωμαι εις Τύρναβον.[…] Φθάνομεν τέλος εις τον Τύρναβον και από μακράν παρίσταμαι μάρτυς της εκεί τελουμένης εμποροπανηγύρεως [1]. Κτήνη διάφορα κατέχουσι την αριστερά τω εισερχομένω εις Τύρναβον απέραντον έκτασιν, ενώ παρέκει άλλοι έμποροι διαλαλούν τα εμπορεύματά των.[…] [10]

Στο παρελθόν και για δεκαετίες αποτελούσε το επίκεντρο μεγάλου εμπορικού ενδιαφέροντος όχι μόνο της περιοχής αλλά και ευρύτερα, αφού κατακλυζόταν από εμπόρους που έφερναν την πραμάτεια τους από όλη τη Θεσσαλία, αλλά και τη Δυτική Μακεδονία. Κατά τον 19^ο αι. οι εμποροπανηγύρεις αποτελούσαν βασικό πυλώνα του εσωτερικού εμπορίου.

Παράλληλη με την τέλεση της ετήσιας εμποροπανήγυρης ήταν επίσης και η ζωοπανήγυρη – το γνωστό σε όλους μας «Γομαροπάζαρο» που ξεκινούσε 2-3 ημέρες πριν από την επίσημη έναρξη της εμποροπανήγυρης, δεδομένης της σπουδαιότητας του ρόλου των ζώων στις εποχές εκείνες. Τα τελευταία χρόνια η ζωοπανήγυρη διοργανώνονταν στην κοίτη του ποταμού, ίσως με την ίδια παλιά της αίγλη, προφανώς όμως σε περιορισμένο κύκλο ενδιαφερομένων, διαφόρων επαγγελματιών αλλά και ιδιωτών που είχαν μεράκι με ένα άλογο!!! Φέτος όπως και πέρυσι το «Γομαροπάζαρο» δεν γίνεται πια. Ο έλεγχος είναι ασφυκτικός, οι ποινές εξοντωτικές… Οι περισσότεροι ενδιαφερόμενοι δεν διαθέτουν πιστοποιητικά ιδιοκτησίας ή άλλα απαραίτητα έγγραφα. Μοιραία σταμάτησε η παραδοσιακή και εν πολλοίς ανταλλακτική αγορά ζώων… Τα αισθήματα είναι ανάμεικτα…

Το κουμ-παζάρ διοργανώνονταν πάντοτε μετά το Πάσχα των Ελληνορθόδοξων (επισημαίνεται ότι μέχρι τον Μάρτιο του 1923 ίσχυε το παλιό ημερολόγιο), και πριν φύγουν οι μετακινούμενοι βλάχικοι πληθυσμοί της ευρύτερης περιοχής του Τυρνάβου για τα ορεινά βοσκοτόπια στα βλαχοχώρια της Πίνδου, ώστε να έχουν την ευκαιρία να προμηθευτούν τα χρειώδη.

Στα νεότερα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας την 1-9- 1881, το Κουμ – Παζάρ του Τυρνάβου θεσμοθετήθηκε με το από 20 Φεβρουαρίου 1884 Β.Δ. (ΦΕΚ 72/Α/24-2-1884) με ημερομηνίες διεξαγωγής από 23 έως 30 Απριλίου, ενώ με το από 16-1-1973 Β.Δ. «Περί χρόνου τελέσεως ετήσιας εμποροπανήγυρης εν τω δήμω Τυρνάβου» θεσμοθετήθηκε να τελείται ετήσια από 5 – 12 Μαΐου, έχοντας διάρκεια 8 ημερών, ενώ με νεότερο νόμο η διάρκειά του – όπως όλων – περιορίστηκε πλέον στις 7 ημέρες, με ημερομηνία έναρξης πάντα την 5η Μαΐου εκάστου έτους (5-11 Μαΐου). Μετακινείται μόνο όταν η τέλεσή της συμπίπτει με την Μεγάλη Εβδομάδα.

Η ετήσια εμποροπανήγυρη (κουμπαζάρι) συγκεντρώνει σήμερα εμπόρους από όλη την Ελλάδα, από την Θράκη μέχρι την Πελοπόννησο και από τα Γιάννινα μέχρι την Εύβοια. Μπορεί να βρει κανείς σχεδόν όλα τα είδη που χρειάζεται το νοικοκυριό. Μπορεί να βρει ακόμη όλα τα απαραίτητα εργαλεία και εξοπλισμό που αφορούν το σπίτι, την εργασία ή τα ζώα (κυπριά, κουδούνια, σαμάρια, χάμουρα κ.λπ.).

Τα μεταπολεμικά χρόνια απαραίτητο στοιχείο μιας επιτυχημένης εμποροπανήγυρης θεωρούνταν η ύπαρξη του Λούνα Παρκ, η ύπαρξη του παραδοσιακού «σαπούν» ή «άσουντιέ» — χαλβά των Τυρναβιτών παραγωγών, η ύπαρξη παιδικών παιχνιδιών και τέλος ψησταριών…

Η διοργάνωση και η λειτουργία της εμποροπανήγυρης δεν ήταν πάντοτε εύκολη ή χωρίς προβλήματα… τα οποία με τον έναν ή άλλον τρόπο ξεπερνιόνταν. Ο χώρος δεν ήταν διαμορφωμένος όπως είναι σήμερα, υπήρχε μόνο χώμα και υλικό 3^Α, οι ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις σχεδόν υποτυπώδεις, τουαλέτες ανύπαρκτες, μέτρα προστασίας ελάχιστα.

Στις αρχές της 10ετίας του 1980, ο τοίχος που υπήρχε από την πλευρά του πάρκου υποχώρησε ύστερα από τρομερή νεροποντή, καταστρέφοντας τα εμπορεύματα των εμπόρων και τραυματίζοντας ορισμένους (2-3 άτομα) εμπόρους. Σχεδόν πάντα οι ηλεκτρολόγοι που αναλάμβαναν την ηλεκτρολογική εγκατάσταση, ήταν σε μεγάλη ένταση και φόβο όταν σημειώνονταν οι ανοιξιάτικες μπόρες που συνοδεύονταν από κεραυνούς. Μια φορά, λόγω πλημμελούς κατασκευής των παραπηγμάτων, από τον πολύ δυνατό αέρα αυτά έγειραν…

Η δημοπρασίες των χώρων που γινόταν πάντα την προπαραμονή της έναρξης, δηλαδή την 3 Μαΐου, πολλές φορές δεν ήταν «ειρηνικές». Χαρακτηριστικά περί το 1990 ο Δήμος Τυρνάβου στηρίζοντας τους εμπόρους που επί σειρά ετών επισκέπτονταν την εμποροπανήγυρη δεν ενέδωσε στις πιέσεις και τις πρακτικές των μεγαλεμπόρων επιχειρηματιών με αποτέλεσμα να τους αντιμετωπίσει κυριολεκτικά σώμα με σώμα στον χώρο της δημοπρασίας. Σύσσωμη η τότε Δημαρχιακή Επιτροπή, πολλοί Δημοτικοί Σύμβουλοι όλων των παρατάξεων, αστυνομικοί και πολίτες του Τυρνάβου που παρευρίσκονταν στο χώρο, τους εκδίωξαν κυριολεκτικά από την εμποροπανήγυρη. Με την ενέργεια αυτή ενισχύθηκε η εμπιστοσύνη όλων των μικρεμπόρων προς τον Δήμο μας, πολλοί από τους  οποίους συνέχισαν να μας επισκέπτονται μέχρι τελευταία!!!  Όλα αυτά τα προβλήματα και πολλά άλλα, ξεπερνιόνταν σχεδόν στο σύνολό τους.

Το 1997 – 1998 ο χώρος διαμορφώθηκε στη σημερινή του μορφή, από το Συμβούλιο Περιοχής 5^ης Εδαφικής Περιφέρειας Ν. Λάρισας σε συνεργασία με τον Δήμο Τυρνάβου, με ασφαλτοστρώσεις και παρκονησίδες, ενώ κατασκευάστηκαν σύγχρονες ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις, λήφθηκε μέριμνα για μόνιμες τουαλέτες και μπάνια και ενίσχυση τους με επιπλέον χημικές τουαλέτες, παροχή νερού, διενέργεια καθαριότητας σε καθημερινή βάση κ.λπ. Σε περίπτωση κακοκαιρίας η επιφανειακή κλίση των ρείθρων εξασφαλίζει τα βρόχινα νερά άμεσα. Κυρίως όμως το 2017 καταρτίστηκε κανονισμός σύμφωνα με τους ισχύοντες νόμους και διατάξεις, ομαλοποιώντας κατά πολύ την διαδικασία εκμίσθωσης και την αποφυγή φαινομένων εκμετάλλευσης.

Η λειτουργία του παζαριού, εκτός όλων των άλλων ήταν ενίοτε μια οικονομική ανάσα για τον Δήμο. Τα τελευταία χρόνια, λόγω της κρίσης ακολούθησε μια φθίνουσα πορεία με αποκορύφωμα την δίχρονη ματαίωση της λειτουργίας της λόγω της πανδημίας covid-19.

Φέτος ο Δήμος Τυρνάβου διοργανώνει ξανά την ετήσια εμποροπανήγυρη, το γνωστό Κουμπαζάρ, που θα διαρκέσει από την 5 – 11 Μαΐου 2025.

Ευχές για μια άρτια, επιτυχημένη και χωρίς προβλήματα διοργάνωση.

[1] Κουμ-παζάρ στον κόκκινο Τύρναβο μετά τις Δημοτικές εκλογές του 1934, Ιωάννης Ν. Γιαννούλας, φιλόλογος-εκπαιδευτικός ΓΕΛ Τυρνάβου, https://paidis.com/2023/05/07/κουμ-παζαρ-στον-κοκκινο-τυρναβο-μ/

[2] Πραματευτάδικο: των πραγματευτάδων, των εμπόρων.

[3] Αλ. Ζούκας – Σ. Σδρόλιας – Γ. Τουφεξής, Ενθύμιον Χώρας Τυρνάβου, έκδοση Δήμου Τυρνάβου, Λάρισα 1994, σελ. 43 – 44 (Ιωάννης Οικονόμου Λαρισαίος Λογιότατος, Ιστορική τοπογραφία ενός μέρους της Θεσσαλίας – 1817. Εισαγωγή – φροντίδα Μ.Μ. Παπαϊωάννου, έκδοση Δήμου Λάρισας, Αθήνα 1980, σελ. 176 – 177).

[4] Ιστορική Τοπογραφία της Τωρινής Θετταλίας (1817) Ιωάννης Οικονόμος – Λογιότατος, Εισαγωγή – Σχόλια- Επιμέλεια Κώστας Σπανός Λάρισα 2005, σελ. 147.

[5] Γεώργιος Δ.Α. Χατζηκώστας, Ολίγα περί Τυρνάβου, Έκδοση Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία των Θεσσαλών, Αθήνα 1959, σελ. 314.

[6]Ο Δημοσθένης Μ. Ανδρεάδης (1869-1952), γεννήθηκε στον Τύρναβο Θεσσαλίας. Εργάστηκε ως δάσκαλος και, στη συνέχεια, ως Επιθεωρητής Δημοτικής Εκπαιδεύσεως. Υπήρξε από τους συντάκτες του βενιζελικού “Αλφαβηταρίου” της Συντακτικής Επιτροπής (1919), που έμεινε στην ιστορία ως “Το αλφαβητάρι με τον ήλιο”, από το εξώφυλλο του ζωγράφου Κωνσταντίνου Μαλέα.

[7] Επαρχία Τυρνάβου Ο Τύρναβος τα Πρώτα 25 Χρόνια, Δημοσθένης Ανδρεάδης, έκδοση Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία των Θεσσαλών, Αθήνα 1935, σελ. 331.

[8] Χατζηαντωνίου Α. Βασίλειος 1931 γεννήθηκε στον Τύρναβο, καθηγητής Μ.Ε. απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.

[9] Ιστορία της Πόλεως Τυρνάβου, Βασίλειος Χατζηαντωνίου,  ανέκδοτο χειρόγραφο, Λάρισα 1953, σελ. 38.

[10] https://www.eleftheria.gr/m/πρόσωπα/item/249102-τίμος-π-δεπάστας-1881-1920.html