Της Κωνσταντινιάς Πατσή*
Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, υπουργός Εξωτερικών εκείνη την εποχή, είχε διατυπώσει πολλές φορές σε οικογενειακές συζητήσεις την άποψη ότι οι πιο εύπορες τάξεις έπρεπε να στραφούν στην αγορά ελληνικών προϊόντων, προκειμένου να ενισχυθεί η εγχώρια παραγωγή, καθώς η ενίσχυσή της για τον Ραγκαβή αποτελούσε εθνική ανάγκη. Ο γιος του Κλέων διέδωσε την ιδέα αυτή σε μαθητές και φοιτητές.
Στις 10 Μαΐου του 1859 στο Πεδίο του Άρεως μπροστά στο βασιλικό ζεύγος και ενώ έπαιζε η στρατιωτική μπάντα εμφανίζονται ομάδες νέων φορώντας ψάθινο καπέλο από τη Σίφνο [σκιάδιον και των αρχαίων Θεσσαλών], στολισμένο με γαλανόλευκη κορδελίτσα.
Με τούτη την απλή κίνηση, οι «Γαριβαλδινοί» ήθελαν να καταδείξουν την πολιτική τους αντίθεση απέναντι στους ξένους, και βέβαια απέναντι στους εν Ελλάδι ξενόφιλους ή και ξενόδουλους, τους «Αυστριακούς», που φορούσαν άσπρα ψηλά καπέλα. Όμως οι εισαγωγείς καπέλων από το εξωτερικό, οι οποίοι πλήττονταν οικονομικά από τη νέα μόδα, έστειλαν στο Πεδίο του Άρεως υπαλλήλους τους που φορούσαν αστεία και κουρελιασμένα ψαθάκια, για να διακωμωδήσουν τους νέους. Το αποτέλεσμα της πρόκλησης αυτής ήταν να γίνουν επεισόδια. Κλήθηκε η αστυνομία, η οποία στράφηκε κατά των φοιτητών και μαθητών. Μάλιστα συνέλαβε και τρεις μαθητές του Γυμνασίου, τους οποίους θεώρησε πρωταίτιους της σύρραξης. (Οδυσσέα Δημητρακόπουλου και Κωνσταντίνου Δημαρά, Τα «Σκιαδικά», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΓ΄(1977), σ.σ. 187 και 480 – 481).
Την 11η Μαΐου συγκεντρώθηκαν στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου χιλιάδες μαθητές, φοιτητές και γενικά πολίτες όλων σχεδόν των κοινωνικών τάξεων. Η εφημερίδα ΗΛΙΟΣ (φ. της 13ης Μαΐου 1859) υπολόγισε τους συγκεντρωθέντες σε 4.000, ενώ σύμφωνα με άλλες πηγές έφταναν τους 10.000. Βέβαια οι κυβερνητικές εφημερίδες προσπαθούσαν να μειώσουν την έκταση και τη σημασία των γεγονότων. Έκαναν λόγο για ένα «οχλαγωγικό» κίνημα, στο οποίο πήραν μέρος κυρίως μαθητές Γυμνασίου και λίγοι φοιτητές«παρακολουθούμενοι υπό μωρών περιέργων […]» (εφημερίδα ΕΛΠΙΣ, φ. της 12ης Μαΐου 1859). Ως προς τον αριθμό των διαδηλωτών υποστήριζαν ότι αυτός δεν ήταν μεγαλύτερος από λίγες εκατοντάδες.
Ακολούθησε διαδήλωση η οποία κατέληξε στο Υπουργείο Εσωτερικών, όπου οι διαδηλωτές απαίτησαν από τον υπουργό την παύση του διευθυντή της αστυνομίας Δημητριάδη. Η απάντηση του υπουργού, ότι το θέμα θα εξεταζόταν, δεν ικανοποίησε τους συγκεντρωμένους που ζήτησαν να εμφανισθούν και ενώπιον του Όθωνα για το ίδιο θέμα. Ο βασιλιάς όμως αρνήθηκε προβάλλοντας ορισμένες δικαιολογίες, γεγονός που ερέθισε ακόμα περισσότερο τα πνεύματα. Ο κόσμος επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο. Εκεί ο πρύτανης προσπάθησε να πείσει τους σπουδαστές να αποχωριστούν από τα «ετερογενή» λαϊκά στοιχεία και αυτοί του απάντησαν ότι «Ο λαός αυτός είναι αδελφός μας και ημείς είμεθα τέκνα αυτού» (εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, φ. της 13ης Μαΐου 1859).
Οι νέοι ξαναγύρισαν στα Προπύλαια, με άγριες διαθέσεις αυτή τη φορά. Τότε επενέβη ο φρούραρχος Αθηνών Μιχαήλ Σούτσος, επικεφαλής μεγάλης στρατιωτικής δύναμης, και τους διέλυσε. Η ενέργειά του αυτή προκάλεσε αντιδράσεις. Ο γερουσιαστής Δημήτριος Χρηστίδης θεώρησε την έφοδο του στρατού στο Πανεπιστήμιο, πράξη «κατά του ασύλου των επιστημών» και ανέπτυξε την άποψη ότι το Πανεπιστήμιο «ως ναός του πνεύματος» πρέπει να απολαμβάνει το προνόμιο του απαραβίαστου για τους πάντες. Ήταν μία από τις πρώτες αναφορές στη χώρα μας για το πανεπιστημιακό άσυλο.
Αργά το απόγευμα της 11ης Μαΐου 1859 συνεδρίασε το Υπουργικό Συμβούλιο υπό την προεδρία του πρωθυπουργού Αθανασίου Μιαούλη και απέπεμψε τον αστυνομικό διευθυντή Αθηνών Δημητριάδη, διέταξε την απελευθέρωση των τριών συλληφθέντων μαθητών και αντικατέστησε, κατά τον κυβερνητικό ανασχηματισμό που έγινε στις 29 Μαΐου 1859, τους υπουργούς Εσωτερικών και Παιδείας Κ. Προβελέγγιο και Χ. Χριστόπουλο, καταλογίζοντάς τους ουσιαστικά ευθύνες για τους χειρισμούς τους κατά τα «Σκιαδικά».
Τα «Σκιαδικά» ήταν η πρώτη δυναμική εκδήλωση κατά των απολυταρχικών μεθόδων του καθεστώτος και ενίσχυσε το αγωνιστικό φρόνημα των αντιπάλων του Όθωνα. Πρωτοστάτης της διαμαρτυρίας ήταν το Πανεπιστήμιο, επαληθεύοντας την προφητική ρήση του Γέρου του Μωριά, που όταν χτιζόταν είπε δείχνοντάς το: «Το σπίτι αυτό θα φάει το σπίτι εκείνο», εννοώντας το Παλάτι.
Πηγές
Παύλος Παπανότης, Τα «Σκιαδικά»: Τα ψαθάκια που οδήγησαν σε εξέγερση.
Σκιαδικά – Βικιπαίδεια
Αφιερώματα – Τα Σκιαδικά – Σαν Σήμερα .gr
Στη φωτογραφία το «Ψάθινο καπέλο» του Νίκου Λύτρα
* Η Κωνσταντινιά Πατσή είναι διευθύντρια του ΓΕΛ Φαλάνης. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος Master of Business Administration (MBA) του Staffordshire University
