Της Κωνσταντινιάς Πατσή*
Η Αποκάλυψη του Ιωάννη, είναι ένα προφητικό και εσχατολογικό βιβλίο, ένα από τα 27 βιβλία της Καινής Διαθήκης. Γράφτηκε από τον απόστολο και ευαγγελιστή Ιωάννη την περίοδο που ήταν εξόριστος στην Πάτμο, το 96 μ.Χ., κατά το 14ο έτος της βασιλείας του αυτοκράτορα Δομιτιανού.
Στους μεταβυζαντινούς αιώνες η Αποκάλυψη χρησιμοποιήθηκε στα μοναστήρια για πολλούς αιώνες. Σε πολλά από αυτά δημιουργήθηκαν χειρόγραφα με την επιμέλεια εξειδικευμένων γραφέων μοναχών, τα οποία σήμερα αποτελούν αντικείμενο μελέτης των παλαιογράφων.
Από τα χειρόγραφα αυτά της Αποκάλυψης δεν σώθηκαν πολλά. Ένα μάλιστα ο κώδικας 40 με μία πλούσια εικονογραφημένη μετάφραση της Αποκάλυψης σε απλή ελληνική -κείμενο που σώζεται σε ελάχιστους κώδικες σε όλο τον κόσμο (Ιβήρων 605, Δουσίκου 77, ΕΒΕ 141, Σικάγου Ms 931 και Παντελεήμονος 556 κ.α ) – όντας ένα από τα τρία μοναδικά εικονογραφημένα χειρόγραφα της Αποκάλυψης από τον Μάξιμο Πελοποννήσιο φυλάσσεται σήμερα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη του Τυρνάβου. Από τα άλλα δύο, το ένα είναι ο κώδικας του Σικάγου Ms 931 και το άλλο κατέχει ο Ε. Παπαντωνίου (Αθήνα).
Από τον κώδικα 40 της Δημοτικής Βιβλιοθήκης του Τυρνάβου λείπουν οι δύο πρώτες σελίδες. Την ταύτισή του οφείλουμε στον καθηγητή Α. Αργυρίου, ο οποίος έγραψε τα εξής: «Η Αποκάλυψις Ιωάννου του Θεολόγου εις απλήν γλώσσαν ερμηνευθείσα καθώς οι θεολόγοι οι παλαιοί της Εκκλησίας των Ορθοδόξων ηρμήνευσαν αυτήν. Εις κοινήν ωφέλειαν απλώς μεταγλωττισθέν υπό κυρίου Μαξίμου Πελοποννησίου. Είναι το πρώτο σχετικό με την ερμηνεία της Αποκάλυψης έργο της περιόδου της τουρκοκρατίας. Κατά την ανάγνωσιν του Σπ. Λάμπρου, στον κωδ. Ιβήρων 605 αναφέρεται «αχα Ιουλλίου κς΄ εν Αγία γραφέν υπο Καλλινίκου».
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο Μάξιμος «μετεγλώττισεν» την ερμηνεία της Αποκάλυψης κάποια στιγμή, πριν από το 1600. Φαίνεται ήδη από τον τίτλο, ότι πρόκειται για ένα «απλώς μεταγλωττισθέν εις κοινήν ωφέλειαν» έργο «παλαιών θεολόγων» στο οποίο ο Μάξιμος δεν εξηγεί, δεν ερμηνεύει την Αποκάλυψη αλλά αποδίδει στην «απλή γλώσσα» τις ερμηνείες παλαιών θεολόγων της Ορθόδοξης Εκκλησίας
Οι ερμηνείες αυτές είναι εύκολα αναγνωρίσιμες. Είναι έργο του Ανδρέα Καισαρείας, κυρίως, και δευτερευόντως του Αρέθα. Δεν φαίνεται να υπάρχουν σημεία με δική του ερμηνεία. Μόνο κάποιες παρεμβάσεις επεξηγηματικού χαρακτήρα ή σύνοψης, καθώς και διαίρεση της ερμηνείας σε 2 επιπλέον κεφάλαια, 74 αντί 72 του Ανδρέα Καισαρείας.
Η Ευαγγελία Αμοιρίδου αναφέρει ότι ο Μάξιμος Πελοποννήσιος, σύμφωνα με τον επώνυμό του, γεννήθηκε σε κάποιο χωριό της Πελοποννήσου. Ο οικ. πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις τον αποκαλεί «Έλληνα». Στα τέλη του 16ου αιώνα βρίσκεται, πιθανότατα, στην Αίγυπτο, κοντά στον πατριάρχη της Αλεξάνδρειας Μελέτιο Πηγά (+1601). Η επικρατούσα άποψη ότι ο Μελέτιος Πηγάς έστειλε τον Μάξιμο, μαζί με τον Κύριλλο Λούκαρη στην Ιταλία για σπουδές, μάλλον αναιρείται από μία αυτοβιογραφική σημείωση του ίδιου, σύμφωνα με την οποία «ήταν κοντά στον Μελέτιο για 14 χρόνια, μέχρι τη στιγμή του θανάτου του (1601), από τον οποίο διδάχτηκε ξεκινώντας από τα στοιχειώδη. Δεν απουσίαζε δηλαδή από την Αίγυπτο και υπήρξε μαθητής του Μελετίου. Άλλωστε, ο ίδιος αποκαλεί τον Μελέτιο «ευλογημένον δάσκαλον» και οι άλλοι τον γνωρίζουν ως μαθητή του Μελετίου. Μετά τον θάνατο του Μελετίου ο Μάξιμος περνά υπό την προστασία του διαδόχου του στον πατριαρχικό θρόνο, του Κυρίλλου Λούκαρη, ο οποίος το 1602 τον χειροτονεί ιερέα και το 1608 τον στέλνει στην Κωνσταντινούπολη με συγχαρητήριες επιστολές για την επάνοδο του Νεοφύτου στον πατριαρχικό θρόνο, καθώς και συστατικές επιστολές για τον ίδιον. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του, επιτέθηκαν πειρατές στο πλοίο και ο Μάξιμος οδηγήθηκε στην Ιταλία. Φαίνεται ότι το ατυχές αυτό γεγονός στάθηκε η αιτία να διαπιστώσει ο οικ. πατριάρχης Κύριλλος κάποια αρνητικά για τον Μάξιμο στοιχεία, τέτοια ώστε ν’ αλλάξει, άρδην, τα προς αυτόν αισθήματα του και να του δηλώσει ότι είναι ανεπιθύμητος στη συνοδεία του. Δεν είναι γνωστά πολλά για την ζωή του Μάξιμου μετά την περιπέτεια αυτή. Μάλλον περιπλανήθηκε αρκετά, πέρασε κάποιο διάστημα στα Γιάννενα (1609), όπου και φυλακίστηκε (1611) και δεν έχουμε καμία πληροφορία γι αυτόν μετά το 1620 περίπου.
Το έργο του ως γραφέα, επιστολογράφου, «μεταγλωττιστή» και συγγραφέα είναι εκτενές, σημαντικό και με πλούσια χειρόγραφη παράδοση. Από τον Δοσίθεο Ιεροσολύμων, εκδότη ενός από τα έργα του, έχουμε τον παλαιότερο «στοιχειώδη κατάλογο» έργων του. Σύμφωνα με αυτόν, ο Μάξιμος Πελοποννήσιος υπήρξε μαθητής του Μελετίου και συνέγραψε το εγχειρίδιον κατά των πέντε διαφορών (όπερ ημείς παρεδώκαμεν τύπω) «και ομιλίας εις πάσας τας Κυριακάς του ενιαυτού, και ερμηνεύσας εις απλήν φράσιν τον περί παρθενίας λόγον του μεγάλου Βασιλείου, και προς τούτοις φιλοπονήσας από της παλαιάς γραφής χρήσεως πολλάς μαρτυρούσας την ένσαρκον οικονομίαν του Σωτήρος ημών Θεού».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ευαγγελία Αμοιρίδου, Ιστορία της ερμηνείας του «αριθμού του θηρίου ΧΞΣ (666), Αποκάλυψη 13.18). Από τα ερμηνευτικά υπομνήματα στην αποκάλυψη. Από τον 2ο μέχρι τις αρχές του 19ου αι. στην Ανατολική Εκκλησία, Θεσσαλονίκη 1998.
* Η Κωνσταντινιά Πατσή είναι Διευθύντρια του ΓΕ.Λ Τυρνάβου. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος Master of Business Administration (MBA) του Staffordshire University
