Όταν μιλάμε για την κλιματική αλλαγή, το μυαλό μας πάει συνήθως στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, στα καυσαέρια, στις πετρελαιοβιομηχανίες. Όμως, μια λιγότερο γνωστή, αλλά αξιοσημείωτη ανθρώπινη παρέμβαση στη φύση είναι η άντληση υπόγειων υδάτων – και οι επιπτώσεις της είναι μεγαλύτερες απ’ όσο νομίζαμε.

Τι είναι τα υπόγεια ύδατα;

Τα υπόγεια ύδατα βρίσκονται αποθηκευμένα μέσα στο έδαφος, σε υδροφόρους ορίζοντες. Τροφοδοτούν πηγάδια, γεωτρήσεις, ποτάμια και λίμνες, ενώ είναι πηγή ζωής για γεωργία και αστική χρήση. Όμως, όταν αντλούνται πιο γρήγορα απ’ ό,τι ανανεώνονται, δημιουργούνται σοβαρές ανισορροπίες.

Πώς επηρεάζει η άντληση υπόγειων υδάτων τον πλανήτη;

Μεταξύ 1993 και 2010, οι άνθρωποι άντλησαν περίπου 2.150 γιγατόνους υπόγειων υδάτων από διάφορες περιοχές του κόσμου, κυρίως από τη Δυτική Βόρεια Αμερική και τη Βορειοδυτική Ινδία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μετακινηθεί τεράστια ποσότητα νερού από το υπέδαφος προς τους ωκεανούς, ανεβάζοντας τη στάθμη της θάλασσας κατά περίπου 6 χιλιοστά.

Αυτή η μετακίνηση μάζας δεν επηρεάζει μόνο τις ακτές. Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στην Geophysical Research Letters, η άντληση υπόγειων υδάτων μετέβαλε την κλίση του άξονα της Γης κατά 31,5 ίντσες (80 εκατοστά) προς την ανατολή. Δηλαδή, αλλάξαμε (έστω και ανεπαίσθητα) τη θέση του πλανήτη μας στο διάστημα!

Και η κλιματική αλλαγή;

Αν και η μετατόπιση του άξονα δεν αλλάζει άμεσα το κλίμα, η μαζική απώλεια υπόγειου νερού συμβάλλει στην παγκόσμια άνοδο της στάθμης της θάλασσας – που είναι ένας από τους σοβαρότερους κινδύνους της κλιματικής κρίσης. Επιπλέον:

Η άντληση συχνά απαιτεί ενέργεια, αυξάνοντας τις εκπομπές CO₂.
Οι ξηρασίες εντείνονται, ειδικά σε περιοχές με ήδη πιεσμένους υδροφόρους ορίζοντες.
Η απώλεια βαρύτητας από την αποστράγγιση νερού μεταβάλλει γεωφυσικές ισορροπίες, επηρεάζοντας ακόμα και τα μοντέλα πρόβλεψης του κλίματος.

Ένας αόρατος κίνδυνος

Αυτό που κάνει την άντληση υπόγειων υδάτων τόσο επικίνδυνη είναι ότι δεν φαίνεται. Δεν έχει καπνό, δεν έχει θόρυβο. Και όμως, αλλάζει τη μορφή της Γης – κυριολεκτικά.

Η διαχείριση των υδάτων με βιώσιμο τρόπο δεν είναι μόνο θέμα οικολογίας, αλλά ζήτημα πλανητικής ισορροπίας. Η αλόγιστη άντληση, ιδίως για βιομηχανική γεωργία ή αστική υπερκατανάλωση, μπορεί να έχει πολυεπίπεδες επιπτώσεις σε περιφερειακό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο.

Λύσεις για τη βιώσιμη διαχείριση υπόγειων υδάτων

1. Τεχνητός εμπλουτισμός υπόγειων υδροφορέων

Χώρες όπως η Ινδία, η Αυστραλία και οι ΗΠΑ εφαρμόζουν τεχνικές όπου το νερό της βροχής ή του ποταμού κατευθύνεται σκόπιμα σε ειδικές λεκάνες ή πηγάδια, ώστε να εισχωρήσει στο έδαφος και να ξαναγεμίσει τους υπόγειους υδροφόρους.

2. Ρυθμιστική νομοθεσία και υδατική αδειοδότηση

Η Ισπανία και η Γαλλία έχουν θέσει αυστηρούς νόμους:

Όποιος αντλεί υπόγειο νερό πρέπει να διαθέτει άδεια.
Υπάρχει όριο άντλησης ανάλογα με την κατάσταση του υδροφορέα.
Γίνεται χρήση υποδορίων αισθητήρων και δορυφορικών δεδομένων για να παρακολουθείται η άντληση.

Στην Ισπανία για παράδειγμα, περιοχή Castilla–La Mancha, εάν υπερβείς το επιτρεπτό όριο άντλησης, πληρώνεις πρόστιμο ή χάνεις την άδεια.

3. Επαναχρησιμοποίηση νερού & επεξεργασμένων λυμάτων

Χώρες με έλλειψη νερού, όπως το Ισραήλ, αξιοποιούν τα αστικά λύματα, τα φιλτράρουν και τα διοχετεύουν είτε για άρδευση είτε για αναπλήρωση υδροφορέων.

Το Ισραήλ ανακυκλώνει πάνω από 85% των αστικών λυμάτων του, με πρωτοποριακές εγκαταστάσεις.

4. Αλλαγή αγροτικών πρακτικών

Στροφή σε λιγότερο υδροβόρες καλλιέργειες (π.χ. όσπρια αντί για ρύζι).
Εγκατάσταση στάγδην άρδευσης για περιορισμό σπατάλης.
Εκπαίδευση αγροτών σε βέλτιστες πρακτικές (Ινδία, Μαρόκο).

Το Μαρόκο, για παράδειγμα, έχει μειώσει κατά 40% τη χρήση υπόγειων υδάτων με εκστρατείες για την αποδοτική άρδευση.

5. Αστικές πράσινες υποδομές

Οι πόλεις που σχεδιάζουν βιότοπους, πράσινες στέγες, διαπερατούς δρόμους και αποθηκευτικούς ταμιευτήρες επιτρέπουν στο νερό της βροχής να απορροφάται στο έδαφος.

Η Κοπεγχάγη και η Σιγκαπούρη, για παράδειγμα, έχουν σχεδιάσει “πόλεις–σφουγγάρια”, όπου η κάθε βροχή τροφοδοτεί τον υδροφόρο αντί να φεύγει σε αποχετεύσεις.