Του Σταμάτη Σεκλιζιώτη* που υποστηρίζει ότι η Ελλάδα μπορεί να ανακάμψει και με φυτεύσεις, αλλά με σχέδιο
Ο σύγχρονος Πρωτογενής Τομέας και η Ανάπτυξη της υπαίθρου παραμένουν ζωτικές παράμετροι για την επίτευξη στόχων όπως η επάρκεια και ασφάλεια της τροφής, απαλλαγή από τη φτώχεια και ανάπτυξη της Ελληνικής Περιφέρειας με συνθήκες αειφορίας.
Αυξημένο αγροτικό προϊόν ποιότητος με αντίστοιχη αύξηση της προσόδου κατ’αγροτική κεφαλή, προέρχεται κυρίως από την «εντατικοποιημένη – αρδευόμενη» μορφή γεωργίας και τις σύγχρονες πρακτικές γεωργίας ακριβείας με στόχο την αειφορία, από ότι αυτό παράγεται σε εκτατικές μεν, αλλά υδροβόρες μη ελεγχόμενες συνθήκες μαζικής & αλόγιστης χρήσης και καταπόνησης εδάφους και υπεδάφους, με υπερχρήση αγροχημικών, βαρέως μηχανικού εξοπλισμού, κλπ, και αυτό γιατί οι φυσικοί πόροι (έδαφος και νερό….) διαχρονικά μειώνονται σημαντικά σε ποσότητα, σε ποιότητα αλλά και σε απόδοση….
Η εξοικονόμηση πόρων (γονιμότητα εδάφους και επάρκεια νερού) και η μεθοδευμένη συντηρητική τους χρήση, διασφαλίζουν την αειφορία και επομένως μεγαλύτερη διάρκεια της «παραγωγικότητας» και του οφέλους μιας περιοχής από ποικιλία καλλιεργειών, την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων της και την κερδοφορία από τον παραγωγό μέχρι τον μεταποιητή, τον έμπορο και τον τελικό χρήστη.…
Πριν 60 χρόνια οι αρδευόμενες εκτάσεις της χώρας αποτελούσαν το 13 % της γεωργικής γης, ενώ σήμερα ξεπέρασαν το 40%. Το 60% αρδεύεται «δυστυχώς» από γεωτρήσεις…, αλλά με μειωμένη αξιοποίηση των επιφανειακών υδάτων, γεγονός που οδηγεί στην υπεράντληση του υπόγειου δυναμικού της χώρας, το οποίο δεν μπορεί από τη φύση του να συμμετέχει με περισσότερο από το 30% στις ανάγκες άρδευσης σε εθνική κλίμακα (το υπόλοιπο 70% προέρχεται από την φυσική προσφορά των επιφανειακών νερών).
Η γεωργία, είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού στη χώρα, καθώς χρησιμοποιεί περίπου το 87% του συνόλου των απολήψεων στην ελληνική επικράτεια.
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
Όσον αφορά τη γεωγραφική διαφοροποίηση της ζήτησης του αρδευτικού νερού στον ελλαδικό χώρο, η μεγαλύτερη ζήτηση παρουσιάζεται στη Θεσσαλία, ενώ ακολουθούν κατά σειρά η Μακεδονία, η Στερεά Ελλάδα και η Θράκη. Η δυτική λεκάνη του Θεσσαλικού κάμπου, της Καρδίτσας και των Τρικάλων, προηγείται στην κατανάλωση νερού και σε ανάγκες λόγω διάρθρωσης των καλλιεργειών…(κυρίως Βαμβάκι και Καλαμπόκι, κτηνοτροφικά φυτά και ψυχανθή, διάσπαρτες δενδροκαλλιέργειες και κηπευτικά υπαίθρου και πολλά σιτηρά τα οποία σε περιστάσεις ανομβρίας αρδεύονται κανονικά, ενώ ακολουθούν λοιπές καλλιέργειες άλλες ξερικές και άλλες όχι…). Η ανατολική λεκάνη (Λάρισα και Μαγνησία) φιλοξενεί μεν αρδευόμενες καλλιέργειες αλλά περισσότερες ξερικής, όπως σιτηρά με περιστασιακή και εκεί χρήση άρδευσης δια καταιονισμού…
Η Θεσσαλία παράγει το 10% της αγροτικής παραγωγής της χώρας. Στη Θεσσαλία καλλιεργούνται περίπου 5.000.000 στρέμματα, εκ των οποίων αρδεύονται τα 2.491.000 (με μέση ετήσια κατανάλωση νερού ανά στρέμμα 550 με 600 κ.μ.). Τα 623.000 στρ. αρδεύονται από επιφανειακά νερά (25 %) και τα 1.868.000 από υπόγεια νερά (75 %). Η έλλειψη αρδευτικού νερού στον κάμπο εκτιμάται να ξεπέρνα τα 1,3 εκατομμύρια κυβικά τα οποία δεν μπορεί να τα προσφέρει πλέον η «καταστροφική» άντληση, αλλά ούτε και η τωρινή επιφανειακή παροχή φυσικού νερού. Η συνολική ποσότητα επιφανειακού και υπόγειου νερού που καταναλώνεται σήμερα για την άρδευση στη Θεσσαλία, προσέγγισε τα 1.430 εκατομμύρια κυβικά νερού (στοιχείο του 2017). Αυτά από τις κατά καιρούς έγκυρες αναφορές ερευνητών, χωρίς λοιπά ακριβή στοιχεία μεταβολών μέχρι και σήμερα…
Η έντονη και εκτεταμένη παραγωγή υδρόφιλων καλλιεργειών, όπως το βαμβάκι και ο αραβόσιτος, αλλά και η βαθμιαία επέκταση της δενδροκαλλιέργειας των τελευταίων ετών (συμπύρηνο ροδάκινο στο Βόρειο ήμισυ του νομού Λάρισας, ξηροί καρποί, ροδιές, ελαιώνες στα Τρίκαλα, κλπ…) , έχουν οδηγήσει κατά περιόδους, σε αξιοσημείωτη αύξηση της ζήτησης νερού, η οποία όμως καλύπτεται από την υπερεκμετάλλευση των υπόγειων αποθεμάτων, με σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην βιωσιμότητα των φυσικών πόρων της περιοχής..
ΠΡΟΒΛΕΨΗ του ΥΠΕΝ (προηγούμενη Κυβέρνηση)
Κάποια πρόβλεψη του ΥΠΕΝ (με την προηγούμενη Κυβέρνηση) προέβλεψε και σχεδίασε για 250 εκ. κυβικά νερού από τον Αχελώο (…ολίγον νεφελώδες από ποια φράγματα, πόσα κυβικά από το καθένα και πως, αλλά και με ποια ισορροπία με τις Υ/Η ανάγκες παραγωγής της ΔΕΗ…), επίσης για επί πλέον 165 εκ. κ.μ. από αξιοποίηση Ταυρωπού, Σμοκόβου και λοιπών μικρότερων ταμιευτήρων και πρότεινε μείωση της κατανάλωσης νερού από 550-600 κ.μ. Μ.Ο. (μέσο όρο) στο στρέμμα, στα 450 κ.μ./στρ.
Με μια πρόχειρη εκτίμησή μου, με 450 κ.μ./στρ. κατά Μ.Ο. η εξοικονόμηση άλλων 310 περίπου εκατομμυρίων κ.μ. θα ήταν εφικτή, όσο εφικτή θα ήταν βεβαίως και η επίτευξη δραστικής μείωσης του μέσου όρου κατανάλωσης στα 450 κ.μ./στρ., η οποία όμως απαιτεί (ανύπαρκτες προς το παρόν…) αγροτικές πολιτικές και εφαρμόσιμες σε βάθος χρόνου, με θέσπιση κινήτρων, αναδιάρθρωση και ανακατανομή των καλλιεργειών στον χώρο (αγροτική χωροταξία), βελτίωση υποδομών, εξασφάλιση πόρων, οργάνωση και εκπαίδευση των παραγωγών, αλλαγές γεωργικών μεθόδων, πολλές σύγχρονες πρακτικές και μέσα Γεωργίας Ακριβείας, π.χ. στάγδην άρδευση με αυτοματοποίηση λειτουργιών, κλπ…, δηλαδή παράγοντες και σχέδια που η υλοποίησή τους δεν φαίνεται να «εισάγονται» στο αναπτυξιακό σκεπτικό ούτε βέβαια συγκεκριμενοποιούνται με χρονικά όρια εφαρμογής κατά είδος και στάδια….
Η συνολική εξοικονόμηση νερού βάσει του εν λόγω σχεδίου του ΥΠΕΝ δεν ξεπερνάει τα 791 εκ. κ.μ. νερού. Για την πλήρη αυτάρκεια της Θεσσαλικής γης σε νερό, χωρίς να επηρεαστεί άλλο ο υδροφόρος ορίζοντας χρειάζονται μεν (για ωφέλιμη χρήση) τα 791 εκ. κ.μ., αλλά υπολείπονται και άλλα 639 εκ. κ.μ. που δεν υπάρχουν τώρα διαθέσιμα και με την προϋπόθεση ότι οι αρδευόμενες εκτάσεις δεν θα αυξηθούν περισσότερο…
Το έλλειμμα άρδευσης και ο αναγκαίος εμπλουτισμός του υδροφόρου ορίζοντα, αργά ή γρήγορα, θα μπορέσουν αποφασιστικά να καλυφθούν αποκλειστικά και μόνο από φράγματα στην Πίνδο και με επαναχωροθέτηση αριθμού ταμιευτήρων στα κατάντη των φραγμάτων και σε επιλεγμένα σημεία της Θεσσαλίας και ποτέ από την άντληση. Η συνεχιζόμενη άντληση θα οδηγήσει τη Θεσσαλία με μαθηματική ακρίβεια σε «Αγροτική Υπανάπτυξη» και μιζέρια, σε συνδυασμό με παλαιωμένες αγροτικές πρακτικές διάβρωσης εδάφους και ερημοποίησης, υπερχρήσης αγροχημικών και νιτροποίησης, κούρασης του εδάφους, τελικής εγκατάλειψης της γης και καταστροφικής απουσίας του ανθρώπινου παράγοντα. Η χώρα ήδη από τα 35 εκατομμύρια στρέμματα γόνιμης καλλιεργήσιμης έκτασης, έχει εγκαταλείψει τα 7 εκατομμύρια στρέμματα γης, δηλ. το 20% του συνόλου (από 4 περίπου εκατ. στρέμματα πριν την κρίση, σε 7 εκατομμύρια σήμερα…).
Εν πάσει περιπτώσει, είναι αναγκαία μια πιο μελετημένη και τελική εκτίμηση επί αντικειμενικής βάσεως του πραγματικού ελλείμματος νερού στον κάμπο, ενώπιον της υφιστάμενης διαφοράς γνωμών μεταξύ των ειδικών, με δεδομένο ότι επί του προσδιορισμού του εν λόγω ελλείμματος θα μπορεί να βασιστεί ο προγραμματισμός έργων αξίας πολλών δισεκατομμυρίων Ευρώ. Προς το παρόν η κατάσταση χαρακτηρίζεται από «στασιμότητα» ενώ τίποτε δεν γίνεται το ουσιαστικό προς την κατεύθυνση αυτή, με «αρνητικές» και φθοροποιές συνέπειες στην Αγροτική Ανάπτυξη της περιοχής.
Η Ελληνική Πολιτεία, ουδέποτε τα τελευταία χρόνια κατάφερε να κατανοήσει πλήρως την σημασία της Αγροτικής Ανάπτυξης του τόπου, ενώ περιορίζονταν στην τυφλή εφαρμογή και την διαχείριση των εκάστοτε ΚΑΠ, σε μέτρα και λύσεις «πυροσβεστικού περιεχομένου», χωρίς όραμα και χωρίς βαθιά κατανόηση του τι σημαίνει «Πρωτογενής Τομέας»…!! Οι δείκτες της Αγροτικής Οικονομίας της χώρας αλλά και το αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο στα αγροδιατροφικά προϊόντα, το πιστοποιούν συνεχώς, εδώ και χρόνια.
Το «κουβεντολόι» και τα πολιτικά παιγνίδια γύρω από την εκτροπή του Αχελώου, η οποία στις μέρες μας είναι και εφικτή και περιβαλλοντικά «επανεξετάσιμη» με αντικειμενική πλέον την τεχνολογική και επιστημονική δυνατότητα ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων (…αλλά άκρως συμφέρουσα και ενεργειακά ως η μόνη ωφέλιμη ΑΠΕ για τη χώρα, αντί π.χ. των Αιολικών Πάρκων που ξεφυτρώνουν οπουδήποτε….), συνέβαλαν σε αδικαιολόγητες καθυστερήσεις και σε αναπτυξιακή υστέρηση δεκαετιών για τον κάμπο της Θεσσαλίας.
ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΚΑΛΥΨΗΣ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΣΕ ΝΕΡΟ – ΓΙΝΕΤΑΙ ΕΦΙΚΤΟΣ «Ο ΤΕΡΑΣΤΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ»…
Σε υποθετική «ιδανική» κατάσταση όπου έχουμε 5.000.000 αρδευόμενα στρέμματα στη Θεσσαλία (με «υποθετική» αξιοποίηση όλων των πηγών επιφανειακών νερών και κυρίως των Υ/Η φραγμάτων, των ενδιάμεσων ταμιευτήρων τροφοδοσίας και διάσπαρτων πεδινών υδατοσυλλογών/υδατοδεξαμενών με επιλεκτικές διαμορφώσεις λιμναίων οικοσυστημάτων στον κάμπο…), είναι επόμενο να έχουμε και μια τελείως διαφορετική μελλοντική εικόνα των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και του μελλοντικού Αγροτικού Τοπίου της Θεσσαλίας.
Οι αποδόσεις των καλλιεργειών ανά μονάδα επιφανείας θα αυξηθούν, με σχετική μείωση μεθόδων και επομένως του κόστους άρδευσης με άντληση, αλλά και με μείωση της επιζήμιας αντλητικής δραστηριότητας.
Οι δενδροκομικές καλλιέργειες θα μπορούν να επεκταθούν και να ποικίλουν με νέα είδη και ποικιλίες όπως Αμύγδαλο, Κελυφωτό φιστίκι, Καρυδιές σε συγκαλλιέργεια π.χ. με Φουντουκιές, Ροδιές, Μηλοειδή στην Καρδίτσα (σε πυκνές φυτεύσεις και χαμηλά σχήματα), Κυδώνια, Πεκάν (υπάρχουν ήδη 5 προωθούμενες ποικιλίες στη χώρα μας), Ακτινίδια (σε Τρίκαλα και περιοχές της Λάρισας & Μαγνησίας), Κορόμηλα, Δαμάσκηνα, Κεράσια κατά τόπους, Αμπελοειδή, κλπ..
Οι συγκαλλιέργεια οπωροφόρων, λαχανικών, ψυχανθών και σιτηρών θα αποκτήσει νόημα με θετικά αποτελέσματα (γονιμότητας εδαφών, προστασίας από διάβρωση, ελέγχου παρασίτων από φυσικούς εχθρούς, πολλαπλά οικονομικά οφέλη για τον παραγωγό, κλπ)
Τα λαχανοκομικά προϊόντα υπαίθρου επίσης θα αναπτυχθούν με δημιουργία συσκευαστηρίων και αγορές αγροτών,
Καλλιέργειες και ντόπιες ποικιλίες που χάθηκαν από τον Θεσσαλικό κάμπο πιθανώς να αρχίσουν να επιστρέφουν,
Δασικά φυτώρια και φυτώρια καλλωπιστικών θα χρειαστεί να εμφανιστούν,
Η εσωτερική αγορά και οι εξαγωγές θα ικανοποιούνται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό προς όφελος της αυτάρκειας και του εμπορικού ισοζυγίου
Η παραγωγή ζωοτροφών θα μπορεί να αυξηθεί σε έκταση και αποδόσεις με νέα πρωτεϊνούχα κτηνοτροφικά φυτά,
Το κόστος των ζωοτροφών θα συμπιεστεί όταν σήμερα αποτελεί πρόβλημα για τους Έλληνες κτηνοτρόφους (λίγες οι εγχώριες καλές ζωοτροφές και ακριβές οι εισαγόμενος, με συμμετοχή τους στο κόστος παραγωγής κρέατος και γαλακτοκομικών στο 60 και το 65%..!!).
Η μεταποιητική βιομηχανία αλλά και το «ποιοτικό» εξαγωγικό εμπόριο θα αποκτήσουν μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης μέσα από συγγενείς επενδύσεις…
Θα δημιουργηθούν νέα «υγιή» σχήματα ομάδων παραγωγών και συνεταιριστικών οργανώσεων με προσανατολισμό στην ποιοτική «συμβολαιακή» γεωργία
Η επάρκεια νερού στον κάμπο, κάτω από κανόνες λελογισμένης χρήσης θα επιφέρει αλυσίδα θετικών «περιβαλλοντικών επιπτώσεων» και αποκατάστασης του Φυσικού Τοπίου με δυνατότητες ανάπτυξης της αγροδασοπονίας (σχεδόν ανύπαρκτη σήμερα στη Θεσσαλία…),
Αναβλάστηση και αναδάσωση όλων των ξερότοπων (λόφων και ημιορεινών όγκων), ενώ θα δημιουργηθούν συνθήκες ενός γενικότερου πρασινίσματος του κάμπου με ευκαιρίες πεδινής βόσκησης, δημιουργίας φυτοφραχτών και δασικών συστάδων κατά σημεία (μαζικές γραμμικές διαχωριστικές φυτεύσεις μεταξύ καλλιεργειών, κατά μήκος ποταμών και παραποτάμων, πλαισίωση τεχνητών λιμναίων οικοσυστημάτων, περιαστικά δάση πόλεων και χωριών, κλπ).
Η συνολική ανάπλαση του κάμπου με καλλιέργειες υπάρχουσες αλλά και με νέες, με αγροδασοπονικές επεμβάσεις, με περισσότερη παρουσία άγριας ζωής και πτηνοπανίδας και με περισσότερα επιφανειακά διάσπαρτα νερά, θα συντελέσει στην «οικολογική θεραπεία» πολλών προβλημάτων όπως ο έλεγχος από παράσιτα και φυτοασθένειες, άρα μείωση της χημικής καταπολέμησης έχθρων των καλλιεργειών και θα προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες για βιολογικές πρακτικές κατά περιοχές.
Η εφαρμοσμένη Γεωπονική και Δασοπονική έρευνα στην περιοχή αναμένεται αυξημένη μέσα από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, αλλά και από την υπόλοιπη Γεωπονοδασολογική Επιστημονική Κοινότητα της χώρας και όχι μόνο.
Διαχρονικά, το μικρόκλιμα της περιοχής θα δεχθεί μεταβολές με σημαντική συρρίκνωση της διαφοράς θερμοκρασιών θέρους και χειμώνα στον κάμπο, ενώ θα δημιουργηθούν τα κίνητρα που θα κρατήσουν τον τοπικό πληθυσμό στην ύπαιθρο με πρόσθετες και περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης (όπως αγροτουρισμός, μεταποίηση, logistics και εμπόριο, διακίνηση εισροών, κλπ).
Ας σκεφθεί κανείς ότι τα 5.000.000 στρέμματα που μπορούν να αρδευτούν στη Θεσσαλία, είναι το 1/5 περίπου της καλλιεργούμενης έκτασης της Ολλανδίας, της δεύτερης μετά τις ΗΠΑ εξαγωγικής χώρας αγροτικών προϊόντων στον κόσμο, αντιλαμβάνεται κανείς ποιες είναι οι δυνατότητες του κάμπου, κάτω όμως από οργάνωση, επάρκεια πόρων, πολιτική βούληση για μια υπαρκτή και ορθή «εθνική» αγροτική πολιτική και με την συμμετοχή όλων, με θετικές και όχι κομματικές τροχοπέδες, εμπόδια και μίζερες παρεμβολές καθυστέρησης….
Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ ΚΛΙΜΑΚΑΣ…
Η προσέγγιση των επιθυμητών χρήσεων γης στον Θεσσαλικό κάμπο, δεν μπορεί να αποτελεί αποκλειστικό αντικείμενο μελέτης του κοινού Χωροτάκτη, αλλά μιας ευρύτερης διεπιστημονικής συνεργασίας μεταξύ ειδικοτήτων όπως Γεωτεχνικών (Γεωπόνων, Δασολόγων κλπ), Χωροτακτών, Υδρολόγων και Υδρογεωλόγων, Περιβαλλοντολόγων, Συγκοινωνιολόγων, ειδικών Αγροτικής Οικονομίας και Αγροτικής Πολιτικής, κλπ.
Μέσα σε όλους αυτούς αναφέρουμε και τους Αρχιτέκτονες Τοπίου μεγάλης κλίμακας (γνωστούς και ως Regional Landscape Planners) οι οποίοι επιβάλλεται να κληθούν και να οργανώσουν τον χώρο περιμετρικά και εντός των χρήσεων γης, με προτάσεις «πρασινισμού» ειδικού σκοπού, αισθητικής και οικολογικής βελτίωσης, αλλά και δημιουργίας των «περιβαλλοντικών» προϋποθέσεων όχι μόνο για την ανάπτυξη ενός σύγχρονου Πρωτογενούς τομέα αειφορίας, αλλά και του ντόπιου Τουρισμού, του Αγροτουρισμού, της Αναψυχής, της κάθε είδους ανάδειξης ευκαιριών που αναμένουν να ανακαλυφθούν και να αναδειχθούν στον Θεσσαλικό χώρο (ιστορικών, αρχαιολογικών, λαογραφικών, διατροφικών και της λοιπής πλούσιας παράδοσης του τόπου).
Και να φανταστεί κανείς ότι όλα αυτά θα μπορούσαν να συμβούν, εφόσον θα διασφαλίζονταν επάρκεια νερού….!!
*Διαχειριστής της σελίδας: “Γεωπόνοι του Κόσμου”.
