Γιατί οι άνθρωποι κάποτε κοιμούνταν δύο φορές τη νύχτα

Για αιώνες οι άνθρωποι κοιμούνταν σε δύο φάσεις – έναν πρώτο και έναν δεύτερο ύπνο. Μάθε γιατί χάσαμε αυτή τη φυσική συνήθεια και τι αποκαλύπτουν οι έρευνες.

Αν ξυπνάς τα ξημερώματα και αναρωτιέσαι γιατί δεν μπορείς να ξανακοιμηθείς, ίσως δεν υπάρχει τίποτα «λάθος» με εσένα. Για την ακρίβεια, αυτή η αφύπνιση μπορεί να είναι απομεινάρι μιας παλιάς, φυσικής συνήθειας του ανθρώπου: του διπλού ύπνου.

Ο «πρώτος» και ο «δεύτερος» ύπνος

Για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, ο συνεχόμενος οκτάωρος ύπνος που θεωρούμε σήμερα φυσιολογικό δεν υπήρχε. Οι άνθρωποι κοιμούνταν σε δύο διαδοχικές φάσεις — έναν «πρώτο ύπνο» και έναν «δεύτερο ύπνο» — χωρισμένους από μία-δύο ώρες ήσυχης εγρήγορσης γύρω στα μεσάνυχτα.

Κατά τη διάρκεια αυτής της ενδιάμεσης περιόδου, κάποιοι σηκώνονταν για μικροδουλειές, όπως να τροφοδοτήσουν τη φωτιά ή να ελέγξουν τα ζώα. Άλλοι έμεναν ξαπλωμένοι, προσευχόμενοι ή συλλογιζόμενοι τα όνειρά τους. Οι πιο τολμηροί, σύμφωνα με τις μαρτυρίες της εποχής, αξιοποιούσαν αυτό το διάστημα για κουβέντα, ανάγνωση ή και οικειότητα με τον/την σύντροφό τους.

Αναφορές στη «ώρα που τελειώνει ο πρώτος ύπνος» υπάρχουν ήδη στα έργα του Ομήρου και του Βιργιλίου, δείχνοντας πως η διπλή νυχτερινή ανάπαυση ήταν κοινότυπη στην αρχαιότητα.

Πώς χάσαμε τον δεύτερο ύπνο

Η αλλαγή ήρθε σχετικά πρόσφατα — τους τελευταίους δύο αιώνες. Με την εξάπλωση του τεχνητού φωτός (πρώτα με τις λάμπες λαδιού, μετά με το γκάζι και τέλος με τον ηλεκτρισμό), οι άνθρωποι άρχισαν να μένουν ξύπνιοι ως αργά. Το σκοτάδι έπαψε να καθορίζει τη ζωή τους και οι ώρες του ύπνου άρχισαν να συμπτύσσονται σε ένα συνεχές μπλοκ.

Ταυτόχρονα, η Βιομηχανική Επανάσταση επέβαλε σταθερά ωράρια και εργοστασιακές βάρδιες που απαιτούσαν ενιαία περίοδο ανάπαυσης. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, το πρότυπο του «οκτάωρου αδιάκοπου ύπνου» είχε πια αντικαταστήσει πλήρως τον αρχαίο ρυθμό του ανθρώπου.

Τι δείχνουν οι μελέτες

Ενδιαφέρον είναι ότι, όταν επιστήμονες απομονώνουν ανθρώπους σε σκοτεινά περιβάλλοντα χωρίς ρολόγια ή τεχνητό φως, το σώμα τους επιστρέφει φυσικά σε αυτό το δίδυμο μοτίβο ύπνου. Σε κοινότητες χωρίς ηλεκτρισμό, όπως σε μελέτη του 2017 στη Μαδαγασκάρη, οι άνθρωποι εξακολουθούν να κοιμούνται σε δύο τμήματα, ξυπνώντας συνήθως γύρω στα μεσάνυχτα.

Το φως, ο χρόνος και η διάθεση

Το φως είναι ο κυριότερος ρυθμιστής του εσωτερικού μας ρολογιού. Οι αδύναμες πρωινές ακτίνες του χειμώνα, καθώς και ο τεχνητός φωτισμός τη νύχτα, μπορούν να μπερδέψουν τη φυσική μας αίσθηση του χρόνου και να επηρεάσουν τη διάθεσή μας.

Σε πειράματα εικονικής πραγματικότητας, οι συμμετέχοντες ένιωθαν ότι ο χρόνος κυλά πιο αργά όταν βρίσκονταν σε χαμηλό φωτισμό ή σε απογευματινά σκηνικά, φαινόμενο που σχετίστηκε με χαμηλότερη ψυχολογική διάθεση.

Μια νέα ματιά στην αϋπνία

Οι ειδικοί σήμερα υπογραμμίζουν ότι τα σύντομα ξυπνήματα μέσα στη νύχτα είναι φυσιολογικά. Αυτό που μετράει είναι η στάση μας απέναντι σε αυτά.
Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία για την αϋπνία (CBT-I) προτείνει, αν δεν μας παίρνει ο ύπνος, να σηκωθούμε για λίγο, να κάνουμε κάτι ήσυχο σε χαμηλό φως — όπως διάβασμα — και να επιστρέψουμε στο κρεβάτι όταν νιώσουμε ξανά νύστα.

Ίσως λοιπόν, την επόμενη φορά που θα κοιτάξεις το ρολόι στις 3 τα ξημερώματα, να θυμηθείς ότι οι πρόγονοί μας έκαναν ακριβώς το ίδιο — απλώς το αποδέχονταν ως μέρος της φυσικής ροής της νύχτας.

Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου ή μέρους αυτών μόνο αν αναφέρεται ως πηγή το https://paidis.com/ και υπάρχει ενεργός σύνδεσμος.