Σκοτεινή Βιοποικιλότητα: Όταν η Φύση Κρύβει τα Ίχνη της

Ένας αόρατος δείκτης αποκαλύπτει πόσο φτωχά έχουν γίνει τα οικοσυστήματα του πλανήτη — και τι σημαίνει αυτό για την Ελλάδα.

Η φύση γύρω μας μοιάζει πλήρης, μα κάθε δάσος, λίμνη ή βουνό κρύβει ένα μυστικό: τα είδη που λείπουν.
Η επιστήμη έχει δώσει σε αυτό το φαινόμενο ένα όνομα σχεδόν ποιητικό — «σκοτεινή βιοποικιλότητα» (dark biodiversity).

Ο όρος, που διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον ερευνητή Meelis Pärtel το 2011 στο περιοδικό Trends in Ecology & Evolution, περιγράφει τα είδη που θα μπορούσαν να υπάρχουν σε μια περιοχή, αλλά απουσιάζουν εξαιτίας ανθρώπινων παρεμβάσεων, καταστροφής ενδιαιτημάτων ή φυσικών μεταβολών.
Δεν πρόκειται για είδη εξαφανισμένα από τον πλανήτη, αλλά για εκείνα που έχουν χαθεί τοπικά — σιωπηλοί απόηχοι μιας παλαιότερης οικολογικής πληρότητας.

Όταν η απουσία λέει την αλήθεια

Οι οικολογικές μελέτες δείχνουν ότι το να κατανοήσουμε ποια είδη λείπουν είναι εξίσου σημαντικό με το να καταγράφουμε ποια υπάρχουν.
Η σκοτεινή βιοποικιλότητα υπολογίζεται συγκρίνοντας μια περιοχή με άλλες που έχουν παρόμοιο κλίμα και φυσικά χαρακτηριστικά. Η «απόσταση» ανάμεσα στο θεωρητικά δυνατό και στο πραγματικό οικοσύστημα δείχνει πόσο έχει φτωχύνει η φύση.

Όπως η «σκοτεινή ύλη» στο σύμπαν αποκαλύπτει την αόρατη δομή της πραγματικότητας, έτσι και η dark biodiversity φανερώνει τη σιωπηλή φθορά του φυσικού μας κόσμου.

Ένα παγκόσμιο φαινόμενο με μετρήσεις

Το 2025, η διεθνής ερευνητική πρωτοβουλία DarkDivNet, που κάλυψε 119 περιοχές παγκοσμίως, δημοσίευσε μια εκτενή ανάλυση στο περιοδικό Nature (Pärtel et al., 2025).
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά:

Σε ανέπαφες περιοχές, τα οικοσυστήματα διατηρούσαν πάνω από το 1/3 των ειδών που θα μπορούσαν να υπάρχουν.
Σε περιοχές με έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα, το ποσοστό αυτό έπεφτε στο 1/5.

Σύμφωνα με το Helmholtz Centre for Environmental Research (UFZ), η σκοτεινή βιοποικιλότητα αυξάνεται όσο επεμβαίνουμε περισσότερο στα φυσικά τοπία. Όπου κόβουμε δάση, στραγγίζουμε υγρότοπους ή επεκτείνουμε οικισμούς, τα είδη που θα έπρεπε να υπάρχουν υποχωρούν στο σκοτάδι.

Και η Ελλάδα;

Η Ελλάδα, χάρη στη γεωγραφική της ποικιλία και τα μικροκλίματά της, θεωρείται μία από τις πιο πλούσιες χώρες της Ευρώπης σε είδη φυτών και ζώων.
Ωστόσο, δεδομένα της European Environment Agency (EEA) και αναφορές από το πρόγραμμα DarkDivNet δείχνουν ότι πολλές περιοχές της χώρας έχουν υψηλό ποσοστό “χαμένης” βιοποικιλότητας.

Ιδιαίτερα:

Οι πεδιάδες της Θεσσαλίας και τα παράλια οικοσυστήματα έχουν υποστεί ισχυρή πίεση από γεωργία και αστική ανάπτυξη.
Οι υγρότοποι της Μακεδονίας, όπως η Κερκίνη, και τα δάση της Πίνδου διαθέτουν υψηλό «δυναμικό επανεγκατάστασης ειδών» — δηλαδή πολλές θέσεις που μπορούν να ξαναγεμίσουν, αν οι συνθήκες βελτιωθούν.

Αν και δεν υπάρχουν ακόμη εκτεταμένες ελληνικές μελέτες ειδικά για τη dark biodiversity, τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η χώρα φιλοξενεί μεγάλο «αόρατο απόθεμα ζωής» που περιμένει την ευκαιρία να επανεμφανιστεί.

Τι μπορούμε να μάθουμε από τη σκοτεινή βιοποικιλότητα

Η έννοια αυτή μας διδάσκει ότι η φύση δεν χάνεται ξαφνικά — σιωπά.
Μέσα σε κάθε δάσος ή λίμνη υπάρχουν «οικολογικές κενές θέσεις» που, με σωστή αποκατάσταση, μπορούν να ξαναγεμίσουν.

Η μελέτη της σκοτεινής βιοποικιλότητας βοηθά:

Στον σχεδιασμό προγραμμάτων επανεισαγωγής ειδών,
Στην προστασία περιοχών Natura 2000,
Στην παρακολούθηση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης πέρα από τους ορατούς δείκτες.

Η Ελλάδα, ως σταυροδρόμι τριών ηπείρων, έχει την ευκαιρία να πρωτοστατήσει στη χαρτογράφηση αυτής της «σκοτεινής» πλευράς της ζωής — όχι ως απώλεια, αλλά ως υπόμνηση του τι μπορεί να ανακτηθεί.

Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου ή μέρους αυτών μόνο αν αναφέρεται ως πηγή το https://paidis.com/ και υπάρχει ενεργός σύνδεσμος.