Από την Κωνσταντινιά Πατσή *
Ο θερισμός ή όπως αλλιώς, θέρος, το θέρισμα, τα θέρια, τα θέρη, αποτελούσε στην ελληνική γεωργική κοινωνία μία από τις πιο σημαντικές και επίπονες εργασίες μέσα στην κάψα του καλοκαιριού.
Όταν έφτανε η ώρα του μήνα θεριστή, των έργων και των κόπων η μητέρα, στην χρυσοθάλασσα του θεσσαλικού κάμπου άρχιζε το θέρισμα και στη συνέχεια το αλώνισμα των σιτηρών. Ο θερισμός κρατούσε πολλές ημέρες και χρειαζόταν πολλά εργατικά χέρια. Πρώτες ξεχύνονταν, ανάμεσα στις καλαμιές ἀπόγυρτες ἀπ’ τά βαριά τά στάχυα, οι ἀσπρομάντηλες νεράιδες, οι θερίστριες.
Τ’ ἀνάλαφρα ἀσπρομάντηλα, σφιγμένα με τά δόντια, φυλαχτικά ἀπ’ το λιόκαμα ἀποκρύβουν τις ὂψες και δείχνουν τά μεσόφρυδα, κοράκια μές το χιόνι. Πίσω ἀπ’ το διάβα τους στρωτά χειρόβουλα τά στάχυα. Χαράζουν στράτα ἀπάτητη στον ἣλιο και στ’ ἀγέρι. Για τις βαρύτερες δουλειές ἂξια τ’ ἀντρίκια χέρια
στρίβουν κλωνάρια κοτσικιᾶς και ζώνουν τά δεμάτια.
Τ’ ἂλογο χαμοδένοντας στο χέρσωμα να βόσκει,
πάει το κοπέλι για νερό με δυό φλασκιά στα χέρια.
(Γιώργος Δροσίνης)
Ένας καλός θεριστής μπορούσε να θερίσει 600-700 τετραγωνικά μέτρα την ημέρα, δηλαδή μία έκταση μικρότερη από ένα στρέμμα. Επειδή τα εργατικά χέρια δεν ήταν αρκετά στη Θεσσαλία του τέλους του 19ου αιώνα, κατέφθαναν εδώ εργάτες από άλλα μέρη της Ελλάδας. Ένα δημοσίευμα της λαρισαϊκής εφημερίδας Όλυμπος αναφέρει ότι το έτος 1899 το ημερομίσθιο των θεριστών ήταν 5.80-6 δραχμές και ότι στον θερισμό του κάμπου της Λάρισας και της Καρδίτσας απασχολούνταν 15.000 ντόπιοι και ξένοι θεριστές.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στους Ζακύνθιους θεριστές, για τους οποίους το δημοσίευμα αναφέρει:
Οι Ζακύνθιοι θεριστές, αφού άφησαν για λίγο τη γλυκιά και μυροβόλο, τη χαριτωμένη και ποιητική πατρίδα τους και διέσχισαν το Ιόνιο πέλαγος και τους ορεινούς όγκους της Ηπείρου, έφτασαν στην εριβώλακα και ζείδωρο γη της Θεσσαλίας για να φανούν χρήσιμοι στους Θεσσαλούς γαιοκτήμονες, στον θερισμό των χωραφιών τους. Tα τέκνα της νύμφης του Ιουνίου είναι εργατικότατα και γλυκύτατα και περισσότερο μορφωμένα από όλους τους χωρικούς της υπόλοιπης Ελλάδας, γιατί δεν γνώρισαν τον τουρκικό ζυγό. Άλλοτε οι Ζακύνθιοι χωρικοί σπάνια εγκατέλειπαν το νησί τους, μετά την ένωση όμως της Επτανήσου με την Ελλάδα αφήνουν για λίγο τις συζύγους και τα παιδιά τους και πάνε στην Πελοπόννησο και στην Στερεά Ελλάδα, στην Εύβοια και στη Θεσσαλία για να εργαστούν και να αυξήσουν έτσι το ετήσιο εισόδημά τους. Όσοι είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν τους Ζακύνθιους εργάτες θα επιβεβαιώσουν την εργατικότητά τους και την ποιητική ψυχή τους.
Κατά τη διάρκεια της ημέρας, κάτω από ακτίνες του θερμού του Ιουνίου ηλίου, ακαταπόνητα υπηρετούν τη θεά Δήμητρα τη χιλιόκαρπη, ενώ το λιόγερμα, αφού συγκεντρωθούν σε μεγάλες παρέες, τραγουδούν έξοχα τραγούδια της γλυκιάς πατρίδας τους. Οι τόνοι της μελωδικής φωνής τους ευφραίνουν όσους είχαν την τύχη να παραβρεθούν στις ωραίες καντάδες τους. Ψάλλουν με αρμονία τους αθανάτους δημοτικούς και έξοχους στίχους της Επτανήσου, τους οποίους κληροδότησε σε αυτούς η αθάνατη Μούσα του Σολωμού, του Κάλβου και του Βαλαωρίτη.
Πολλές αναμνήσεις ξύπνησαν στον ανταποκριτή της εφημερίδας όταν άκουσε ομάδα Ζακυνθίων θεριστών να τραγουδούν με χάρη:
Τα ματάκια σου, κυρά μου
δυό σαΐτες κοφτερές
κι όποιος τα γλυκοφιλήσει
του ‘ρχονται λιγοψυχιές.
Παράλληλα η συνομιλία του συντάκτη του άρθρου με τους ζωηρούς και εύθυμους συμπολίτες, οι οποίοι, παρά τις ταλαιπωρίες που με ιώβεια υπομονή υπέμειναν, δεν έχασαν την ευθυμία τους επανέφερε στη μνήμη του όλα εκείνα τα άρθρα και ποιήματα που γράφτηκαν από τους Επτανήσιους για τον αγώνα των Θεσσαλών για την ανεξαρτησία. Κλείνοντας την αναφορά του ζητά από τους Ζακύνθιους, οι οποίοι έχουν δοκιμαστεί από σεισμούς και συμφορές, να δώσουν τα χέρια τους στους αδελφούς Θεσσαλούς, οι οποίοι δεν επούλωσαν ακόμη τις πληγές τους από τον πόλεμο και τη φυγή και όλοι μαζί να τραγουδήσουν τα γλυκύτερα άσματά τους. Ο περιπαθής και γλυκύς ήχος των τραγουδιών θα γλυκάνει τις καρδιές όλων.
Πηγές
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΟΛΥΜΠΟς-5 ΙΟΥΝΙΟΥ 1899- ΕΤΟΣ ΣΤ-ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β-ΦΥΛΛΟ 59
Ποίημα για τον θερισμό της Αιμιλίας Δάφνη
Ποίημα για τον θερισμό του Γ. Δροσίνη
Φωτογραφία από http://perdikoraxh-trikalwn.blogspot.gr
*Η Κωνσταντινιά Πατσή είναι Διευθύντρια του ΓΕ.Λ Τυρνάβου. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος Master of Business Administration (MBA) του Staffordshire University
