Η γέφυρα του Τυρνάβου

ΓΡΑΦΕΙ Ο Τάσος Ψύρρας για τη «Φωτογραφική ιστορία μιας γέφυρας 125 ετών»

Όταν βλέπεις οικογενειακές φωτογραφίες από φίλους που δείχνουν να κάνουν βόλτα στο «τοιχάκι» (για τους νέους που δεν ξέρουν τι είναι το «τοιχάκι» τους ενημερώνουμε πως είναι το μέρος όπου τώρα αθλούνται διάφοροι περιπατητές πίσω από το κολυμβητήριο με φόντο την γέφυρα ), η βλέποντας τις διαφορές ανά δεκαετία στην γέφυρα, αυτόματα σου δημιουργείται η διάθεση να φτιάξεις ένα portfolio με θέμα την γέφυρα του Τυρνάβου που έχει τουλάχιστον 125 χρόνια ζωής.

Όπως αναγράφεται στα «Πέτρινα γεφύρια της Ελλάδας» η δική μας γέφυρα έχει την δική της ιστορία.
«Εντυπωσιακή πέτρινη γέφυρα στην είσοδο του Τυρνάβου. Κατασκευασμένη γύρω στα 1900 αποτελείται από δέκα τόξα και ακόμα εξυπηρετεί την επικοινωνία του Τυρνάβου με τη Λάρισα. Γεφυρώνει τον Τιταρήσιο ποταμό, γνωστό και ως Ξηριά.

Η γέφυρα κινδύνεψε με κατάρρευση από την πλημμύρα του 1972, καθώς υπέστη ρωγμές σε δύο τόξα καθιστώντας την κυκλοφορία αδύνατη για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στις αρχές του 2010 το πρόβλημα ανέκυψε ξανά, με αποτέλεσμα να κριθούν αναγκαίες εργασίες συντήρησης ώστε να αποκατασταθεί ζημιά από νέο ρήγμα . Έχει ανακηρυχθεί διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Οδηγίες Πρόσβασης:

Θα την συναντήσουμε στην είσοδο της πόλης ερχόμενοι από την Λάρισα.
Ποταμός:
ΤΙΤΑΡΗΣΙΟΣ
Συντεταγμένες:
39° 73′ 53.2″ N 22° 29’53.8″E
Υψόμετρο:
85 μ.
Χρονολογία:
1900
Συντήρηση:
1972 & 2010
Μορφή:
Πολύτοξο
Άνοιγμα Τόξου:
13,00 μ. (καί τα δέκα)
Μήκος Καταστρώματος:
140,00 μ.
Κατάσταση:
Καλή
Βιβλιογραφικές και Γραπτές Πηγές:
7ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ , ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΑ ΠΕΤΡΙΝΑ ΓΕΦΥΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, 2012-2013

Εμείς βασικά θα κινηθούμε περισσότερο φωτογραφικά από ότι έχουμε εντοπίσει και θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τα στοιχεία που αυτά μέσα στην κάθε φωτογραφία. Εσείς αν έχετε κάποια φωτό με περίπατο στις όχθες του Ξηρια η κάποια φωτογραφία σχετική με το θέμα μπορείτε να μας την στείλετε ώστε να κάνουμε ακόμα πιο πλήρες το φωτογραφικό μας αφήγημα. Για την ιστορία να θυμηθούμε πως πλημμύρες έγιναν στον Τύρναβο. Δυο (2) τον αριθμό μεγάλες το 1935 και το 1972,χωρις αυτό να σημαίνει πως δεν έγιναν κι άλλες στο παρελθόν.

Θα αναφερθούμε και γι αυτές παρακάτω.

Μετά το 1935 λοιπόν οροθετήθηκε και η κοίτη του ποταμού, οπότε έγινε απαλλοτρίωση στα χτήματα ,στα σημεία που έγιναν τα αναχώματα Γι’ αυτό κόπηκαν στην μέση τα χτήματα τα οποία όπου πέρασε η απαλλοτρίωση δόθηκε αποζημίωση στους ιδιοκτήτες . Στην πορεία καταπατήθηκαν και έγιναν μεγάλα χτήματα. Τότε ήταν που έγινε και το περίφημο «τοιχάκι» για το οποίο μιλήσαμε πιο πάνω.
Ο Πέτρος Οντούλης καταγράφει για πλημμυρικα φαινόμενα που έπληξαν τον Τύρναβο και πιο παλιά.
«Όμως πλημμυρικά φαινόμενα που έπληξαν τον Τύρναβο και την γύρο περιοχή με βάση το μέγεθος των ζημιών συγκεκριμένα ήταν:

Το 1883 λίγες ημέρες από την προσάρτησή της στο ελληνικό Κράτος μεταξύ 10-15 Οκτωβρίου 1883 (Π.Η.) δηλαδή 23-28 Οκτωβρίου 1883 με το νέο ημερολόγιο η πόλη της Λάρισας και η ευρύτερη περιοχή πλημμύρησε από τα νερά του φουσκωμένου Πηνειού. Η βροχή έπεφτε ακατάπαυστα για 48 ώρες με αποτέλεσμα να υπάρξουν 20 νεκροί, 300 κατεστραμμένα σπίτια και ανυπολόγιστες υλικές ζημίες. Η αναφορά γίνεται λόγω της γειτνίασης του Τυρνάβου με τη Λάρισα και την ύπαρξη πιθανόν ζημιών και στον Τύρναβο, παρά το γεγονός της μη ύπαρξης στοιχείων.

Το 1885 δήμαρχος Τυρνάβου ήταν ο Σταμουλάκης Μουλούλης (1883-1887) πρώτος εκλεγμένος δήμαρχος της πόλης στην ιστορία του Τυρνάβου.

Τον Μάιο του 1885 ο Τιταρήσιος (Ξηριάς) πλημμύρισε ύστερα από μεγάλη νεροποντή καλύπτοντας μεγάλες εκτάσεις στην πόλη και σε παρακείμενα χωράφια. Πλημμύρισαν και καταστράφηκαν πολλά σπίτια στις συνοικίες του Τυρνάβου. Επισημαίνεται ότι την εποχή εκείνη δεν είχαν κατασκευαστεί αναχώματα ούτε άλλα αντιπλημμυρικά έργα για να προστατεύσουν την πόλη του Τυρνάβου.

Από τα ορμητικά του νερά του Τιταρήσιου (Ξηριά) καταστρέφεται η γέφυρα του Τυρνάβου στον δρόμο προς τη Λάρισα, αν και ήταν λίθινη (είχε κατασκευαστεί από τον Τούρκο Διοικητή Δελή). Η γέφυρα επισκευάστηκε λίγα χρόνια αργότερα με ξύλινη κατασκευή επί δημαρχίας Αθανάσιου Ζαφειριάδη, δεύτερου δημάρχου

Τυρνάβου, που για αρκετά χρόνια θα εξυπηρετούσε τις ανάγκες των κατοίκων του.
Ο Δημοσθένης Ανδρεάδης αναφέρει στα Θεσσαλικά Χρονικά το 1935 (Επαρχία Τυρνάβου – Ο Τύρναβος τα Πρώτα 25 Χρόνια του) «Καί στ’ αλήθεια! ’Άν κατορθώθηκεν εξαιτίας τής δυνατής έπιβολής, πού έξασκοΰσεν ό στρατιωτικοπολιτευτής αυτός (αναφερόμενος στον Θεόδωρο Λιμπρίτη, Βουλευτή Επαρχίας Τυρνάβου) στούς φίλους του πρωθυπουργούς εκείνων των χρόνων, στό θ. Δηλιγιάννη δηλαδή καί στό Γ. θεστόκη, νά γίνουν μερικά πράγματα γενικής ώφελιμότητας στήν πόλη μας άπ’ αυτόν, καθώς ήταν νά πούμε το ξαναχτίσιμο τής γέφυρας τού Ξερια, πού είχε παρασυρθή ολόκληρη άπό τήν πλημμύρα τοΰ 1885. Άπ’ τήν πλημμΰρ’αυτή καταστράφηκαν τότε και τρεις συνοικίες τής πόλης μας.» (σ.349)

Ο Αθανάσιος Μουλούλης έγραφε επίσης στα Θεσσαλικά Χρονικά το 1935 (Ο Τύρναβος και τα Χωριά του) «Ή συγκοινωνία μεταξύ Τυρνάβου—Λαρίσης εξασφαλίζεται μέ τήν άπό τοΰ 1905—1906 μεγάλην λιθίνην γέφυραν επί τοΰ Τιταρησίου (Ξεριά), χειμάρρου άπό το παρά τόν Τΰρναβον Μπουγάζι μέχρι τών έκβολών του ε ις τόν Πηνειόν.

Ή γέφυρα ήτο καί έπί Τουρκοκρατίας λίθινη, παρεσύρθη όμως άπό τήν πλημμύραν τοΰ Τυρνάβου κατά Μάϊον 1885 καί άντικατεστάθη έπί πολλά έτη ύπό ξύλινης… (σ.349)

Το 1935 Πρόεδρος της Κοινότητας Τυρνάβου ήταν ο Νικόλαος Ζαχαρίας ή Ζαχαρακούλης (1935-1936).
Κατά την διάρκεια της Προεδρίας του και συγκεκριμένα την 9η Δεκεμβρίου του 1935, ο Τύρναβος όπως και η ευρύτερη περιοχή του επλήγη από ισχυρή πλημμύρα από την οποία υπέστη τρομερές καταστροφές. Τα νερά που πλημμύρισαν μεγάλο μέρος της πόλης παρέμειναν περισσότερο από μια εβδομάδα.

Ο Αθανάσιος Μουλούλης έγραφε στα Θεσσαλικά Χρονικά το 1935 (Ο Τύρναβος και τα Χωριά του) «… Ή τελευταία πλημμύρα (9 Δεκεμβρίου 1935) ήτο περισσότερον καταστρεπτική τής προηγουμένης. Εις 200 υπολογίζονται αι καταστραφείσαι εν όλω οι εν μέρει οικίαι, αι δε ζημίαι εκ των παρασυρθέντων οικιακών και καταστραφέντων οικιακών σκευών και επίπλων, καπνών, οίνων, οικοπνευμάτων κ.λπ. εξαιρετικώς μεγάλαι. Προς προφύλαξιν δαπάναις του Δημοσίου η Εταιρεία Μπουτ έκαμε τελευταίως αναχώματα και εις τον Τιταρήσιον από της θέσεως Μπουγάζι μέχρι του Πηνειού». (σ.349)

Η πραγματικότητα όμως ήταν χειρότερη αφού σύμφωνα με την Εφημερίδα ΚΗΡΥΞ (12-12-1935) υπήρξαν δύο ανθρώπινα θύματα, πολλές εκατοντάδες ζώων παρασύρθηκαν από τα ορμητικά νερά του Τιταρήσιου, ενώ όπως χαρακτηριστικά αναφέρει τέσσερις ημέρες μετά «ΕΙΣ ΤΟΝ ΤΥΡΝΑΒΟΝ ΚΑΤΑΡΡΕΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΟΙΚΙΑΙ» επισημαίνοντας την «ΑΝΑΓΚΗ ΑΜΕΣΟΥ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΣ».

Το ρεπορτάζ της εφημερίδας μεταξύ των άλλων ανάφερε «Εις τον Τύρναβον το φρικτόν δράμα παρουσίαζεν εχθές την απαισιωτέραν του όψιν… Εις τους δρόμους γυναικόπαιδα –τα θλιβερά θύματα της τρομακτικής καταστροφής– έτρεχαν αλλόφρονα δια να περιμαζεύσουν τα λείψανα των επίπλων των και να να περισώσουν ό,τι δεν παρέσυρεν ο μανιώδης «Ξηριάς». Εις την συνοικίαν των «γύφτικων» μετά την υποχώρησιν των υδάτων του ποταμού παρουσιάζεται εν όλη τη απαισία μορφή η φρικτή καταστροφή… Εις την συνοικίαν αυτήν ευρέθη και το πτώμα ενός γέροντος ονόματι Μπάκου, μη δυνηθέντος προφανώς να κινηθή κατά την εισβολήν των υδάτων… Αγνοείται η τύχη και ενός ακόμη δια τον οποίον εκφράζονται φόβοι ότι έχει καταπλακωθή υπό τα ερείπια των καταρρευσάντων οικιών… Όπου είναι δυνατόν χρησιμοποιείται η απορροφητική αντλία του Στρατού διατεθείσα προς τούτο…»

Για την ανακούφιση των πλημμυροπαθών, τότε είχε συσταθεί μάλιστα Επιτροπή Περιθάλψεως που αποτελούνταν από τους: Χρόνη Παπαδάκη αν)ρχη Δ)τη Μοίρας, Χρίστο Βασιλείου Ειρηνοδίκη, Παύλο Κρίκη ανθ)ρχο Δ)τη Υποδιοικήσεως, Νικόλαο Ζαχαρία Πρόεδρο Κοινότητας, Ηλία Μπέικο Οικονομικό Έφορο, Δημήτριο Θ. Μπαφάλη δικηγόρο και μετέπειτα διορισμένο Πρόεδρο της Κοινότητας το 1941.
Για την ανακούφιση των πλημμυροπαθών είχαν οργανωθεί και συσσίτια, ενώ οι άστεγοι προσωρινά διέμεναν σε σχολεία.

Ο Δημοσθένης Μηλιούλης στην διπλωματική εργασία του με θέμα Ο Τύρναβος στους Κοινωνικούς Αγώνες του, Αθήνα 2021, αναφέρει για την πλημμύρα του 1935: «Η πόλη του Τυρνάβου δοκιμάστηκε σοβαρά από την φονικές πλημμύρες του Δεκεμβρίου του 1935. Η συσταθείσα επιτροπή της «νέας αρχής» με υπόμνημα στις 10 του Δεκέμβρη, ζητά άμεση οικονομική βοήθεια για όλους τους πλημμυροπαθείς.(229) Στον αντίποδα, οι βουλευτές του Παλλαϊκού Μετώπου, Σιάντος και Σινάκος ζητούσαν με διάβημα στο Υπουργείο Πρόνοιας να δοθούν οι 110.000 δρχ. που κρατά «παράνομα» ο νομάρχης, ώστε να ανεγερθούν νέες κατοικίες. Για δέκα έτη να απαλλαγούν από φόρους με διαγραφή όσοι έχουν ολοκληρωτική καταστροφή.

Στην απόφαση επιτροπής με πρόεδρο τον Σπύρο Παπαγιάννη για την απομάκρυνση 43 οικογενειών από το σχολείο και τη μεταστέγασή τους στην εκκλησία, οι κάτοικοι αντέδρασαν. Έγινε και «δυναμικό» συλλαλητήριο στις 17 Δεκεμβρίου εναντίον όλων όσων υπόσχονταν απατηλά αντιπλημμυρικά έργα, όπως ο «Κονδυλικός» Ροδόπουλος.230 (229 Εφημερίδα, Κήρυξ Λάρισας, 12 Δεκεμβρίου 1935, σ. 3. Τα ονόματα της επιτροπής: Παπαδάκης Χρόν. Διοικητής μοίρας, βασιλείου Χρ. Ειρηνοδίκης, Παύλος Κρίκης Διοικητής υποδιοικήσεως, Νικ. Ζαχαρίας Πρόεδρος κοινότητας, Ηλ. Μπέικος Οικονομικός έφορος, Δημ Μπαφάλης δικηγόρος. 230 Εφημερίδα, Νέος Ριζοσπάστης, 8 Φεβρουαρίου 1936, σ. 5.)»

Η αγγλική εταιρία Μπουτ (Boot) που της ανατέθηκαν τα αντιπλημμυρικά έργα της Λάρισας τέλη του 1920, αναλαμβάνει το 1937 να κατασκευάσει και τα αναχώματα του Τιταρήσιου από το «Μπουγάζι» μέχρι της συμβολής του με τον Πηνειό. Στις εργασίες της εταιρείας απασχολήθηκαν πολλοί τεχνίτες και εργάτες από τον Τύρναβο.

Από τότε μέχρι σήμερα ελάχιστα μέχρι καθόλου δεν συντηρήθηκαν από τους Δήμους ή άλλον αρμόδιο φορέα. Δυστυχώς αν και η εντός των αναχωμάτων έκταση απαλλοτριώθηκε από το ελληνικό Δημόσιο, από αρκετών ετών υπάρχουν πολλές καταπατήσεις για την δημιουργία καλλιεργειών και κτισμάτων που εγκυμονούν κινδύνους για την πόλη ολόκληρη.

Επόμενη φωτογραφική κάλυψη υπάρχει από την περίοδο της γερμανικής κατοχής και πιο ειδικά από την ανατίναξη της γέφυρας και το ξαναχτίσιμο.
Υπάρχουν φωτο από τον αυστραλέζικο στρατό που ήρθαν στην Ελλάδα για να πολεμήσουν ενάντια στους Γερμανούς.

Το 1972 δήμαρχος Τυρνάβου ήταν ο φαρμακοποιός Χαράλαμπος Τσιώτσης (Τσώτσης) (1967-1973).

Επί της θητείας του και συγκεκριμένα το Σάββατο προς Κυριακή βράδυ στις 15-16/7/1972 ο Τύρναβος υπέστη σοβαρότατες καταστροφές ύστερα από 48ωρη νεροποντή. Περισσότερες από 300 οικίες κατέρρευσαν ή κατέστησαν ετοιμόρροπες, αναγκάζοντας περισσότερες των 300 οικογενειών να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, καταστήματα και αποθήκες υπέστησαν μεγάλες ή ανεπανόρθωτες ζημίες, όπως και οι αγροτικές καλλιέργειες, ενώ βαρύτατες ήταν οι απώλειες σε κτηνοτροφία – πτηνοτροφία και τρομακτικές ήταν οι ζημίες στις τεχνικές υποδομές της πόλης.

Ιδιαίτερα επλήγησαν η περιοχή του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Παντελεήμονα και η περιοχή των Εξοχικών – Μαχαλά, δεξιά του «νέου δρόμου» (σημερινή οδός Ηρώων Πολυτεχνείου).

Σοβαρότατες ζημιές διαπιστώθηκαν επίσης στην γέφυρα του Τυρνάβου η οποία υπέστη καθίζηση, από την οποία μάλιστα απαγορεύτηκε η διέλευση για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα προκειμένου να επισκευαστεί, με την συγκοινωνία να διεξάγεται μέσω της 1ης γέφυρας Δαμασίου (Κουτσοχείρου όπως και σήμερα). Για την επισκευή της γέφυρας του Τυρνάβου το τότε Υπουργείο Δημοσίων Έργων διέθεσε πίστωση 8.000.000 δρχ.
Οι Υπηρεσίες προέβησαν στην λήψη άμεσων μέτρων, όπως την παρασκευή φαγητών στο Νοσοκομείο Λάρισας και την αποστολή τους στους αστέγους του Αμουρίου και του Τυρνάβου, η αποστολή σκηνών και άλλων αναγκαίων ειδών διαβίωσης σε όσους είχαν ανάγκη, ο άμεσος ενταφιασμός των πνιγμένων ζώων για αποφυγή μολυσματικών νόσων κ.λπ..

Στη Νομαρχία Λάρισας πραγματοποιήθηκε σύσκεψη για τα προβλήματα που προκλήθηκαν από την θεομηνία στην οποία συμμετείχαν ο Νομάρχης Λάρισας Ι. Καστρήτσιος, ο Δήμαρχος Τυρνάβου Χαρ. Τσιώτσης, ο Ι. Μπαράκος αντιδήμαρχος, ο Π. Βασιλείου πρόεδρος του Δ.Σ. και οι Ι. Κούβαρος & Δ. Κούκος Δ.Σ. Τυρνάβου, όπου κυρίαρχο ζήτημα απετέλεσε η αποκατάσταση της συγκοινωνίας μετά την απαγόρευση της κυκλοφορίας από την γέφυρα του Τιταρήσιου και η μετάβαση των αγροτών στους αγρούς τους που είχαν προς την Λάρισα.

Για τον σκοπό αυτό δε ο Δήμος Τυρνάβου κατασκεύασε με δική του πρωτοβουλία, πρόχειρη διάβαση (υποτυπώδη Ιρλανδική διάβαση), στη θέση «Σφαγεία» Τυρνάβου, για την άμεση ανακούφιση των αγροτών.

Στο Δαμάσι η ορμή του Τιταρήσιου προξένησε σοβαρές ζημιές στην γέφυρα που οδηγεί στον οικισμό. Τουλάχιστον 70 σπίτια κατέρρευσαν στον οικισμό και πολλά άλλα πλημμύρισαν. Ο Πρόεδρος του Δαμασίου με υπόμνημά του ζήτησε μεταξύ των άλλων από τις αρμόδιες υπηρεσίες την αναστολή εξόφλησης των χρεών των αγροτών και ιδίως προς την ΑΤΕ, λόγω της αδυναμίας τους να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους…
Σύμφωνα με άλλα δημοσιεύματα των ημερών στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Λάρισας, αναφέρεται ότι σύμφωνα με μετρήσεις στην περιοχή του Τυρνάβου «από τις 15 Ιουλίου έπεσε βροχή 150 χιλ. περίπου, ήτοι τόση ότι δεν πέφτει ούτε τον χειμώνα σε τόσο διάστημα …»
Αλλά και στην ευρύτερη περιοχή υπήρξαν προβλήματα από την μεγάλη νεροποντή.
Η προσωρινή αποκατάσταση της κυκλοφορίας περιελάμβανε εναλλακτικές παρακαμπτήριους οδούς:
1. Λάρισα – Κουτσόχειρον – Γέφυρα Κουτσοχείρου – 1η γέφυρα Δαμασίου επί του Τιταρησίου – Ε.Ο. Τυρνάβου– Ελασσόνος (άμεση λύση),
2. Οινοποιείο Τυρνάβου – Δενδρώνες οπωροφώρων Τυρνάβου – Υψώματα τοποθεσίας «Τοπούζ» – 1η γέφυρα Δαμασίου επί του Τιταρησίου – Ε.Ο. Τυρνάβου – Ελασσόνος,
3. Κατασκευή νέας διαβάσεως παραπλεύρως της γέφυρας του Τιταρρησίου.

Σε ρεπορτάζ της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Λάρισας αναφέρεται επίσης ότι «Η στάθμη του Πηνειού είχεν ανυψωθή από το απόγευμα του Σαββάτου, λόγω του ότι τότε «έφθασαν» από την δυτική θεσσαλία τα ύδατα τα οποία είχαν συγκεντρωθή εις αυτόν από βροχάς της προηγουμένης. Και καθώς ο Πηνειός ήτο «φουσκωμένος», ερρίφθησαν εις αυτόν και οι όγκοι ύδατος εκ του Τιταρησίου και του Ολύμπου, με συνέπειαν να υπερχειλίση αυτός εις την περιοχήν των Τεμπών και να καλύψη πολλάς χιλιάδας καλλιεργημένων εκτάσεων…».

Στις 27 Αυγούστου 2018 επίσης, έντονη βροχόπτωση έπληξε για μια ακόμη φορά τον βόρειο τομέα του Δήμου Τυρνάβου (Λυγαριά, Αργυροπούλι, Δελέρια και Ροδιά), προξενώντας σοβαρές ζημιές σε αγροτικές καλλιέργειες, κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, υποδομές κ.λπ.

Ο Δήμος Τυρνάβου κηρύχθηκε με πρόταση του Δημάρχου και απόφαση του Περιφερειάρχη Θεσσαλίας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των συνεπειών του ενσκήψαντος ακραίου φαινομένου.»

 Η μεγάλη πλημμύρα στη Λάρισα το 1883, Ελευθερία 10 Σεπ 2023, Δημοσίευση Νικ. Παπαθεοδώρου,
 Οι πλημμύρες στη σύγχρονη Ελλάδα, Λάζαρου Αρσενίου, dasarxeio.com, 29-11-1997,
 Επαρχία Τυρνάβου Ο Τύρναβος τα Πρώτα 25 Χρόνια, Δημοσθένης Ανδρεάδης, Θεσσαλικά Χρονικά Έκτακτη Έκδοση 1881-1931, Αθήνα 1935,
 Ο Τύρναβος και τα Χωριά του, Αθανάσιος Μουλούλης, Θεσσαλικά Χρονικά Έκτακτη Έκδοση 1881-1931, Αθήνα 1935,

 Εφημερίδα ΚΗΡΥΞ (12-12-1935),
 Τύρναβος Ιστορικές-Λαογραφικές Αναδρομές, Βύρων Γ. Σκρουμπής, Τύρναβος 2001,
 Ο Τύρναβος στους Κοινωνικούς Αγώνες του, Δημοσθένης Μηλιούλης, Διπλωματική εργασία (πηγές), Αθήνα 2021,
 Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Λάρισας, Ιούλιος 1972,
 Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Λάρισας, φύλλο της 12/9/2016 σελ. 5
 ΠΕΡΙ ΠΛΗΜΜΥΡΩΝ ΣΤΟΝ ΤΥΡΝΑΒΟ, Τάσος Ψύρας 11-9-2023

Και μετά την καταστροφή ακολουθεί μια φωτογραφική παρουσίαση για την γέφυρα μας.