ΓΡΑΦΕΙ Ο Δημήτρης Ι. Κολοβός
Με αφορμή την υπόθεση του ανήλικου κοριτσιού στον οικισμό των Ρομά στα Φάρσαλα, τα μέσα ενημέρωσης τα οποία και αρέσκονται στην υπερπροβολή περιστατικών εγκλημάτων που αποδίδονται στην κοινότητα των Ρομά, ανέσυραν ακόμη και την προ 22 ετών υπόθεση εξαφάνισης του Μπεν Νίνταμ. Μετά από πληροφορίες που είχε η ΕΛΑΣ, διεξήχθη επιχείρηση στον οικισμό των Ρομά στον Τύρναβο για τον εντοπισμό ενός νεαρού, ψηλού, ξανθού με γαλανά μάτια, φυσιογνωμία η οποία έμοιαζε με το προφίλ του Μπεν, όπως αυτό απεικονίζεται σε σκίτσο της Σκότλαντ Γιαρντ.
Η μεγάλη δημοσιότητα ανάλογων περιστατικών συνοδεύτηκε από σειρά παραβιάσεων δικαιωμάτων ανήλικων και ενήλικων Ρομά, ευνοώντας παράλληλα την αναπαραγωγή ρατσιστικών στερεοτύπων. Ο Συνήγορος του Πολίτη σημειώνει ότι, ενώ το Κράτος αδυνατεί να διασφαλίσει στους Ρομά την ισότιμη πρόσβασή τους σε σειρά κοινωνικών αγαθών όπως η εκπαίδευση, η υγεία, η εργασία και η κατοικία, την ίδια στιγμή εντείνει τις αστυνομικές επιχειρήσεις «σκούπα» σε όλη τη χώρα. Από τη μεριά του, Το Ευρωπαϊκό Κέντρο για τα Δικαιώματα των Ρομά (ERRC) εγκαλεί τα μέσα ενημέρωσης που αποδίδουν την ευθύνη για εγκληματικές πράξεις στο σύνολο της κοινότητας των Ρομά, επισημαίνοντας τον κίνδυνο εκτροπής της κατάστασης μετά από πρωτοβουλία είτε προσώπων, είτε πολιτικών παραγόντων, ή ακροδεξιών ομάδων.1
Η μισαλλοδοξία που καλλιεργείται γύρω από συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες όπως οι Ρομά, κρύβουν βαθύτερα πολιτικά χαρακτηριστικά τα οποία συναντώνται και προωθούνται στις φιλελεύθερες αστικές δημοκρατίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δημοσίευση στο φύλλο της θεσσαλικής εφημερίδας «Ελευθερία» στις 3/11/2013 μιας φωτογραφίας όπου απεικονίζεται η διενέργεια έργων ανάπλασης στον οικισμό των Ρομά στον Τύρναβο. Την εικόνα συνοδεύει λεζάντα με την εξής φράση: «Ανθρώπινη εικόνα αποκτά ο οικισμός των Ρομά στον Τύρναβο». Η αναφορά αυτή προσλαμβάνει μια διττή ρατσιστική νοηματοδότηση. Ο συντελούμενος «εξανθρωπισμός» του οικισμού, αφενός οδηγεί σε de facto αναγνώριση της προϋπάρχουσας κατάστασης ως «απάνθρωπης», αφετέρου δε, υπαγάγει την ίδια τη φυσική ύπαρξη των Ρομά στην κατηγορία των «υπανθρώπων». Πρόκειται για μία φυλετική διάκρισης ναζιστικής προέλευσης. Ας θυμηθούμε το πόρισμα του αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου για το χαρακτήρα και τη δομή του νεοναζιστικού μορφώματος της Χρυσής Αυγής. Σύμφωνα με αυτό, όσοι δεν ανήκουν στη λαϊκή κοινότητα της φυλής – με βάση την ιδεολογία της οργάνωσης – είναι υπάνθρωποι, κατηγορία που περιλαμβάνει τους μετανάστες, τα ΑΜΕΑ, τους ομοφυλόφιλους και φυσικά τους Ρομά. Ο φύρερ όμως της Χρυσής Αυγής υπερτόνιζε συνεχώς ότι: «Δεν είμαστε ναζί, είμαστε έλληνες εθνικιστές». Άραγε, το να δηλώνει κανείς «εθνικιστής», ενισχύει κάποιο υποτιθέμενο τεκμήριο «πολιτικής αθωότητας»;
Στις μέρες μας, γεγονότα σαν τα προαναφερθέντα, φανερώνουν την πολυ-πολική ηθική και πολιτική κρίση εντός της ίδιας της συστημικής κρίσης της φιλελεύθερης αστικής κοινωνίας. Η ύπαρξη ηθικής ανισορροπίας και πολιτικής αμφιβολίας σε αυτή την αναταραχή ισχύος και ιδεών, κάνει το πρόσωπο του εθνικισμού να φαντάζει εξαιρετικά οικείο. Σε συνάρτηση με τον κοινωνικό μαρασμό που προκαλεί η κρίση της φιλελεύθερης καπιταλιστικής νεωτερικότητας, οι εθνικιστικές εντάσεις έχουν βιαίως αυξηθεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Ενάντια στις προσδοκίες των κυβερνώντων περί οικονομικής εξυγίανσης μέσω της ασκούμενης νεοφιλελεύθερης πολιτικής μαζί με όλους τους μηχανισμούς που τη συνοδεύουν, στην πραγματικότητα έχουμε οδηγηθεί σε έξαρση του εθνικιστικού φαινομένου. Καθώς λοιπόν η πολιτική αυτή εμβαθύνεται, μπορούμε μονάχα να αναμένουμε μία όξυνση των εντάσεων.2
Όπως πολλοί κοινωνιολόγοι έχουν περιγράψει, η εθνικιστική ρητορική αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις το ίδιο το μοντέλο εφαρμογής της, διαφοροποιείται με βάση τα χαρακτηριστικά των εκάστοτε πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών και περιόδων, τα οποία όμως απεικονίζουν τα ίδια θεμελιώδη ιδανικά και την ίδια κεντρική ιδεολογία.3
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 κατά την αποδόμηση της πρώην Γιουγκοσλαβίας που ακολούθησε την πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», οι Ρομά των Βαλκανίων πλήρωσαν βαρύτατο φόρο αίματος. Η ανάδυση βίαιων εθνικισμών και το ξέσπασμα ενδοεθνοτικών συγκρούσεων, τους οδήγησε σε κοινωνική περιθωριοποίηση, μέχρι και σε πραγματικά πογκρόμ. Δεν πρέπει να ξεχνάμε και τη γενοκτονία από πλευράς των ναζί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που στοίχισε τη ζωή σε εκατοντάδες χιλιάδες Ρομά, εγκλήματα τα οποία θα αγνοηθούν στις λεγόμενες Δίκες της Νυρεμβέργης.4
Ιδανικός αποδιοπομπαίος τράγος για την Κυβέρνηση στην χώρα μας είναι η κοινότητα των Ρομά. Ένα κατάλληλο άλλοθι για τον εμποτισμό της ελληνικής κοινωνίας με ρατσιστικό δηλητήριο. Μέσα σε αυτή την κοινωνική ετερογένεια, το ¨εθνικό» αστικό κράτος επιζητά να εμφανίζεται ενωτικό, υιοθετώντας τις ιδεολογικές αξιώσεις του εθνικισμού, επιδιώκοντας την ηθική του νομιμοποίηση. Επιχειρεί να σχηματοποιήσει το «έθνος» πέρα από τις ανομοιόμορφες κοινωνικές ομάδες που διαφεύγουν της ενσωμάτωσης και αντιστέκονται στην τρέχουσα κοινωνικοπολιτική συνθήκη.5
Η επίκληση της «εθνικής ενότητας» έχει καταστεί βασικό κριτήριο για τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής στην οποία η Κυβέρνηση αποσκοπεί να φαίνεται ότι υπηρετεί. Η δημιουργία μιας διακριτής συλλογικής πίστης βασισμένη στη συναίνεση6, εμπεριέχεται στην κατασκευή αυτής της «εθνικής ταυτότητας» ως μία από τις πρωταρχικές επιδιώξεις του Κράτους για την επιβολή της πολιτικής του στην κοινωνία.
Επιπλέον, η Κυβέρνηση είναι επιφορτισμένη με επιπρόσθετα άμεσα καθήκοντα, η εκπλήρωση των οποίων θα κρίνει περιοδικά την τύχη της ίδιας. Η εφαρμογή του δόγματος «νόμος και τάξη» αποτελεί πρωταρχική επιλογή καθότι επιτείνει την κοινωνική ανασφάλεια εντός αυτής της επίπλαστης και εύθραυστης κανονικότητας. Επόμενο στάδιο, ο έλεγχος των μέσων ενημέρωσης, ακόμη και της πανεπιστημιακής κοινότητας, ώστε να διασφαλιστεί ο ειδικός αυτός χαρακτήρας της εθνικής κοινότητας που όμως υπονομεύεται από ότι θεωρεί ως πολιτισμικά «ξένο» (μετανάστες, Ρομά), ως «επικίνδυνες κοινωνικές ομάδες» (οροθετικές γυναίκες) και βέβαια από την απειλή «ανατρεπτικών τάσεων» (αγώνες των εργαζομένων).7
Η διαδραστικότητα αυτή του εθνικισμού τον καθιστά ως το πιο ευρέως διαδεδομένο φαινόμενο στις σύγχρονες κοινωνίες. Το ιδεολογικό κίνημα και η συμβολική δομή με την τεράστιας αντοχής διάρκεια, που περιμένει καρτερικά να αναδυθεί στα παρασκήνια των ευκαιριών του, μέσα στο χάος της κοινωνικής αποσύνθεσης που συντελείται με την κρίση της φιλελεύθερης καπιταλιστικής νεωτερικότητας.
Σημειώσεις
[1] «Συνήγορος του Πολίτη και Ευρωπαϊκό Κέντρο για τα Δικαιώματα των Ρομά», Ελευθεροτυπία, ηλεκτρονική έκδοση, Πέμπτη 24 Οκτωβρίου 2013 στο: http:// http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=394381.
[2] Βλ. Smith, A.: “Ethno-Symbolism and the Study of Nationalism”, σελ. 23-31, στο: http://www.la.wayne.edu/polisci/kdk/nationalism/sources/smith/pdf.
[3] Βλ. Smith, A.: οπ., π.
[4] «Ρομά, οι ¨οικείοι» ξένοι κάτοικοι των Βαλκανίνω», Le Monde Diplomatique, 8 Αυγούστου 2008, στο: http:// http://www.monde-diplomatique.gr/spip.php?article164.
[5] Βλ. Smith, A.: οπ., π.
[6] Βλ. Smith, A.: οπ., π.
[7] Βλ. Tomlinson, J.: «Globalization and Cultural Identity», στο: http://www.tomlinson.com/greater2.pdf.
* Ο Δημήτρης Ι. Κολοβός είναι Βαλκανιολόγος, MSc στην Οικονομική και Πολιτική Διακυβέρνηση στην Ν.Α. Ευρώπη.
