Ψηφιακές πιπίλες: Πώς οι οθόνες έγιναν το νέο «μέσο ηρεμίας» για τα παιδιά

Ο όρος digital pacifier — στα ελληνικά «ψηφιακή πιπίλα» — χρησιμοποιείται όλο και πιο συχνά για να περιγράψει τη συνήθεια των γονιών να δίνουν στο παιδί τους ένα κινητό ή tablet όταν θέλουν να το ηρεμήσουν, να το κρατήσουν απασχολημένο ή απλώς να έχουν λίγη ησυχία.

Πρόκειται για μια πρακτική που έχει εξαπλωθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια, ακόμη και σε βρέφη. Έρευνες δείχνουν ότι σχεδόν το 30% των παιδιών ενός έτους και το 70% των παιδιών δύο ετών χρησιμοποιούν τακτικά κάποια μορφή οθόνης για «ηρεμία».

Η εικόνα είναι οικεία: ένα παιδί γκρινιάζει στο σούπερ μάρκετ ή στο εστιατόριο, και ένας γονιός του δίνει ένα τηλέφωνο για να παίξει. Μόνο που, όπως δείχνουν τα στοιχεία, αυτή η «γρήγορη λύση» μπορεί να έχει κόστος για την ανάπτυξη του παιδιού.

Τι δείχνουν οι έρευνες

Επίδραση στη συγκέντρωση και τη μνήμη

Μελέτες δείχνουν ότι η υπερβολική χρήση οθονών συνδέεται με μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης και εργασιακής μνήμης.
Μια μεγάλη καναδική μελέτη σε παιδιά προσχολικής ηλικίας βρήκε ότι όσο περισσότερη ώρα περνούν τα παιδιά μπροστά σε οθόνες, τόσο πιο δύσκολο τους είναι να κρατούν πληροφορίες στο μυαλό τους και να τις επεξεργάζονται.

Άλλη μελέτη στο JAMA Pediatrics (2023) έδειξε ότι παιδιά ενός έτους που έβλεπαν πάνω από τέσσερις ώρες οθόνη την ημέρα, είχαν πολλαπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν καθυστέρηση στην επικοινωνία και στην επίλυση προβλημάτων όταν έφτασαν τα 2 και 4 χρόνια.

Επίδραση στα συναισθήματα και στη συμπεριφορά

Όταν μια οθόνη χρησιμοποιείται για να «ηρεμήσει» ένα παιδί που κλαίει ή νευριάζει, στην πραγματικότητα του στερείται η ευκαιρία να μάθει πώς να ρυθμίζει μόνο του τα συναισθήματά του.
Μια πρόσφατη έρευνα του University of Michigan έδειξε ότι τα παιδιά που λάμβαναν συχνά tablet για να σταματήσουν να κλαίνε, δυσκολεύονταν αργότερα να διαχειριστούν τον θυμό τους ή την απογοήτευσή τους. (Frontiers in Child and Adolescent Psychiatry, 2024)

Παράλληλα, όταν οι ίδιοι οι γονείς είναι αγχωμένοι, τείνουν να προσφέρουν τη συσκευή πιο εύκολα — κάτι που επιβεβαιώνει ότι η «ψηφιακή πιπίλα» λειτουργεί όχι μόνο για το παιδί, αλλά και για τον γονιό, ως προσωρινό «ηρεμιστικό». (PsyPost, 2024)

Επίδραση στη γλώσσα και την επικοινωνία

Η πρώιμη και παρατεταμένη έκθεση σε οθόνες συνδέεται και με καθυστέρηση στον λόγο.
Τα παιδιά που περνούν πολλές ώρες σε «παθητική» χρήση οθόνης — δηλαδή απλώς βλέπουν χωρίς να αλληλεπιδρούν — μαθαίνουν πιο αργά νέες λέξεις και δυσκολεύονται να τις χρησιμοποιήσουν. (Children and Screens, 2023)

Η εξήγηση είναι απλή: ο εγκέφαλος ενός μικρού παιδιού αναπτύσσεται μέσα από πραγματική επικοινωνία — βλέμμα, φωνή, επανάληψη, χειρονομίες. Μια οθόνη δεν μπορεί να αντικαταστήσει αυτή τη δυναμική αλληλεπίδραση.

Η επίδραση της οθόνης εξαρτάται από το πώς τη χρησιμοποιούμε

Το πρόβλημα δεν είναι η ύπαρξη της τεχνολογίας, αλλά ο τρόπος και ο σκοπός της χρήσης. Όταν οι οθόνες χρησιμοποιούνται για δημιουργικές δραστηριότητες, με συμμετοχή του γονιού, οι αρνητικές επιπτώσεις φαίνεται να μειώνονται αισθητά.

Τι προτείνουν οι ειδικοί

Οι περισσότεροι παιδοψυχολόγοι και οργανισμοί συμφωνούν στα εξής:

Για παιδιά κάτω των 2 ετών, η χρήση οθόνης πρέπει να αποφεύγεται εντελώς, εκτός από βιντεοκλήσεις με συγγενείς.
Για ηλικίες 2–5 ετών, ο χρόνος οθόνης να μην ξεπερνά τη μία ώρα την ημέρα, και να γίνεται με τη συνοδεία του γονιού. (WHO & American Academy of Pediatrics, 2019–2023)
Οι οθόνες δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως μέσο ηρεμίας ή τιμωρίας.

Ενθαρρύνονται δραστηριότητες όπως παιχνίδι, αφήγηση, ζωγραφική και φυσική κίνηση, που ενισχύουν τη συγκέντρωση και τη συναισθηματική ανάπτυξη. (Harvard Medical School, 2022)

Η «ψηφιακή πιπίλα» μπορεί να φαίνεται αθώα ή βολική, όμως οι επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι μπορεί να αναστέλλει κρίσιμες δεξιότητες που χτίζονται στην πρώτη παιδική ηλικία — τη φαντασία, τη συγκέντρωση, τη συναισθηματική σταθερότητα.
Το ζητούμενο δεν είναι να δαιμονοποιηθεί η τεχνολογία, αλλά να επανέλθει η ανθρώπινη παρουσία στο κέντρο της μάθησης και της ανάπτυξης. Όπως καταλήγει χαρακτηριστικά μια πρόσφατη μελέτη:

«Η οθόνη δεν πρέπει να αντικαθιστά την αγκαλιά, τη συζήτηση ή το παιχνίδι — γιατί αυτά είναι τα πρώτα ‘προγράμματα’ που μαθαίνουν στα παιδιά πώς να σκέφτονται.»

Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου ή μέρους αυτών μόνο αν αναφέρεται ως πηγή το https://paidis.com/ και υπάρχει ενεργός σύνδεσμος.