Αν ο κύριος στόχος της φιλοσοφίας είναι να ανακαλύψουμε τι κάνει τη ζωή να αξίζει να τη ζει κάποιος, είναι επίσης, κατ ‘επέκταση, μια προετοιμασία για το θάνατο. Ο Πλάτων το γνώριζε αυτό πολύ καλά. Και τώρα μπορούμε να τον ακούσουμε και πάλι, και να μάθουμε κάτι χρήσιμο. Ο Πλάτωνας που μας έδωσε τη φιλοσοφία, όπως τη γνωρίζουμε, επέστρεψε, περπατά ανάμεσα μας, πηγαίνει σε talk shows, επισκέπτεται τα κεντρικά γραφεία της Google στο Mountain View, αφήνει το μυαλό του να το εξετάσει ένα αφελής νευροεπιστήμονας, ασχολείται με τους καθημερινούς αγώνες μας…
Γι ‘αυτό πρέπει να ευχαριστήσουμε την εφευρετικότητα και την πνευματική τόλμη της Rebecca Newberger Goldstein. Το βιβλίο της, Ο Πλάτωνας στο Googleplex: Γιατί φιλοσοφία δεν χάνεται μόλις δημοσιεύθηκε με διθυραμβικές κριτικές από ανθρώπους, όπως η φιλόσοφος Colin McGinn. Ο στόχος της κας Goldstein είναι σαφής: να δείξει σε εκείνους που ισχυρίζονται ότι η φιλοσοφία δεν έχει καμία απολύτως αξία, πόσο λάθος, και ως επί το πλείστον πόσο αδαείς, είναι. Σε μια εποχή που η φιλοσοφική συζήτηση έχει κακοποιηθεί από μία περίσσεια άστοχου επιστημονισμού – από θεωρίες που σχετίζονται με την προέλευση του Σύμπαντος (μπορούμε να το εξηγήσουμε!), μέχρι το νόημα του μυαλού και τη φύση της συνείδησης (μπορούμε να το εξηγήσουμε!) – μια τέτοια προσέγγιση είναι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη και αναγκαία.
Για τους θαλασσοπόρους Έλληνες, ένας από τους μεγαλύτερους φόβους ήταν να μη χαθούν, χωρίς κανένα ίχνος, στη θάλασσα. Η ζωή πρέπει να έχει νόημα. Θα πρέπει να βεβαιωθείτε ότι έχει. Αυτό είναι που η Goldstein εύστοχα αποκαλεί το «Ήθος του Ασυνήθιστου, «η ανάγκη να χαράζεις τη μονιμότητα σου σε αυτή τη ζωή, έτσι ώστε να επιβιώνει μετά το θάνατό σου. Συνδυάζοντας τον Πλάτωνα με τον Dylan Thomas, το μήνυμα θα είναι κάπως έτσι: οργή, οργή κατά της συνηθισμένης ομοιομορφίας. «Στο τέλος, είναι το μόνο είδος αθανασίας για την οποία μπορούμε να ελπίζουμε,” γράφει η Goldstein.
Ο Πλάτωνας σαφώς πέτυχε. Η φιλοσοφική κληρονομιά του, που τιμούν πολλοί, κομματιάζουν άλλοι, αινιγματική, πηγή έμπνευσης, είναι μέρος των ανησυχιών μας, έστω και αν συχνά δεν έχουμε επίγνωση της διεισδυτικότητας της. Μπορούμε όλοι να επωφεληθούμε αν χρησιμοποιήσουμε τη λογική ως εργαλείο για να χαράξουμε νόημα στην ύπαρξη, ως οδηγό για να ζήσουμε μια καλή ζωή, να εξετάσουμε τη φύση της πραγματικότητας και της αλήθειας, να κάνουμε τη ζωή μας να μετράει. Δεν είναι τυχαίο ότι στο διαλόγό του, την Απολογία, αφιερωμένη στη δίκη του Σωκράτη, ο Πλάτωνας βάζει τον μέντορά του να δηλώνει ότι μια ζωή ανεξέταστη δεν αξίζει να τη ζει κανείς.
Η Goldstein είναι η πρώτη που παραδέχεται ότι υπάρχει μια ελιτίστικη τάση στις ιδέες του Πλάτωνα, τυπικό ενός αριστοκράτη που δεν χρειαζόταν να δουλεύει για να ζει. Ωστόσο, οι διδασκαλίες του, μεταφέρουν το νόημά τους στην σύγχρονη εποχή, που πρέπει να γίνουν κατανοητές στο αρχικό τους πλαίσιο και όχι στο δικό μας. Ότι τόσο μεγάλο μέρος του Πλάτωνα μπορεί να μεταφερθεί εύκολα στα τηλεοπτικά talk shows και στο Mountain View, δείχνει πόσο προφητικός και διαχρονικός είναι.
Η φιλοσοφία έχει αλλάξει πολύ από την εποχή του Πλάτωνα, όπως και θα έπρεπε. Άλλωστε, αρμοδιότητα της είναι ακριβώς να εξετάσει και να επανεξετάσει τον εαυτό της ως προϋπόθεση για την ανάπτυξη. Καμία πρόοδος δεν θα ήταν δυνατή χωρίς αυτό το άνοιγμα στις επικρίσεις. (Παρεμπιπτόντως, και δεν αποτελεί έκπληξη, έτσι λειτουργεί και η επιστήμη. Η πλαστικότητα είναι μια ουσιώδης ιδιότητα του κάθε εξελισσόμενου συστήματος γνώσεων). Η εξαιρετική αφήγηση της Goldstein συνδυάζει πρωτότυπα κείμενα του Πλάτωνα με σημερινά γεγονότα, δείχνει πόσο επίκαιρα παραμένουν τα κεντρικά ζητήματα της φιλοσοφίας, καθώς οι απαντήσεις πολλαπλασιάζονται.
Οι απαντήσεις δεν είναι ποτέ οριστικές ή, αν φαίνεται οτι είναι, δεν θα πρέπει να ερμηνεύονται ως τέτοιες. Ωστόσο, ενώ στην επιστήμη, είναι εύκολο να αναγνωρίσουμε την πρόοδο, στη φιλοσοφία το έργο είναι δύσκολο. Καθώς η Goldstein κοιτά την κληρονομιά του Πλάτωνα, προσφέρει ένα πορτρέτο της μεταβαλλόμενης φύσης των φιλοσοφικών ερευνών μας και της αναζήτηση μας για το νόημα:
Η φιλοσοφική πρόοδος είναι αόρατη επειδή ενσωματώνεται στις απόψεις μας. Αυτό που ήταν βασανιστικά ασφαλισμένο από μια σύνθετη επιχειρηματολογία γίνεται ευρέως διαδεδομένο από τη διαίσθηση, είναι τόσο προφανές που ξεχνάμε την προέλευσή του. Εμείς δεν το βλέπουμε, γιατί βλέπουμε με αυτό.
Η φιλοσοφία παρέχει τα γυαλιά με τα οποία δίνουμε νόημα στην πραγματικότητα.
