Τα έλατα της Ελλάδας επιβίωσαν από τις φωτιές – αλλά όχι από την κλιματική κρίση

Για δεκαετίες, τα ελληνικά έλατα θεωρούνταν από τα πιο ανθεκτικά δασικά είδη της χώρας. Αργής ανάπτυξης, βαθυπράσινα και προσαρμοσμένα στα ορεινά και βραχώδη εδάφη, κυριαρχούν στα υψηλά υψόμετρα της Πελοποννήσου και αποτελούν βασικό στοιχείο του τοπίου. Ιστορικά, είχαν τη φήμη ότι αντέχουν τόσο στην ξηρασία όσο και στις πυρκαγιές που επαναλαμβάνονται στον μεσογειακό χώρο.

Ωστόσο, σήμερα ένα διαφορετικό φαινόμενο προκαλεί ανησυχία στους επιστήμονες: ολόκληρες πλαγιές από ελληνικά έλατα ξεραίνονται και κοκκινίζουν, ακόμη και σε περιοχές όπου η φωτιά δεν έφτασε ποτέ.

Ένα ανησυχητικό εύρημα στα βουνά της Πελοποννήσου

Την έκταση του προβλήματος κατέγραψε ο Δημήτρης Αυτζής, ανώτερος ερευνητής στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών (ΕΛΓΟ–ΔΗΜΗΤΡΑ), όταν στάλθηκε να εξετάσει τις επιπτώσεις μιας ανοιξιάτικης πυρκαγιάς. Αντί για τα συνηθισμένα μοτίβα μεταπυρικής καταστροφής, διαπίστωσε κάτι πολύ πιο εκτεταμένο: εκατοντάδες εκτάρια με νεκρά ή ετοιμοθάνατα έλατα, διάσπαρτα ανάμεσα σε πράσινες συστάδες, σε σημεία που δεν είχαν καεί.

Όπως δήλωσε ο ίδιος, «η κλίμακα της καταστροφής ήταν βαθιά ανησυχητική». Το εύρημα ήταν τόσο σοβαρό, ώστε ενημέρωσε άμεσα το υπουργείο Περιβάλλοντος.

Πολλαπλές πιέσεις σε ένα ήδη καταπονημένο οικοσύστημα

Σύμφωνα με τους ερευνητές, η αιτία δεν είναι μία, αλλά ο συνδυασμός πολλών παραγόντων που ενισχύονται από την κλιματική κρίση. Ο πρώτος είναι η παρατεταμένη και έντονη ξηρασία, η οποία έχει πλέον παγιωθεί ως χαρακτηριστικό του ελληνικού κλίματος.

Η κατάσταση επιδεινώνεται από τη μείωση της χειμερινής χιονόπτωσης. Μελέτη του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών δείχνει ότι την περίοδο 1991–2020 η Ελλάδα έχανε κατά μέσο όρο 1,5 ημέρα χιονοκάλυψης τον χρόνο, στερώντας από τα δάση μια βασική πηγή αργής και σταθερής υγρασίας.

Η επίθεση των φλοιοφάγων εντόμων

Η ξηρασία αποδυναμώνει τα έλατα, καθιστώντας τα ευάλωτα σε βιολογικές επιθέσεις. Σε αυτό το στάδιο εμφανίζονται τα φλοιοφάγα έντομα (Scolytinae), τα οποία εισχωρούν κάτω από τον φλοιό και διακόπτουν τη μεταφορά νερού και θρεπτικών στοιχείων.

Όταν οι πληθυσμοί τους φτάσουν σε επίπεδα έξαρσης, η αντιμετώπισή τους γίνεται εξαιρετικά δύσκολη.

Ένα πρόβλημα με ευρωπαϊκές διαστάσεις

Το φαινόμενο δεν περιορίζεται στην Ελλάδα. Όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, παρόμοιες δυναμικές παρατηρούνται και σε άλλες χώρες της νότιας Ευρώπης, όπως η Ισπανία. Αυτό υποδηλώνει ότι πρόκειται για μια ευρύτερη οικολογική μετατόπιση και όχι για μεμονωμένο περιστατικό.

Παρότι οι πυρκαγιές παραμένουν σημαντικός παράγοντας καταστροφής – με την Ελλάδα να έχει χάσει περίπου 200.000 εκτάρια δασικής κάλυψης(!) από φωτιές μεταξύ 2001 και 2024, σύμφωνα με το Global Forest Watch – δεν είναι πλέον η μοναδική απειλή.

Αργή και άνιση ανάκαμψη

Ο δασοκλιματολόγος Νίκος Μάρκος επισημαίνει ότι τα μεσογειακά οικοσυστήματα διαθέτουν ικανότητες αναγέννησης μετά τις πυρκαγιές. Ωστόσο, η ανάκαμψη δεν είναι άμεση και μπορεί να χρειαστούν τέσσερα έως πέντε χρόνια για να γίνει ορατή.

Η ανάγκη άμεσης δράσης

Οι επιστήμονες τονίζουν ότι η γνώση και τα εργαλεία υπάρχουν. Αυτό που απομένει είναι η πολιτική βούληση και η εφαρμογή στην πράξη. Όπως σημειώνει ο Δημήτρης Αυτζής, έχουν ήδη ξεκινήσει επαφές με τις δασικές υπηρεσίες για την εξασφάλιση πόρων.

«Δεν υπάρχει χρόνος για απαισιοδοξία», τονίζει. Όμως τα φαινόμενα που παρατηρούνται σήμερα στα ελληνικά βουνά αναμένεται να γίνουν συχνότερα και εντονότερα.

Πηγή:
Το άρθρο βασίζεται αποκλειστικά σε ρεπορτάζ της The Guardian:
“They survived wildfires. But something else is killing Greece’s iconic fir forests”, 19 Δεκεμβρίου 2025, σειρά The Age of Extinction.

Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου ή μέρους αυτών μόνο αν αναφέρεται ως πηγή το https://paidis.com/ και υπάρχει ενεργός σύνδεσμος.