Πού βρίσκεται η δωρισμένη στον Τύρναβο βιβλιοθήκη του Διονυσίου Πάμπους;

Σε μια εποχή που η Ευρώπη είναι έτοιμη να δεχθεί το ιδεολογικό κίνημα του Διαφωτισμού (1688 – 1789), στον ελληνικό χώρο αρχίζει να διαφαίνεται μια πνευματική κίνηση με την ίδρυση σχολείων και σχολών από τα μέσα του 17ου αι. με αφορμή τη διάνοιξη εμπορικών δρόμων προς τις ευρωπαϊκές χώρες.

Οι βιοτεχνικές και εμπορικές δραστηριότητες των Τυρναβιτών τεχνιτών και εμπόρων (σχετιζόμενοι ακόμα και με τη Βενετία, στην οποία εξήγαγαν κόκκινα βαμβακερά νήματα από τα λιμάνια της Ηπείρου) κατά τον 17ο και 18ο αιώνα οδήγησαν σε μια πρώιμη οικονομική ευρωστία τον Τύρναβο, μια πόλη με 16 εκκλησίες και 2 μοναστήρια. Αυτά έπαιξαν ρόλο στη δημιουργία σχολείων των «κοινών γραμμάτων» για στοιχειώδεις γνώσεις και μια μορφή σχολής (που αργότερα θα γίνει η περίφημη Σχολή Τυρνάβου) στον αύλειο χώρο του ναού του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στα 1655 με πρώτο δάσκαλο τον Αναστάσιο Παντοδύναμο. Στην ίδια συνοικία του Τυρνάβου διέμενε και ο Διονύσιος Πάμπους με τους γονείς του και τις δύο αδελφές του, γεννημένος γύρω στα 1660.

Ο οθωμανός περιηγητής Ε. Celebi, που επισκέφθηκε τον Τύρναβο το 1668, περιγράφει μια πόλη με 3500 (είναι μάλλον υπερβολικός ο αριθμός) σπίτια «απίστων Ρωμιών», με 11 μικρά και μεγάλα πανδοχεία και 1060 μαγαζιά. Για την οικονομική ευρωστία του Τυρνάβου γράφει: «Μαζεύονται μεγάλα ποσά από τον κεφαλικό φόρο.

Διότι οι άπιστοι της πόλης είναι – όλοι τους – ανυφαντάδες και υφαίνουν πανέμορφα υφάσματα. Πλούσιοι πραματευτάδες έρχονται από όλες τις χώρες των απίστων και από την Ευρώπη, παίρνουν υφάσματα και φέρνουν χρυσάφι και γρόσια. Για αυτό οι άπιστοι τούτης της πόλης είναι πάμπλουτοι».

Για τις αποστάσεις, ας σημειωθεί ότι ένα ζώο στην ημιονική οδό διανύει σε μία ώρα έξι χιλιόμετρα, ενώ μια άμαξα χρειάζεται περισσότερη ώρα ανάλογα με τη χάραξη του δρόμου (π.χ. 7 ώρες για Τύρναβος – Ελασσόνα και 33 ώρες για Λάρισα – Θεσσαλονίκη).

Και παρακάτω, ο Celebi σημειώνει με αγανάκτηση ότι η πόλη το 1668 έχει 16 εκκλησίες και περίπου 2000 διάφορους κληρικούς, όπως επίσκοποι, αρχιμανδρίτες, παπάδες, καλόγεροι, ασκητές.

Μετά τις σπουδές του στον Τύρναβο, συνέχισε στον πνευματικό κύκλο των Ιωαννίνων και συγκεκριμένα στην ξακουστή Σχολή του Γκιόνμα κοντά στον επιφανή γιαννιώτη δάσκαλο και ιερέα – γνωστού για τις νεωτεριστικές του μεθόδους διδασκαλίας και της ανανεωτικής προσπάθειάς του για αποδέσμευση της παιδείας από την παραδοσιακή διδασκαλία – Γεώργιο Σουγδουρή, ο οποίος πρόσφατα είχε επιστρέψει από τα διδακτικά καθήκοντά του στη Βενετία.

Έτσι ο Διονύσιος ήρθε σε επαφή με τις νεωτερικές ιδέες του 17ου αιώνα. Στην ίδια σχολή σπούδασε πολύ αργότερα και ο Ιωάννης Πέζαρος.

Η απόκτηση μόρφωσής του συνεχίζεται στις βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους. Εκάρη μονάχος και στη συνέχεια χειροτονήθηκε ιερέας στη μονή Μεγίστης Λαύρας, αποκτώντας έτσι ισχυρούς δεσμούς με την μοναστική πολιτεία. Τη σύντομη παραμονή του στην Κέρκυρα διαδέχτηκε η μόνιμη εγκατάστασή του, το 1709, στη Βενετία, στο χώρο της ελληνικής κοινότητας της πόλης, στο Campo dei Greci, που βρίσκεται πίσω από το παλάτι των Δόγηδων και είχε σημείο αναφοράς τον Άγιο Γεώργιο των Ελλήνων (San Gorgio dei Greci). Εκεί θα μείνει σε ενοικιαζόμενο μεγάλο δωμάτιο μέχρι την αποβίωσή του, το 1730, σε ηλικία 70 ετών.

Σε αυτό το δωμάτιο δημιούργησε μια αξιόλογη μεγάλη βιβλιοθήκη, καθώς και η Βενετία και η ελληνική παροικία με τα τυπογραφεία τους και τις βιβλιοθήκες τους παρουσίαζαν ένα ιδιαίτερα υψηλό πνευματικό επίπεδο. Ο Διονύσιος Πάμπους, σύμφωνα με τα στοιχεία της διαθήκης του, ήταν ένας πολύ μορφωμένος λόγιος ιερομόναχος που ασκούσε πιθανότατα το εκπαιδευτικό λειτούργημα και είχε οικονομική ευμάρεια. Με τη διαθήκη του, διαμοίρασε λεπτομερώς 1700 χρυσά βενετικά δουκάτα και δώρισε τα μεν πολύτιμα αντικείμενα του σε συγκεκριμένα πρόσωπα, τη δε βιβλιοθήκη του στους Τυρναβίτες συμπατριώτες του.

Η βιβλιοθήκη του λόγιου ιερομόναχου Διονυσίου, που με συγκεκριμένες ενέργειες έπρεπε να σταλεί στον Τύρναβο, αποτελούνταν από 220 τόμους βιβλίων, 92 χάρτες και έναν παγκόσμιο άτλαντα. Συγκεκριμένα, υπήρχαν βιβλία ιστορικά, φιλοσοφικά, κλασικής φιλολογίας, νομικά, λεξικά, γεωγραφικά, γραμματικές, μαθηματικά, επιγράμματα, αστρονομικά, γεωπονικά, ρητορικά, και ένα ιατρικό, ενώ από τα θρησκευτικά βιβλία υπήρχαν έργα των εκκλησιαστικών συγγραφέων και θεολόγων, λειτουργικά, τα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας, κείμενα της Αγίας Γραφής και οι ερμηνείες τους και κείμενα Συνοδικά.

Ο Διονύσιος ήθελε, έτσι, να μεταλαμπαδεύσει την ευρύτερη παιδεία του στον Τύρναβο, για να δημιουργηθεί, σύμφωνα με τη διαθήκη του, μια βιβλιοθήκη αφιερωμένη σε όλους τους χριστιανούς, λαϊκούς και κληρικούς, χωρίς να γίνεται διάκριση στην οικονομική τους κατάσταση ή την κοινωνική τους θέση, δείχνοντας έτσι την πίστη του στα ιδεώδη του Διαφωτισμού. Την ευθύνη της φύλαξης και της λειτουργίας της βιβλιοθήκης της πόλης όρισε να επιφορτιστούν οι δημογέροντες και όχι εκκλησιαστικοί κύκλοι, με τη βοήθεια ενός βιβλιοφύλακα, στα πρότυπα μεγάλων βιβλιοθηκών των Ιωαννίνων και της Βενετίας.

Η δωρεά αυτής της πλούσιας και αξιόλογης βιβλιοθήκης στον Τύρναβο των αρχών του 18ου αιώνα φανερώνει τον ενστερνισμό των ανανεωτικών και διαφωτιστικών ιδεών που κυριαρχούσαν στην Ευρώπη την περίοδο αυτή και τη συνειδητοποίηση του ρόλου του ως λογίου. Δυστυχώς, αυτά τα βιβλία και οι χάρτες ακόμα αναζητούνται και από εμένα και από τους ερευνητές του ΕΙΕ χωρίς αποτέλεσμα μέχρι τώρα. Ελπίζουμε, βέβαια, και στην ενεργοποίηση προς αυτήν την κατεύθυνση της δημοτικής αρχής, την οποία έχω ενημερώσει σχετικά. Εκτός και αν, η βιβλιοθήκη του Διονυσίου Πάμπους δεν έφτασε ποτέ εδώ!

 

Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου ή μέρους αυτών μόνο αν αναφέρεται ως πηγή το https://paidis.com/ και υπάρχει ενεργός σύνδεσμος.