Από τον Ιωάννη Ν. Γιαννούλα, φιλόλογο – εκπαιδευτικό του ΓΕΛ Τυρνάβου
«Κουμπαζάρ βρε, σουστό κουμπαζάρ σι λέου» απαντούσαν παλαιότερα οι ηλικιωμένοι σε ερώτηση για το αν υπήρχε συμμετοχή του κόσμου και όλων των ηλικιών σε γιορτινές εξόδους ή σε θρησκευτικές τελετές και διοργανώσεις. Πραγματικό, όμως, κουμ – παζάρ ήταν η δεκαπενθήμερη εμποροπανήγυρη του 1934, που διενεργήθηκε από το νεοεκλεγέν «κόκκινο» κοινοτικό συμβούλιο Τυρνάβου από τις 23 Απριλίου (ενώ σήμερα είναι 7 ημερών και αρχίζει στις 5 Μαΐου).
Οι ετήσιες εμποροπανηγύρεις σε διάφορες πόλεις κατά τον 19ο αιώνα ήταν βασικός συντελεστής της εσωτερικής εμπορικής κίνησης, η οποία βρισκόταν σε πολύ χαμηλά επίπεδα σε μια χώρα χωρίς υποδομές και κυρίως χωρίς αμαξιτούς δρόμους. Σ΄ αυτές γίνονταν μεγάλης αξίας αγοραπωλησίες, ίδίως ζώων, από εμπόρους διαφόρων περιοχών.
Όμως, με την ανάπτυξη της οικονομίας, του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα οι εμποροπανηγύρεις περιορίστηκαν και παρέμειναν κυρίως αυτές που είχαν και θρησκευτικό χαρακτήρα, διάρκειας 8 ημερών. Αυτές διενεργούνταν σε όλο τον 20ο αιώνα μέχρι και σήμερα και στη Θεσσαλία ήταν έξι: Φαρσάλων (15 Αυγ.), Κλοκοτού (23 Αυγ.), Τυρνάβου (23 Απρ.), Μοσκολουρίου (2 Μαΐου), Ελασσόνας (αρχές Αυγ.) και Αγιάς (1 Σεπτ).[1]
Η εμποροπανήγυρη του Τυρνάβου (23 Απριλίου), γνωστή ως Κουμ – παζάρ (που στα τουρκικά σημαίνει αγορά [τουρκικά Pazar, περσικά bazar] στην άμμο, επειδή επί τουρκοκρατίας γίνονταν στην αμμώδη περιοχή της κοίτης του ποταμού Τιταρήσιου πολύ μετά το σημερινό γήπεδο της πόλης), έγινε για πρώτη φορά στη θέση «Τούμπα» το 1934, όπως μας πληροφορεί ο Τυρναβίτης και μακεδονομάχος Δημήτρης Βαφείδης, ανταποκριτής της εφημερίδας «Ελευθερία».[2]
Εκείνη τη χρονιά μεταφέρθηκε από την περιοχή του νεκροταφείου, όπου γινόταν μέχρι τώρα, ίσως λόγω του κινδύνου των πλημμυρών του ποταμού, στην Τούμπα (όπου, ως γνωστόν, έκτισε το σαράι του ο Βελή πασάς), θέση στην οποία γίνεται μέχρι και σήμερα, και είχε την απίστευτη διάρκεια των 15 ημερών.
Αυτή η αλλαγή θέσης αποφασίστηκε από τον νέο πρόεδρο της κοινότητας Κώστα Αρίδα, επικεφαλής του συνδυασμού κομμουνιστών «Ενιαίο Μέτωπο Αγροτών Εργατών» και το νέο κοινοτικό συμβούλιο που προέκυψε από τις εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934. Έτσι η εμποροπανήγυρη έγινε κοντά στα σπίτια της πόλης με αποτέλεσμα η κίνηση να είναι «ζωηροτάτη», ενώ «εξαιρετική κίνησις παρετηρήθη και εις όλα τα εμπορικά καταστήματα τα οποία από πάσαν άλλην παρομοίαν εποχήν εφέτος έκαμαν χρυσές δουλειές», σύμφωνα με το ρεπορτάζ.. Παράλληλα διενεργήθηκαν μεγάλης αξίας αγοραπωλησίες μικρών και μεγάλων ζώων.
Το Κοινοτικό συμβούλιο περιποιήθηκε την περιοχή της Τούμπας και φρόντισε μαζί με τους καταστηματάρχες για τον καλλωπισμό της πόλης. Η πόλη του Τυρνάβου, ήδη από την έναρξη της εμποροπανήγυρης, πήρε μια διαφορετική όψη, ομόρφυνε, γέμισε από επισκέπτες και «κατέστη μια πρώτης τάξεως πόλις μη υστερούσα των άλλων εις το τίποτε».
Οι επισκέπτες περιχαρείς και ευγνώμονες απολάμβαναν, με τη βοήθεια του κοινοτικού συμβουλίου και των κατοίκων, άφθονη περιποίηση και εξαιρετικές διευκολύνσεις. Αλλά και οι κάτοικοι του Τυρνάβου ήταν ιδιαίτερα ευχαριστημένοι με την απόφαση του κοινοτικού συμβουλίου να γίνει η εμποροπανήγυρη στην Τούμπα, καθώς η «μέχρι τούδε» τοποθεσία «η παρά το Νεκροταφείον … απέχει της πόλεως αρκετά χιλιόμετρα», ενώ η Τούμπα είναι πολύ κοντά και «ένεκα τούτου η επίσκεψις τόσον των ξένων όσο και των γηγενών είναι λίαν τακτική».
Για την απρόσκοπτη διεξαγωγή της εμποροπανήγυρης βοήθησε πολύ και το προσωπικό της Χωροφυλακής. Με τα μέτρα που πήρε ο διοικητής της κ. Τέγος επικράτησε ησυχία, η τάξη ήταν υποδειγματική και δεν παρουσιάστηκε κάποιο κρούσμα κλοπής ή άλλο εξαιρετικό γεγονός, χάρη στο ζήλο και την προθυμία που επέδειξαν ο ανθυπασπιστής Κανάκης, ο υπενωμοτάρχης Μάρκος και οι χωροφύλακες Καπράνας και Καρλιάμπας.
Ίσως σε κάποιους αυτά φανούν υπερβολικά, όπως και ο έπαινος του δημοσιογράφου Βαφείδη προς το νέο κοινοτικό συμβούλιο κομμουνιστών, για την ιδεολογία των οποίων δεν γράφει θετικά σχόλια σε μερικά φύλλα της εφημερίδας. Όμως, δέκα ημέρες πριν τις εκλογές επισημαίνει ότι «ο συνδυασμός του Κομμουνιστικού Κόμματος κατηρτίσθη πλέον οριστικώς και περιλαμβάνει πρόσωπα απολύτως ικανά και ανήκοντα εις τας πτωχάς και πασχούσας τάξεις», ενώ οι οπαδοί των άλλων παρατάξεων αλληλοφαγώνονται καθημερινά και δεν μπορούν να συνεννοηθούν τα ικανά στοιχεία της κοινωνίας του Τυρνάβου, για να καταρτισθεί ένα κοινό ψηφοδέλτιο, επειδή ενδιαφέρονται περισσότερο για «τα πάμπολα χιλιόδραχμά των».
Μάλιστα προβλέπει και νίκη των κομμουνιστών, αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, καθώς την Κυριακή, δεκαπέντε ημέρες πριν τις εκλογές, «όλοι οι ασπαζόμενοι τας αριστεράς αρχάς» έκαναν, με όλα τα κατάλληλα μέτρα της αστυνομίας, την πρώτη προεκλογική συγκέντρωση στον περίβολο του πανδοχείου του Γκολέτσα, η οποία ήταν «ογκωδεστάτη και έλαβον μέρος και πολλοί αστοί οι οποίοι μετέβησαν δια να ακούσουν τους λόγους των ερυθρών ρητόρων».
Αλλά στο φύλλο της επόμενης ημέρας μας ενημερώνει ότι ο συνδυασμός του γιατρού Λάμπρου Λάμπρου, του προηγούμενου κοινοτάρχη, είναι έτοιμος και περιλαμβάνει «γεωργούς, επαγγελματίες και εργατικούς». Οι Τυρναβίτες θα τιμήσουν τον Λάμπρου με την ψήφο τους ανεξάρτητα από την κομματική τους τοποθέτηση, επειδή είναι ανιδιοτελής, δραστήριος και κατέρχεται στις εκλογές ως ανεξάρτητος, δηλώνοντας πως η μόνη του φροντίδα θα είναι να υποστηρίξει τα αιτήματα των «λαικών τάξεων».
Ο πληθυσμός του Τυρνάβου, σύμφωνα με τη στατιστική του 1940, ήταν 11.000 κάτοικοι, από τους οποίους πάνω από 9.000 ασχολούνταν με τη γεωργία και ζούσε, εκτός από τους μεγαλοπαραγωγούς, σε κλειστή οικονομία. ασχολούνταν με τη γεωργία και ζούσε, εκτός από τους μεγαλοπαραγωγούς, σε κλειστή οικονομία. Οι λαϊκές τάξεις υπέφεραν.
Το 1934 είναι μια σημαντική μεταβατική χρονιά για τις πολιτικές και τις κοινωνικές εξελίξεις κάτω από τη βαριά σκιά του εθνικού διχασμού και των πολιτικών και οικονομικών ανωμαλιών. Οι δημοτικές εκλογές στις 11/2/1934 έγιναν σε κλίμα αφάνταστης πόλωσης βενιζελικών – αντιβενιζελικών και με πολύ χαμηλή συμμετοχή των γυναικών, που ψήφιζαν για πρώτη φορά.
Προηγήθηκε η εκλογική νίκη (5 Μαρτίου 1933) των αντιβενιζελικών κομμάτων, που συνασπίστηκαν υπό την αρχηγία του Παναγή Τσαλδάρη, για να βρεθεί η βενιζελική παράταξη στην αντιπολίτευση, αν και πλειοψήφισε στην κάλπη, λόγω του πλειοψηφικού στενής περιφέρειας εκλογικού συστήματος.
Ακολούθησε η απόπειρα δολοφονίας του Ελευθερίου Βενιζέλου (6/6/1933), που όξυνε τα πνεύματα και τον φανατισμό, ενώ παράλληλα οι έντονες αντιθέσεις ανάμεσα στα δύο κόμματα, του Λαϊκού του Π. Τσαλδάρη και των Φιλελευθέρων του Ελ. Βενιζέλου, οδήγησαν και τα δύο στο φόβο ότι το καθένα αποσκοπεί στη διάλυση του άλλου. Ακολούθησαν τα πραξικοπήματα του 1935 και η επάνοδος του βασιλιά Γεώργιου Β΄ με δημοψήφισμα.
Ο Τύρναβος, αν και κατατάχτηκε με τα βασιλικά διατάγματα του 1883 και 1890 σε β΄ και α΄ τάξης αντίστοιχα ως δήμος, αργότερα και για αρκετά χρόνια μέχρι το1955 ήταν κοινότητα. Στις εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου του 1934 συμμετείχαν 5 συνδυασμοί με 58 υποψηφίους, οι εξής : α) του ιατρού Λάμπρου Λάμπρου, που ήταν και ο απερχόμενος Κοινοτάρχης, δηλώνοντας ότι κατέρχεται ως ανεξάρτητος β) ο «Αχρωμάτιστος», που ήταν αντίθετος με αυτόν του Λάμπρου, γ) ο «Ανεξάρτητος» με τον Αναστάσιο Τζούλη, δ) το ΕΜΕΑ, των κομμουνιστών με τον Κώστα Αρίδα και ε) οι «Ανεξάρτητοι Σύμβουλοι».
Τα εκλογικά τμήματα ήταν δύο και «οι κάτοικοι του Τυρνάβου εψήφισαν σχεδόν κατ΄ απόλυτον πλειοψηφίαν τους υποψηφίους του Κομμουνιστικού Κόμματος», σύμφωνα με τον ανταποκριτή της «Ελευθερίας» Δ. Βαφείδη, σχηματίζοντας έτσι το λεγόμενο σε εκείνη την εποχή «κόκκινο Κοινοτικό Συμβούλιο», που ανέπτυξε πλούσια πολιτική και κοινωνική δράση.
«Ούτω δε εκλέγονται 10 κομμουνισταί εκ της πλειοψηφίας και 5 φίλοι του κ. Λάμπρου εκ της μειοψηφίας.»
Έτσι, λοιπόν, εκλέχτηκαν « εκ του κομμουνιστικού ψηφοδελτίου οι Κ. Σιάρακας, Αναστ. Καρασούλας, Δ. Στάθης ή Γκίμας, Κ. Αρίδας, Δ. Μουκούλης, Αθ. Κάπρας, Ν. Μαντελάς (Μανδηλάς), Β. Χατζημητσοβίτης, Γεδεών Λουλές, Θεοφ. Χατζηρεπάνης, και του ψηφοδελτίου του κ. Λάμπρου οι Λάμπρος Λάμπρου, Ι. Κουκουνός, Δ. Δημουλάς, Ανδρ. Ψαθάς, Ν. Ζαχαρακούλης», ενώ «εκ του αχρωματίστου συνδυασμού ουδείς επέτυχε».
Στο τέλος διατυπώνει ένα πιθανολογικό συμπέρασμα το οποίο υπάρχει και στην εφημερίδα του Βόλου «Θεσσαλία», ότι δηλαδή «ως φαίνεται εκτός των εργαζομένων εις την κάλπην των κομμουνιστών έρριψαν τας ψήφους των και οι πλούσιοι».
Μετά την ορκωμοσία του νέου Κοινοτικού Συμβουλίου, ο Βαφείδης εύχεται σ΄ αυτό να στρέψει την προσοχή του κυρίως στις λαϊκές τάξεις, οι οποίες «κατά τας σημερινάς περιστάσεις δεινώς υποφέρουν» και το έργο του να στεφθεί από επιτυχία.
Αναλυτικά τα αποτελέσματα είναι :
Συνδυασμός του ιατρού Λάμπρου Λάμπρου
Λάμπρος Ν. Λάμπρου 581 ψήφοι
Νικόλαος Ζαχαρακούλης 517
Δημήτριος Ταουσάνης 465
Χρήστος Σαρχώσης (Τσαρχάσης) 448
Ευάγγελος Βασιλείου 456
Δημήτριος Χασιώτης 459
Νικόλαος Μαρκούλης 448
Ιωάννης Τσελνικούλης ή Γιώτας 418
Θωμάς Βελισσιώτης 433
Ιωάννης Καραούλης 420
Ανδρέας Ψαθάς 504
Δημήτριος Δημουλάς 475
Άλκιβιάδης Χριστοδούλου (Τσουκαλάς) 450
Εμμανουήλ Παπαγιάννης 448
Ιωάννης Κουκουνός 469
Συνδυασμός Κομμουνιστών (Ενιαίο Μέτωπο Εργατών Αγροτών)
Κώστας Αρίδας 749 ψήφοι
Γεδεών Δημ. Λουλές 719
Βασίλειος Χατζημητσοβίτης 665
Δημήτριος Α. Μουκούλης 672
Αθανάσιος Βας. Κάπρας 710
Νικόλαος Ε. Μανδηλάς (Μαντελάς) 703
Σωτήριος Αθ. Ντάσιος 625
Θεοφ. Ι. Χατζηρεπάνης 703
Δημήτριος Σ. Στάθης ή Γκίμας 659
Μιχαήλ Παπράς 638
Νικόλαος Χατζημίχος 647
Κων/νος Γ. Σαμαντζής 654
Αναστάσιος Αχιλ. Καρασούλας 694
Κων/νος Σ. Σιάρακας 667
Ιωάννης Γκαβουτζίμος 658
Συνδυασμός «Αχρωμάτιστος»
Περικλής Λακερδάς 293 ψήφοι
Μαργαρίτης Γ. Μαλίτας 303
Ευάγγελος Μαμανός 197
Γεώργιος Α. Κοντογιάννης 318
Μιχαήλ Λουλές 309
Γεώργιος Νιούγκος 184
Βασίλειος Λέντζας 250
Γεώργιος Μπογιατζής ή Μαγαλιός 238
Αν. Στρογγυλός δικηγόρος 260
Ανδρέας Αγραφιώτης 262
Βασίλειος Ζαγκότης 227
Αθανάσιος Σ. Παπαγιάννης δικηγόρος 242
Πελοπίδας Ξύδας 218
Βασίλειος Μητσιός 297
Αθανάσιος Γουνιτσιώτης 271
Συνδυασμός «Ανεξάρτητος»
Αναστάσιος Τζούλης 113
Γεώργιος Βαρδακώστας 57
Ιωάννης Δανίκας 82
Δημήτριος Τριστέλλας 124
Μιχαήλ Χάϊδας 53
(δεν υπάρχει στον πίνακα αποτελεσμάτων ο υποψήφιος Δημήτριος Μπαφάλης δικηγόρος)
Συνδυασμός «Ανεξάρτητοι Σύμβουλοι»
Νικόλαος Μπαφάλης 103
Νικόλαος Μητσιός 114
Αθανάσιος Δασκαλόπουλος 33
(δεν υπάρχουν στον πίνακα αποτελεσμάτων οι υποψήφιοι Αστέριος Δασκαλόπουλος, Βασίλειος Μαχαίρας, και οι δικηγόροι Πελοπίδας Αγγελίδης και Γεώργιος Χύμος)
ΠΗΓΕΣ
[1] ΙΕΕ, τ. ΙΓ΄, Σ. 400
{2} Εφημερίδα «Ελευθερία», φ. 4112 (27 Απριλίου 1934)
και φύλλα Ιανουαρίου, Φεβρουαρίου 1934.
6 Μαΐου 2023
