ΓΡΑΦΕΙ Ο Πέτρος Οντούλης
Μέρος 3ο
ΙΙ. Μνημεία – Ηρώα
- ΄΄Ηρώο – Μνημείο πεσόντων πολέμου 1897΄΄ 1898 (Εκτός του Στρατοπέδου Σχοινά)
Το ‘’Ηρώο–Μνημείο πεσόντων πολέμου 1897’’ (Εκτός του Στρατοπέδου Σχοινά) κατασκευασμένο από μάρμαρο αφιερωμένο τους νεκρούς του ‘’ατυχούς’’ πολέμου του 1897, βρίσκεται έξω από τους παλιούς στρατώνες επί της Π.Ε.Ο. Λαρίσης – Κοζάνης, έναντι του στρατοπέδου Σχοινά. Ανεγέρθηκε από το 4ο Σύνταγμα Ευζώνων το 1898!!! αμέσως μετά την ανάκτηση των χαμένων εδαφών από τους Τούρκους, σύμφωνα με την αφιέρωση.
Χρειάστηκε όμως να μετακινηθεί και να τοποθετηθεί εκ νέου, κατά την κατασκευή του κόμβου και της διαπλάτυνσης της Ν.Ε.Ο. Λάρισας – Κοζάνης περί το ~1999 από την Δημοτική Αρχή του πρώην Δημάρχου Τυρνάβου κ. Δόβα Σταύρου, από τον κ. Βασίλειο Κοτσιαλή (Εργαστήριο Μαρμάρου).
Περιέχει τα οστά στρατιωτών διαφόρων όπλων που έπεσαν μεμονωμένα έξω από τον Τύρναβο κατά τον «Ατυχή» Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897. [1]
Το Ηρώο διαφέρει ως προς την τεχνοτροπία από τα άλλα Ηρώα. Αποτελείται από 2 αναβαθμίδες και το κυρίως μέρος του περιλαμβάνει σε πλαίσιο μια ορθογώνια εγχάρακτη επιγραφή (ανωτέρω) με 2 κλαδιά δάφνης και έναν σταυρό στο μέσον. Το Ηρώο κλείνει με τον μαρμάρινο σταυρό στην κορυφή που είναι τοποθετημένος επί κώνου.
Στο μνημείο υπάρχει το παρακάτω επίγραμμα:
«ΟΣΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΚΑΙ ΗΡΩΙΚΩΣ ΠΕΣΟΝΤΩΝ
ΠΕΡΙΞ ΤΟΥ ΤΥΡΝΑΒΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 1897
ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟΝ ΤΩΝ ΕΥΖΩΝΩΝ ΠΕΡΙΣΥΛΛΕΞΑΝ
ΑΝΗΓΕΙΡΕΝ ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟΝ ΤΩΔΕ 1898»
Θεωρητικά, λειτουργεί ως τάφος αφού υπάρχουν ενταφιασμένα οστά νεκρών στρατιωτών, όπως περιγράφεται στο επίγραμμα, τα οποία διασώθηκαν από τον Δήμαρχο Τυρνάβου κ. Σταύρο Δόβα, υπό την επίβλεψη του οποίου επανατοποθετήθηκαν στον νέο χώρο του Ηρώου-Μνημείου. Σύμφωνα με το ΥΠΕΘΑ δεν έχει καμία σχέση με το μνημείο αυτό, αλλά μόνο ο Δήμος Τυρνάβου…
19.΄΄Ηρώο – Μνημείο πολέμων 1886–1897΄΄ (Βρύση – Αγ. Άννα) ~1899 -1907
Το υπέροχο ‘’Ηρώο – Μνημείο πολέμων 1886–1897’’ (Βρύση – Αγία Άννα) από πέτρα και μάρμαρο, βρίσκεται στην κορυφή του λόφου της Βρύσης, περίπου 60-70 μ. δυτικά από το εκκλησάκι της Αγίας Άννας, που απέχει 4 περίπου χλμ. βόρεια του Τυρνάβου και θεωρείται ότι είναι αφιερωμένο στους νεκρούς του αποκαλούμενου ΄΄Ατυχούς΄΄ ή ΄΄Ακήρυχτου΄΄ Ελληνοτουρκικού Πολέμου του 1897 και των μεθοριακών επεισοδίων του 1886, στα φυλάκια του περάσματος της Μελούνας.
Σύμφωνα με τον Βασίλειο Χατζηαντωνίου σε αδημοσίευτη εργασία του αναφέρει ότι το Ηρώο αυτό στήθηκε στη μνήμη των ηρωικώς πεσόντων κατά τη μάχη Μελούνας – Δελερίων (11 Απριλίου) του «ατυχούς ή ακήρυχτου Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897». [2]
Παρόμοια αναφορά γίνεται και από τον Βύρωνα Σκουρμπή ο οποίος θεωρεί ότι το Ηρώο αφορά τους πεσόντες κατά τις μάχες της Μελούνας και των Δελερίων του «ατυχούς» Ελληνοτουρκικού Πολέμου του 1897. Η μη ύπαρξη ημερομηνίας ανέγερσης του εντυπωσιακού Ηρώου, καθιστά την ακριβή ημερομηνία, υπό διερεύνηση. 
Σε επικοινωνία με το ΥΠΕΘΑ, διαπιστώθηκε ότι ο Ε.Σ. δεν έχει καμία σχέση με το Ηρώο στην Βρύση παρά μόνο με το Ηρώο που βρίσκεται εντός του Στρατοπέδου. Επομένως καθίσταται βάσιμη η υπόθεση της ανέγερσής του από τον Δήμο Τυρνάβου και την Δημοτική Αρχή Τυρνάβου που διοικούσε τον Δήμο κατά τη συγκεκριμένη στιγμή της τοποθέτησής του.
Στο Ηρώο υπάρχουν τα παρακάτω δύο επιγράμματα, ιδιαίτερα το πρώτο που θεωρείται «εμπνευσμένο» από βαθιά μορφωμένο άνθρωπο:
«ΕΝΘΑΔΕ ΤΟΥΡΚΟΜΑΧΟΙ ΚΕΙΝΟΙ ΚΕΑΤΑΙ ΜΕΝΕΧΑΡΜΑΙ
ΟΙ ΓΗΣ ΤΗΣΔ’ ΟΡΙΩΝ ΕΥ ΜΑΝ΄ ΑΜΥΝΟΜΕΝΟΙ
ΔΥΣΜΕΝΕΑΣ ΧΕΙΡΩΝ ΑΔΙΚΩΝ ΑΡΞΑΝΤΑΣ ΑΠΩΣΑΝ
ΣΩΝ Τ’ ΕΦΥΛΑΞΑΝ ΜΕΝ ΘΕΣΣΑΛΙΗΝ ΙΕΡΗΝ
ΑΛΛ’ ΕΘΑΝΟΝ ΚΑΥΤΟΙ. ΘΑΝΑΤΟΣ ΜΕΝΤΟΙ ΠΕΡΙ ΠΑΤΡΗΣ
ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ ΘΑΝΑΤΩΝ ΚΛΕΙΝΟΤΑΤΟΣ ΤΕ ΠΕΛΕΙ»
Η μετάφραση του πρώτου επιγράμματος σε μια ελεύθερη απόδοση, αναφέρει:
«Γι’ αυτούς που υπερασπίστηκαν με γενναιότητα ετούτα τα σύνορα κι απέκρουσαν εχθρούς που πρώτοι άδικα επιτέθηκαν και προστάτεψαν την Ιερή Θεσσαλία αλλά σκοτώθηκαν οι ίδιοι. Τους βρήκε θάνατος για την πατρίδα’ ο ωραιότερος και ο πιο δοξασμένος» [3]
Το δεύτερο επίγραμμα είναι πιο συγκεκριμένο και αναφέρει:
Εις τους κατά τον αγώνα της ι’ και ια΄
Μαΐου του αωπς΄ έτους πεσόντας
Μεταφράζοντας το δεύτερο επίγραμμα και ιδίως του έτους, αναφέρει:
«Στους κατά τον αγώνα της 10-11ης Μαΐου 1886 νεκρούς» (μεθοριακό πολεμικό επεισόδιο)
Από το πνεύμα του πρώτου επιγράμματος ορθώς θεωρείται ότι το Ηρώο αφορά τους πεσόντες κατά τον «ατυχή ή ακήρυχτο» Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897 για τις πολεμικές συγκρούσεις στη Μελούνα, στο Μάτι και στα Δελέρια στις 11 Απριλίου 1897, δεδομένου ότι η Θεσσαλία αποδόθηκε στην Ελλάδα το 1881 χωρίς την διεξαγωγή μαχών.
Σύμφωνα με τα συμβάντα κατά την έναρξη του πολέμου του 1897, τυπικά ο Τουρκικός στρατός επιτέθηκε πρώτος στο πέρασμα της Μελούνας. Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος ουσιαστικά τελείωσε με την υπογραφή συνθήκης στις 22 Νοεμβρίου 1897 (4/12/1897 νέο ημερολόγιο) και την επιστροφή της Θεσσαλίας πάλι στην Ελλάδα.
Στο δεύτερο επίγραμμα όμως, η ημερομηνία που αναγράφει 10-11 Μαΐου 1886, αποτελεί ένα ερώτημα, αφού στις 10-11 Μαΐου 1897 δεν υπήρχαν καν συγκρούσεις στην περιοχή (η Θεσσαλία είχε πλήρως καταληφθεί από τους Τούρκους), ο δε πόλεμος είχε ήδη λήξει στις 19 Μαΐου (ν. ημ.) του ιδίου έτους με την υπογραφή ανακωχής ύστερα από παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, με ολοκληρωτική νίκη των Τούρκων και την κατάληψη ολόκληρης της Θεσσαλίας…
Στο δεύτερο επίγραμμα αναγράφεται το έτος με ελληνικά γράμματα αωπς΄ που με την παραδοχή ότι το τελευταίο δυσδιάκριτο γράμμα είναι πράγματι το ς΄, μεταφράζεται σε 1886 !!!
Στα πρακτικά της Ημερίδας Ψηφίδες Ιστορίας Περιοχής Τυρνάβου 2017, έκδοση του Δήμου Τυρνάβου το έτος 2018, στην εισήγησή του ο κ. Νικόλαος Ζδάνης αναφέρει ότι το 1886 υπήρξαν δύο συνοριακά επεισόδια μεταξύ των Ελλήνων και των Τούρκων και μεταξύ της 9ης & 13ης Μαΐου… Το πρώτο στα υψώματα της Κούτρας βόρεια του Ζάρκου και το δεύτερο της Γκουρτζιόβαλης (σήμερα Βοτανοχώρι), όπου οι Τούρκοι αιφνιδιάστηκαν από τους άντρες του ελληνικού στρατού. Στο πεδίο της μάχης όμως έπεσαν δύο Έλληνες Εύζωνοι, αποτρέποντας χειρότερες καταστάσεις από τους Τούρκους του Ρετζέπ πασά…
Μέχρι την πλήρη διασαφήνιση του θέματος, θεωρείται ότι το Ηρώο ανεγέρθηκε μεταγενέστερα των ετών 1898-1899, αφού ο τότε Δήμος είχε πρώτο μέλημα την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης πόλης αφότου η περιοχή επανήλθε στην Ελλάδα, μάλλον επί Δημάρχων Δημητριάδη Εμμανουήλ (1899-1903) ή Πλάκα Αστερίου (1903-1907) και ήταν αφιερωμένο αρχικά στον πόλεμο του 1897 και στους πεσόντες στρατιώτες στις μάχες της Μελούνας και των Δελερίων στις 11 Απριλίου 1897, όπως προκύπτει από το πρώτο επίγραμμα, αλλά και στους νεκρούς των μεθοριακών γεγονότων στις 9-13 Μαΐου 1886, σύμφωνα με το δεύτερο επίγραμμα που πιθανόν προστέθηκε σε δεύτερο χρόνο για να τιμηθούν οι Έλληνες νεκροί και οι τραυματίες…
Πρέπει να αποκλειστεί ότι το Ηρώο στήθηκε πριν το 1897 με αφορμή τα μεθοριακά επεισόδια του 1886, αφού οι Τούρκοι προκάλεσαν τεράστιες καταστροφές στις πόλεις που καταλάμβαναν. Ο Τύρναβος δέχθηκε τεράστια πλήγματα σε σπίτια, εκκλησίες, σχολεία, μοναστήρια (Προφ. Ηλία, Αγ. Αθανασίου) κ.λπ. Δεν θα άφηναν όρθιο ένα τέτοιο επιβλητικό Ηρώο στο ύψωμα της Βρύσης Τυρνάβου.
Το Ηρώο έχει προσανατολισμό προς τα δυτικά. Το 1ο μέρος του, η βάση του, περιλαμβάνει 3 μαρμάρινες αναβαθμίδες που είναι τοποθετημένες σε μασίφ ορθογώνιες λειασμένες πέτρες. Το 2ο μέρος του Ηρώου, αποτελείται από ορθογώνιο μαρμάρινο σύνδεσμο με στρογγυλεμένες τις 4 ακμές του. Στο 3ο μέρος του Ηρώου από δύο τετράεδρους μαρμάρινους κωνικούς όγκους υπάρχουν οι εγχάρακτες επιγραφές και τέλος στο 4ο μέρος του Ηρώου επιστεγάζει μία εξαιρετική σύνθεση…
Επί του Ηρώου δεν υπάρχει κάποια υπογραφή καλλιτέχνη ή άλλη σήμανση. Το επιβλητικό Ηρώο ξεπερνά τα 4 μ. περίπου, γεγονός που το καθιστά ορατό από μεγάλη απόσταση. Η θέα περιμετρικά μαγευτική και ταυτόχρονα η θέση του στρατηγική. Το Ηρώο στην ίδια θέση για περισσότερα από 120 χρόνια, στέκεται εκεί για να μας θυμίζει τα λάθη, τον «προαποφασισμένο» πόλεμο, πόνο, οδύνη, ξεριζωμό, την αυταπάρνηση, τις καταστροφές, τις θυσίες…
- ΄΄Τρείς (3) Αναθηματικές Πλάκες Πεσόντων Στρατιωτών του Τυρνάβου στους Β.Π. 1912 – 1913΄΄ ~1913-14
Οι Τρείς (3) Αναθηματικές Πλάκες Πεσόντων Στρατιωτών του Τυρνάβου στους Β.Π. 1912 – 1913 για τους πεσόντες Τυρναβίτες κατά τους Α΄ & Β΄ Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13 οι οποίες είναι εντοιχισμένες άνωθεν της εισόδου (νάρθηκα) του Μητροπολιτικού Ναού της Παναγίας Φανερωμένης και θα πρέπει να συμπεριληφθούν -κατά την άποψη του γράφοντα- στα μνημεία, [4] είναι από χαλκό και μάρμαρο με εγχάρακτους καταλόγους ονομάτων νεκρών στρατιωτών του Τυρνάβου, που τελειώνουν με το επίγραμμα:
«ΑΠΕΘΑΝΟΝ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ»
Επί των Αναθηματικών Πλακών υπάρχουν ανάγλυφες επικολλημένες χάλκινες παραστάσεις δικέφαλων αετών με ένα άλογο και μία κορόνα… Στις τέσσερις πλευρές αυτών υπάρχουν εν είδη στηριγμάτων 4 χάλκινα «καρφιά».
Οι τρείς εντοιχισμένες Αναθηματικές Πλάκες αφορούν τους 25 νεκρούς Τυρναβίτες στρατιώτες του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου (Οκτώβριος 1912–Μάιος 1913) και Β΄ Βαλκανικού Πολέμου (Ιούνιος 1913–Αύγουστος 1913) με τους πρώτους νεκρούς να πέφτουν στη μάχη του Σαρανταπόρου (9/10/2012). Μεταξύ των νεκρών της πρώτης μάχης του Α΄ Β.Π. του Σαρανταπόρου, ήταν και ο Αλέξανδρος Αθαν. Ζαφειριάδης, γιός του -επί τριών συνεχόμενων θητειών- πρώην Δημάρχου Τυρνάβου Αθανασίου Ζαφειριάδη (1887-1899). Την ίδια ημέρα σκοτώθηκαν άλλοι δύο Τυρναβίτες στο πεδίο μάχης. Οι υπόλοιποι φονεύθηκαν σε μάχες ενάντια των Τούρκων στα Γιαννιτσά, Λαχανά, Κιλκίς, Ζάλογγο, Καλλίνοβο, Ηράκλεια, αλλά και σε νοσοκομεία της Κορυτσάς, Κοζάνης, Φλώρινας, Θεσσαλονίκης, Τρικάλων…
Στους νεκρούς πρέπει τέλος να προστεθεί και ένας ακόμη στρατιώτης από το Αργυροπούλι Τυρνάβου. [5]
Από τα στοιχεία του ΥΠΕΘΑ των θανούντων στρατιωτών και των ημερομηνιών θανάτου τους, συνάγεται ότι αυτές εντοιχίσθηκαν τέλους του 1913 ή εντός το 1914 επί δημάρχου/προέδρου Δημητριάδη Εμμανουήλ.
- ‘’Ηρώο Πεσόντων Μικρασιατικής Καταστροφής 1922’’ 1926
Το ΄΄Ηρώο των Πεσόντων Μικρασιατικής Καταστροφής 1922΄΄ στο Πάρκο Τούμπα, από μάρμαρο και πέτρα, φιλοτέχνησε ο Δημήτριος Αθαν. Γεντέκος το 1926 όντας πρωτοετής φοιτητής στην Α.Σ.Κ.Τ. Ανεγέρθηκε από την τότε Κοινοτική Αρχή του Προέδρου Μιχαήλ Τσολάκη στη μνήμη των ηρωικώς πεσόντων Τυρναβιτών κατά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. [6]
Το Ηρώο περιλαμβάνει μια στήλη που αποτελείται από 3 επί μέρους μαρμάρινους συνδέσμους εκ των οποίων ο πρώτος αποτελεί τη βάση του Ηρώου, ο δεύτερος περιλαμβάνει εξώγλυπτη παράσταση ενός μεταφερόμενου κανονιού, ο τρίτος περιέχει εγχάρακτα τα ονόματα των πεσόντων Τυρναβιτών κατά τον πόλεμο του 1922 (Μικρασιατική Καταστροφή) με τον φλεγόμενο βωμό να βρίσκεται στο κάτω μέρος των ονομάτων. Τα ονόματα των πεσόντων στρατιωτών αναγράφονται και στις δύο πλαϊνές πλευρές, ενώ στην πίσω πλευρά, είναι χαραγμένη η παλιά σφραγίδα της κοινότητας Τυρνάβου, όπου στο μέσον απεικονίζεται ο Ρήγας Φεραίος μεταξύ δυο κλάδων δάφνης. Στο κάτω μέρος υπάρχει ένα ακόμη κλαδί δάφνης και η χρονολογία 1926. Τέλος, ως επιστέγασμα, το Ηρώο έχει μια περικεφαλαία.
Στην κορυφή του συνδέσμου αυτού υπάρχει το λιτό επίγραμμα:
«ΕΠΕΣΑΝ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΜΑΧΩΜΕΝΟΙ»
Το όλο έργο είναι τοποθετημένο σε τετραγωνισμένο κενοτάφιο κτισμένο με εξάγωνες λαξευμένες πέτρες. Το επάνω τοίχος κλείνει με συμπαγές ρείθρο από πελεκητή πέτρα και στις 4 γωνίες υπάρχουν ισάριθμα κολωνάκια που στο παρελθόν συνδέονταν με κοίλους σωλήνες, που τα τελευταία χρόνια έπαψαν να υφίστανται.
Η υπογραφή του καλλιτέχνη τέθηκε στο κάτω δεξιό τμήμα του 1ου μαρμάρινου συνδέσμου (βάση).
Στο Ηρώο της ΤΟΥΜΠΑΣ καθιερώθηκε η κατάθεση στεφανιών από τα Σχολεία κατά τις Εθνικές Επετείους 25ης Μαρτίου & 28ης Οκτωβρίου από τις Δημοτικές και Δημόσιες Αρχές, Σωματεία, Σχολεία σε σύντομη σεμνή τελετή. [7] Μάλιστα στα τέλη της 10ετίας του ’50, οι παρελάσεις διεξάγονταν στην ίδια περιοχή επί της οδού Λαρίσης, αλλά και σε άλλες επετείους…
- ‘’Ηρώο – Μνημείο πεσόντων πολέμου’’ (Εντός Στρατοπέδου Σχοινά) 1950-53
Σχετική απλή και ολιγόλογη αναφορά για το ‘’Ηρώο – Μνημείο πεσόντων πολέμου’’ (Εντός του Στρατοπέδου Σχοινά) υπάρχει στο ανέκδοτο χειρόγραφο του Βασιλείου Χατζηαντωνίου[8] γεγονός που αποδεικνύει ότι το μαρμάρινο Ηρώο υπήρχε ήδη το 1953, έτος συγγραφής της εργασίας του.
Η ύπαρξη του εν λόγω Ηρώου, βασίζεται και σε αναφορά του συγγραφέα Βύρωνα Σκρουμπή, χωρίς όμως να υπάρχουν προς το παρόν άλλα στοιχεία. [9]
Το Ηρώο είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο και έχει στη βάση του δύο αναβαθμίδες, αποτελείται από μία τετράπλευρη στήλη που λεπταίνει στο άνω μέρος, καταλήγοντας σε πυραμοειδή επιστέγαση.
Στην εμπρόσθια πλευρά, αναγράφονται εγχάρακτα τα ονόματα 23 πεσόντων αξιωματικών και στρατιωτών, χωρίς όμως να είναι γνωστό σε ποιον πόλεμο φονεύθηκαν και το επίγραμμα:
«ΑΜΥΝΕΣΘΑΙ ΠΕΡΙ ΠΑΤΡΗΣ»
Τέλος στο άνω μέρος βρίσκεται εξώγλυπτα ένας κλάδος δάφνης με τα άνθη και ο σταυρός!!! Το Ηρώο ανεγέρθηκε κατ’ εντολή του ΥΠΕΘΑ το οποίο έχει και την ευθύνη αυτού.
- ΄΄Ηρώο – Μνημείο πεσόντων Βαλκανικών Πολέμων 1912–13΄΄ ~1955-60
Το ΄΄Ηρώο – Μνημείο πεσόντων Βαλκανικών Πολέμων 1912–13΄΄ από μάρμαρο και πέτρα, βρίσκεται στο αριστερό μέρος της Π.Ε.Ο. Λάρισας – Κοζάνης, 2 περίπου χλμ. έξω από τον Τύρναβο στην τοποθεσία «Φόρος».
Ανεγέρθηκε από τον Σύνδεσμο Εφέδρων Αξιωματικών του Ν. Λάρισας στη μνήμη των πεσόντων κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο του 1912 σε μέρος που παραχώρησε για τον σκοπό αυτό πολίτης του Τυρνάβου.[10]
Πιθανή χρονολογία ανέγερσης, μεταξύ του 1955-1960, βάσει προφορικών διηγήσεων, πιθανόν από την οικογένεια Σκούταρη σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της κατασκευής του…
Επισημαίνεται ότι το 1953 στο ανέκδοτο πόνημα του Βασιλείου Χατζηαντωνίου το εν λόγω Ηρώο δεν αναφέρεται στα υπάρχοντα μέχρι τότε Ηρώα…
Αποτελείται από τρεις αναβαθμίδες στη βάση του και τέσσερις συνδέσμους σε μορφή ορθογωνίου στήλης με ένα λιτό τελείωμα με ένα σταυρό που τέθηκε στην κορυφή του.
Το Ηρώο περικλείεται από πυραμοειδή κολωνάκια συνδεδεμένα μεταξύ τους με στρογγυλούς σωλήνες και αλυσίδα.
Στο μνημείο υπάρχει το κατωτέρω επίγραμμα:
«1912 5η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ Καθήκον πύλη αθανασίας εστί»
Το Ηρώο συντηρήθηκε και ανακαινίσθηκε το 2016. Σήμερα στη βάση επί του μνημείου υπάρχει μια πινακίδα στην οποία αναγράφεται : «Με το πρώτο φως της 5ης Οκτωβρίου 1912 από το σημείο αυτό η Στρατιά Θεσσαλίας διέβη την ελληνοτουρκική μεθόριο, προέλασε κατά των Οθωμανών, απελευθέρωσε την Ελασσόνα και συνέχισε τη νικηφόρο πορεία της μέχρι τη Θεσσαλονίκη.
Το παρόν μνημείο ανακαινίστηκε από τον Σύνδεσμο Εφέδρων Αξιωματικών Νομού Λάρισας με την υπ’ αριθμ. 8/17-12-2016 πράξη του Δ.Σ. Διοικητικό Συμβούλιο … ΧΟΡΗΓΙΑ …»
Θεωρήθηκε καλό και επιτρεπτό να αναγράφεται η χορηγία επιχειρηματία επί του μνημείου, η οποία συνίσταται στην συντήρησή του και στην τοποθέτηση ηλιακού συστήματος φωτισμού (πάνελ)!!!
- ΄΄Ηρώο Αργυροπουλίου΄΄ ~ 1979-82
Το ΄΄Ηρώο Αργυροπουλίου΄΄ σύμφωνα με πληροφορίες, κατασκευάστηκε από τον γλύπτη Μακρόπουλο Χρήστο και τοποθετήθηκε στον χώρο που βρίσκεται σήμερα, παραπλεύρως του Κοινοτικού Καταστήματος Αργυροπουλίου κατά την διάρκεια της πρώτης θητείας του πρώην Προέδρου Αργυροπουλίου, Κουτίνα Στέργιου, δηλαδή το χρονικό διάστημα 1979-1982, ώστε να πάψει η χρήση (κατάθεση στεφάνων κλπ.) άλλου που υπήρχε σε παρακείμενο χώρο, που ήταν συνυφασμένο με την περίοδο της δικτατορίας στην Ελλάδα. 
Το Ηρώο αποτελείται από μια μαρμάρινη στήλη που στεγάζεται επί ορθογώνιας μαρμάρινης βάσης και μιας αναβαθμίδας, επί της οποίας υπάρχει μια χάλκινη εξώγλυπτη μορφή ενός στρατιώτη με το χαρακτηριστικό κράνος που χρησιμοποιήθηκε κυρίως κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με δύο κλαδιά δάφνης, αφιερωμένο προφανώς στον Άγνωστο Στρατιώτη…
Στη βάση του Ηρώου υπάρχει εγχάρακτο το επίγραμμα:
«ΑΝΔΡΩΝ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΠΑΣΑ ΓΗ ΤΑΦΟΣ»
Η πλήρης γραφή του επιγράμματος που το 430 π.χ. ο Θουκυδίδης αφιέρωσε στους πρώτους νεκρούς του Πελοποννησιακού πολέμου «Ανδρών γαρ επιφανών πάσα γη τάφος, και ου στηλών μόνον εν τη οικεία σημαίνει επιγραφή, αλλά και εν τη μη προσηκούση άγραφος μνήμη παρ’ εκάστω τής γνώμης μάλλον ή τού έργου ενδιαιτάται», σε ελεύθερη απόδοση του νοήματος αναφέρεται στους ανθρώπους εκείνους που υπηρετούν την ανθρωπότητα… των οποίων μνημείο τους είναι η άσβεστη μνήμη των ανθρώπων…
- ΄΄Μνημείο Πεσόντων Αργυροπουλιτών΄΄ 1991
Το ΄΄Μνημείο Πεσόντων Αργυροπουλιτών΄΄ ουσιαστικά είναι μια μαρμάρινη στήλη επί βάσης που αποτελείται από τρεις βαθμίδες τετραγώνου σχήματος. Το μνημείο κατασκευάστηκε το 1991 σε χώρο πλησίον του Κοινοτικού Καταστήματος, έναντι του κοινοτικού καταστήματος και πλησίον του πρώην Αστυνομικού Τμήματος του χωριού.
Το παλιό χουντικό μνημείο που υπήρχε στον ίδιο χώρο κατεδαφίστηκε και το 1991 ύστερα από απόφαση της πλειοψηφίας του κοινοτικού συμβουλίου Αργυροπουλίου, αντικαταστάθηκε από νέο, που αφιερώθηκε σε όλους τους Αργυροπουλίτες που έπεσαν για την λευτεριά της Ελλάδας, επί θητείας του κ. Γεωργίου Βόγγολη, πρώην προέδρου του Αργυροπουλίου.
Επί της στήλης του μνημείου υπάρχει το επίγραμμα:
«ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ Σ’ ΕΚΕΙΝΟΥΣ
ΠΟΥ ΕΠΕΣΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΑΣ»
Το νέο μνημείο προφανώς απευθύνεται στο σύνολο των αγωνιστών της πατρίδας μας και στέκεται ενάντια στη μισαλλοδοξία και τον σφετερισμό των αγώνων των αγνών πραγματικών πατριωτών.
- ΄΄Ηρώο Δαμασίου΄΄ ~1991-94
Το ΄΄Ηρώο Δαμασίου΄΄ που βρίσκεται στην προέκταση του αυλείου χώρου της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, σε διακριτό χώρο από τις θρησκευτικές λειτουργίες του ναού, ορατό από όλους τους διερχόμενους της κεντρικής οδού, λιτό, με αναφορά στην Εθνική Αντίσταση, κατασκευάστηκε από την Κοινοτική Αρχή του πρώην Προέδρου Καλαμπούκα Αθανασίου το 1991-94, κατά τη διάρκεια της δεύτερης θητείας του ως Προέδρου Κοινότητας Δαμασίου, σύμφωνα με πληροφορίες αυτοδιοικητικού του Δαμασίου και του Τυρνάβου. Ο κατασκευαστής του Ηρώου σύμφωνα με πληροφορίες ήταν ο Φίλιππος Αβρανάς (Εργολάβος ΔΕ). Δεν έγινε κατορθωτό όμως να εξευρεθούν ακριβείς πληροφορίες, αναφορικά με τον χρόνο τοποθέτησης αυτού…
Το Ηρώο αποτελείται από μία μαρμάρινη στήλη και περιλαμβάνει τετράγωνη βάση από μάρμαρο, κορμό σε ορθογώνια μορφή στις τέσσερις πλευρές του, με κατάληξη σε μία πυραμοειδή τετράριχτη «σκεπή» κλείνοντας με επιστέγαση του σταυρού…
Στην πρόσθια πλευρά, υπάρχει το επίγραμμα:
«ΜΝΗΜΕΙΟΝ ΕΝΙΑΙΑΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ»
Το Ηρώο στο έμπροσθεν μέρος του πλαισιώνεται από τέσσερεις εγχάρακτες στήλες αναρριχόμενου φυτού.
- ΄΄Ηρώο Δένδρων΄΄ 2001
Το ΄΄Ηρώο Δένδρων΄΄ του οικισμού των Δένδρων, είναι μια σύνθεση μαρμάρινων επιφανειών που στην πρόσθια υπάρχει μια εξώγλυπτη γυναικεία φιγούρα από χαλκό, της Δημοτικής Κοινότητας Δένδρων, φιλοτεχνήθηκε από τον Τυρναβίτη γλύπτη Γιώργο Καλακαλλά και τοποθετήθηκε από την Δημοτική Αρχή του κ. Δόβα Σταύρου, το έτος 2001 στην πλατεία του χωριού παραπλεύρως της εκκλησίας
Η εξώγλυπτη γυναικεία φιγούρα απεικονίζει μια Κόρη με χαμηλό βλέμμα προς το έδαφος -όπου προφανώς κείτονται οι νεκροί στρατιώτες- με ελαφρά κλίση του ποδιού, έτοιμη να γονατίσει, κρατώντας με το δεξί της χέρι έναν στέφανο από δάφνη, λίγο πριν το θέσει επί των τάφων. Χαρακτηριστική είναι η απόδοση του καλλιτέχνη στην κόμη της Κόρης, την ελεύθερη θέση του αριστερού χεριού και στις πτυχές του φορέματος.
Στη βάση του υπάρχει το επίγραμμα :
«ΘΝΗΤΟΙ ΤΟΙΣ ΑΘΑΝΑΤΟΙΣ ΓΟΝΥ ΚΛΙΝΑΤΕ»
Το Ηρώο κατασκευάστηκε για να εξυπηρετεί τις ανάγκες των Εθνικών Εορτών ή άλλων Επετείων.
- ΄΄Ηρώο Πλατανουλίων΄΄ 2001
Το ΄΄Ηρώο Πλατανουλίων΄΄ του οικισμού των Πλατανουλίων της Δημοτικής Κοινότητας Δένδρων που βρίσκεται στην πλατεία του χωριού, φιλοτεχνήθηκε από τον Τυρναβίτη γλύπτη Γιώργο Καλακαλλά και τοποθετήθηκε από την Δημοτική Αρχή του κ. Δόβα Σταύρου το έτος 2001, είναι μια σύνθεση μαρμάρινων επιφανειών, στην πρόσθια δε, να υπάρχει μια εξώγλυπτη μορφή από χαλκό. Το Ηρώο – Μνημείο, κατασκευάστηκε για να εξυπηρετεί τις ανάγκες των Εθνικών Εορτών ή άλλων Επετείων του χωριού.
Είναι μια εξώγλυπτη γυναικεία φιγούρα, που απεικονίζει μια Κόρη με χαμηλό βλέμμα προς το έδαφος -όπου προφανώς κείτονται οι νεκροί στρατιώτες- σαν να αποδίδεται ο σεβασμός και η ευγνωμοσύνη, με ελαφρά κλίση του ποδιού, έτοιμη να γονατίσει, κρατώντας με το δεξί της χέρι ένα κλάδο δάφνης, λίγο πριν το θέσει επί των τάφων. Χαρακτηριστικά είναι το χτένισμα των μαλλιών της και η ελεύθερη θέση του αριστερού χεριού με στις πτυχές του φορέματος, έτσι ώστε να δίνεται η αίσθηση του βάθους στην εξώγλυπτη μορφή.
Στη βάση του υπάρχει το επίγραμμα :
«ΑΓΕΡΑΣΤΗ Η ΔΟΞΑ ΤΩΝ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΠΕΣΟΝΤΩΝ»
- ΄΄Μνημείο Γενοκτονίας Ποντιακού Ελληνισμού΄΄ 2023
Το ΄΄Μνημείο Γενοκτονίας Ποντιακού Ελληνισμού΄΄ βρίσκεται στην πλατεία Δημάρχου Πανταζή Πλάκα!! στον Τύρναβο, φιλοτεχνήθηκε από τους γλύπτες Ανδρέα Γ. Καλακαλλά, γιό του αείμνηστου γλύπτη Γιώργου Καλακαλλά και Κώστα Δημητρίου στις 16/5/2023 από την Δημοτική Αρχή του Γιάννη Κόκουρα. [11]
Πρόκειται για εξώγλυπτη παράσταση από χαλκό ενός άνδρα και μια γυναίκας ποντίων με τις παραδοσιακές φορεσιές των Ποντίων, με την μητέρα να κρατά στα χέρια της το παιδί της και τον άντρα να κρατά το ξίφος έτοιμος να υπερασπιστεί την οικογένειά του και το χώμα που πατά από τους εχθρούς Νεότουρκους του Κεμάλ Ατατούρκ. Οι όψεις των προσώπων τους είναι καταφανώς περιφρονητικές προς τον θάνατο και ακατάβλητες από τις διώξεις και τις κακουχίες.
Στην πίσω όψη υπάρχουν σε μάρμαρο σχηματισμένες: άνω ένας αετός και κάτωθι οι μορφές δύο μικρών παιδιών που κρατούν στα χέρια τους δάδες αναμμένες…
Η εγχάρακτη επιγραφή αναφέρει την ρήση του αείμνηστου πολιτικού Λεωνίδα Ιασωνίδη:
«Ξηρανθήτω ημίν ο λάρυγξ εάν επηλαθόμεθά σου ω πάτριος ποντία γη…»
Λεωνίδας Ιασωνίδης (1884-1959)
[Να μας ξεραθεί το στόμα, αν σε λησμονήσουμε, πατρική γη του Πόντου]
Το Μνημείο Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού, θυμίζει τον ξεριζωμό των ποντίων από τις εστίες τους, τα δεινά που υπέστησαν μέχρι να φτάσουν στην Ελλάδα, τις περιουσίες που χάθηκαν και κυρίως τον θάνατο που έλαβε μορφή γενοκτονίας ~ 200.000 ποντίων από τους Τούρκους.
Επισημαίνεται η απουσία αναφοράς για τον λοιπό ελληνισμό που ξεριζώθηκε κατά την Μικρασιατική Καταστροφή, ελληνισμό που μετά τον ερχομό τους στην Ελλάδα αρκετοί ήταν εκείνοι που εγκαταστάθηκαν πρώτοι στην πόλη μας και στα γύρω χωριά, όπως π.χ. από περιοχές της Ανατολικής Θράκης, της Κωνσταντινούπολης, της Καππαδοκίας και λοιπής Μικράς Ασίας… γεγονός που αντιθέτως λαμβάνεται υπόψη σε άλλους Δήμους (Δήμος Νεάπολης – Συκεών Μνημείο Ποντιακού και Μικρασιατικού Ελληνισμού ή Μνημείο Αλησμόνητων Πατρίδων στη Λάρισα που φιλοτέχνησε ο Αμπελωνίτης Ζάχος Μπεκιάρης!), και δύναται να θεωρηθεί ως παράλειψη της γενικής θεώρησης και των πραγμάτων…
Πέρα από την ορθή ή μη γραφή του ρήματος επιλαθώμεθα ή επηλαθόμεθα ή όπως αλλιώς επί του μνημείου, η βάση του μνημείου έγινε ατέχνως πάνω σε προηγούμενη βάση εγκαταλειμμένου σιντριβανιού προηγούμενης Δημοτικής Αρχής που προϋπήρχε στον χώρο…
- ΄΄Ηρώο Αμπελώνα΄΄ 1926
Το ΄΄Ηρώο του Αμπελώνα΄΄ βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του, στην προέκταση του αυλείου χώρου και έμπροσθεν του μητροπολιτικού ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, της πόλης. Είναι μια χαρακτηριστική σύνθεση των Ηρώων της εποχής και ιδίως της «τεχνοτροπίας» της οικογένειας Στέφανου Σκούταρη.
Το Ηρώο αποτελείται από τέσσερα τμήματα: τις δύο ορθογώνιες μεγάλες και συμπαγείς βάσεις από σκληρή πέτρα, την κυρίως στήλη από λευκό μάρμαρο στην πρόσθια πλευρά της οποίας υπάρχει εγχάρακτο επίγραμμα και εξώγλυπτη σύνθεση από δάφνινο στεφάνι με τον σταυρό στο μέσον και τέλος το επιστέγασμα που είναι ένας περικαλλής αμφορέας, από τον οποίο φαίνεται να ξεπηδούν φλόγες…
Στην εγχάρακτη επιγραφή αναγράφεται:
«ΕΙΣ ΑΙΩΝΙΑΝ ΜΝΗΜΗΝ ΤΩΝ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ
ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΤΕΚΝΩΝ ΤΗΣ»
Η ΚΟΙΝΟΤΗΣ ΚΑΖΑΚΛΑΡ
ΤΟ ΗΡΩΟΝ ΤΟΥΤΟ ΑΝΕΣΤΗΣΕΝ
1926»
Στο αριστερό μέρος της δεύτερης βάσης, ο δημιουργός Στέφανος Σκούταρης, ‘’γενάρχης’’ της φημισμένης οικογένειας Σκούταρη της Λάρισας, έλκοντας καταγωγή του από την Τήνο και οι προπάτορες του από το Σκούταρι της Κωνσταντινούπολης, έθεσε την υπογραφή του με έναν ιδιαίτερα ξεχωριστό τρόπο που δεν συναντάμε συχνά, χαράσσοντας την λέξη: «ΕΠΟΙΕΙ» Σ. ΣΚΟΥΤΑΡΗΣ πιθανόν, επί Προέδρου Κοινότητας Αμπελώνα, Θεοδώρου Γ. Παπαθεοδώρου.[12]
Το Ηρώο οριοθετούν από τον υπόλοιπο χώρο της πλατείας μαρμάρινες μικρές ορθογώνιες κολόνες που στο άνω μέρος καταλήγουν σε τετραερδική πυραμίδα.
- ΄΄Ηρώο Βρυοτόπου΄΄ 1960
Το ΄΄Ηρώο Βρυοτόπου΄΄ βρίσκεται στο δεξιό μέρος του αυλείου χώρου του Ι.Ν. των Αγίων Κων/νου & Ελένης στον Βρυότοπο. Πρόκειται για μια στήλη πάχους 15-20 cm τουλάχιστον και ύψους άνω των 3-3,5 μ.
Απεικονίζει έναν στρατιώτη του Β΄ΠΠ να κρατά, να μην αποχωρίζεται την σημαία. Φαίνεται να γέρνει προς τα αριστερά του, έχοντας ήδη χάσει τη ζωή του.
Πίσω του υπάρχει η μορφή μιας γυναίκας (άγγελος) που προσπαθεί να τοποθετήσει ένα δάφνινο στεφάνι οδηγώντας τον στην αιώνια μνήμη με τα φτερά της.
Ο καλλιτέχνης αποδίδει εξαίσια το βάθος της εικόνας αν και πρόκειται για εξώγλυπτη δημιουργία.
Δημιουργός του Ηρώου είναι ο σπουδαίος καλλιτέχνης Δημήτρης (Μίμης) Γεντέκος, ο οποίος υπογράφει την δημιουργία του με διακριτικό τρόπο στο κάτω δεξιό μέρος του Ηρώου. Το έτος της δημιουργίας του Ηρώου είναι το 1960 όπως χαράχθηκε από τον δημιουργό του, κάτω από την υπογραφή του που με επιμονή αποκαλύφθηκε…
- ΄΄Ηρώο Δελερίων΄΄ ~1960
Το ΄΄Ηρώο Δελερίων΄΄ βρίσκεται προστατευμένο σε ένα μικρό αλσύλλιο, λιτό αλλά και μεγαλοπρεπές ταυτόχρονα, προξενεί θετική έκπληξη στον επισκέπτη του χωριού…
Καλλιτέχνης που δημιούργησε το θαυμάσιο αυτό γλυπτό, δεν θα μπορούσε να ήταν άλλος από τον Δημήτρη (Μίμη) Γεντέκο, που δημιούργησε και το μνημείο στην Τούμπα του Τυρνάβου στο ξεκίνημα της καριέρας του το 1926 και φιλοτέχνησε παρόμοιο μνημείο στον Βρυότοπο το 1960. Η υπογραφή του καλλιτέχνη βρίσκεται διακριτικά στο κάτω δεξιό μέρος της στήλης «ΓΕΝΤΕΚΟΣ» χωρίς ωστόσο να υπάρχει η χρονολογία.
Αποτελείται από μια μεγάλη μαρμάρινη πλάκα, πάχους άνω των 15-20 cm τουλάχιστον και ύψους άνω των 3,5 μ. συνολικά που περιλαμβάνει μια εξώγλυπτη δημιουργία εμπρός και συνεχές σκάλισμα πίσω και είναι στημένο σε βάση επί τριών αναβαθμίδων.
Πιθανή χρονολογία δημιουργίας του Ηρώου είναι το έτος 1960, έτος κατά το οποίο κατασκευάστηκε και τοποθετήθηκε το παρόμοιο Ηρώο της πρώην Κοινότητας Βρυοτόπου, έτος που ο γλύπτης ζούσε και εργάζονταν στην Αθήνα, συνδυάζοντας τις απαιτούμενες εργασίες στην περιοχή. 
Απεικονίζεται η μορφή μιας δαφνοστεφανομένης γυναίκας που κρατά ένα σκληρό πινάκιο (;) στο οποίο γράφει, ακουμπώντας σε αρχαίο κίονα… Στο πλάι υπάρχουν 4 βιβλία που φανερώνουν την γνώση, τοποθετημένοι σε μικρό τραπέζι, με ένα ανθρωπόμορφο φτερωτό ζώο, ίσως μια σφίγγα που στην ελληνική μυθολογία έχει τα χαρακτηριστικά ενός δαίμονα του θανάτου, να στέκει πιστός φύλακας…
Η εξώγλυπτη εικόνα τελειώνει με δύο αετούς να σκεπάζουν με τις φτερούγες τους το κεφάλι του δαφνοστεφανομένου κοριτσιού, κατά τρόπο που μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι προστατεύει το πνεύμα και τη γνώση, αλλά και την μακραίωνη ιστορία των προγόνων μας…
Στην εξώγλυπτη αυτή δημιουργία, ο καλλιτέχνης αποδίδει εντυπωσιακά την τρισδιάστατη εικόνα μέσα από τις πτυχώσεις και τον ίσκιο που δημιουργούν με τις ακτίνες του ήλιου.
Το θαυμάσιο Ηρώο φέρει στη βάση του, σε μαρμάρινη πλάκα που τοποθετήθηκε προφανώς σε μεταγενέστερο χρόνο, γεγονός που δεν συνάδει με την τεχνοτροπία που ακολούθησε ο γλύπτης (χτυπητή επιφάνεια μαρμάρου), το επίγραμμα:
«ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΑΘΑΝΑΤΩΝ ΗΡΩΩΝ»
- ΄΄Ηρώο Ροδιάς΄΄ ~1926
Το ΄΄Ηρώο Ροδιάς΄΄ βρίσκεται στον αύλειο χώρο του Δημοτικού Σχολείου Ροδιάς – Δελερίων.
Πρόκειται για στήλη που στηρίζουν τρεις ορθογώνιες αναβαθμίδες επί τετραγώνου κενοταφίου, που τελειώνει στην κορυφή με τον σταυρό και ως επιστέγαση με ένα στεφάνι ριγμένο πάνω του.
Δυστυχώς, δεν έγινε κατορθωτό να εξευρεθούν περισσότερα στοιχεία περί του χρόνου της δημιουργίας του και του γλύπτη που το φιλοτέχνησε.
Η όλη καλλιτεχνική γραμμή του Ηρώου, παραπέμπει όμως στην οικογένεια Στ. Σκούταρη. Η κατασκευή είναι πανομοιότυπη με αυτή του Ηρώου του Αμπελώνα. Πιθανά και η ημερομηνία κατασκευής του να ανατρέχει πλησιόχρονα του 1926, έτος κατασκευής του Ηρώου της πρώην Κοινότητας Αμπελώνα (Καζακλάρ)…
Φαίνεται ότι υπέστη καταστροφές (άποψη του γράφοντα) από προσθήκες με τοποθέτηση πινακίδων εκ των υστέρων όπως και την εκ των υστέρων αναγραφή ονομάτων, αναγράφοντας με διαφορετική τεχνοτροπία τα ονόματα των πεσόντων στους πολέμους 1912-1920 και διαφορετική κατά το 1940-1949, περιλαμβάνοντας έξω από κάθε αποδεκτό όριο και την περίοδο του εμφυλίου πολέμου!!! Γεγονός που πρέπει να απαλειφθεί…
Η πρόδηλη και απαράδεκτη μεταβολή του Ηρώου, ιδίως αν δεν υπάρχει έστω μια κανονιστική πράξη συλλογικού οργάνου, αποτελεί πράξη βεβήλωσης και βρίσκεται πέραν της έννοιας της εθνικής συμφιλίωσης.
- ΄΄Μνημείο Εθνικής Αντίστασης – Μάχη του Καράλακα 6-5-1944΄΄
Το ‘’Μνημείο Εθνικής Αντίστασης – Μάχη του Καράλακα 6-5-1944’’ βρίσκεται 26 περίπου χλμ. της επαρχιακής οδού Τυρνάβου – Ροδιάς – Καρυάς Ολύμπου και στήθηκε στην τοποθεσία όπου στις 6 Μαΐου του 1944, διεξήχθη φονική μάχη μεταξύ των ανταρτών του ΕΛΑΣ και των Γερμανικών στρατιωτικών δυνάμεων, οι οποίοι υπέστησαν συντριπτική ήττα και απώλειες στρατιωτών και οπλισμού, στο ρέμα του Καράλακα που διαχωρίζει το Γκουνταμάνι με το Μπαϊρακτάρ (ορεινοί όγκοι του Κάτω Ολύμπου).
Το μνημείο ανέγειρε η αντιστασιακή οργάνωσης Π.Ε.Α.Ε.Α. Λάρισας, άγνωστο πότε, πιθανόν μετέπειτα του 1982, δηλαδή ύστερα από την ψήφιση του νόμου για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης… [13]
Επί της στήλης του μνημείου υπάρχουν εγχάρακτα τα ονόματα των πεσόντων το επίγραμμα:
«ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ 1941-1945
ΠΕΣΟΝΤΕΣ ΕΛΑΣΙΤΕΣ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΚΑΡΑΛΑΚΑ
6 ΜΑΪΟΥ 1944»
Στο πλευρό των ανταρτών του ΕΛΑΣ, έλαβαν μέρος και εβραίοι αντιστασιακοί. Τουλάχιστον 13 Έλληνες σκοτώθηκαν στη μάχη.
Οι απώλειες των Γερμανών υπήρξαν τεράστιες σε άνδρες, σκοτώθηκαν περί τους 230 στη μάχη και 14 άνδρες αιχμαλωτίστηκαν, από τους οποίους 10 σκοτώθηκαν αργότερα κατά την απόπειρα απόδρασης. Επίσης μεγάλη ποσότητα πολεμικού υλικού, περιήλθε στα χέρια του ΕΛΑΣ!!
Να σημειωθεί ότι στην περιοχή υπήρχαν καλύβες των εβραίων της Λάρισας που κατέφυγαν στην τοποθεσία, για να γλυτώσουν από την μαία των Γερμανών…
Η μάχη στον Καράλακα «ανάγκασε τους Γερμανούς να παραδεχτούν επίσημα πως υπάρχει «τακτικός στρατός» και στρατηγείον ανταρτών».[14]
- ΄΄Ηρώο – Μνημείο Μελούνας΄΄ 2013
Το Ηρώο – Μνημείο της Μελούνας αποτελείται από μάρμαρο και ακολουθεί τις χαρακτηριστικές νόρμες των Ηρώων, λιτό, αντάξιο της θυσίας των στρατιωτών στην υπόθεση της απελευθέρωσης των ελληνικών περιοχών κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912, στέκει στον αυχένα του ορεινού περάσματος της Μελούνας, επιβλητικό στο χώρο!!
Εξαιρετικά χαρακτηριστική η εξώγλυπτη μορφή της φτερωτής Νίκης και του επιστεγάσματος που υπενθυμίζει έντονα ανάλογες στήλες της αρχαίας ελληνικής κλασσικής περιόδου (Αναθηματική στήλη Μνημείο Ποσειδώνος Λάρισα) που κρατά ένα δάφνινο στεφάνι στο αριστερό της χέρι και ένα σπαθί στο δεξί…
Στο Ηρώο υπάρχει το εγχάρακτη επιγραφή:
ΔΗΜΟΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ
ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΤΣΑΡΙΤΣΑΝΗΣ
ΘΕΣΗ ΜΕΛΟΥΝΑ 1912-2012
100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Από τα ιερά χώματα της Μελούνας ξεκίνησε η πρώτη μάχη των Βαλκανικών Πολέμων και η νικηφόρα προέλαση του Ελληνικού Στρατού.
Το Ηρώο της Μελούνας, αν και δεν ανήκει στον Τύρναβο αλλά στον Δήμο Ελασσόνας, πρέπει να αναφέρεται και από τον Τύρναβο, αφού από τον Τύρναβο ξεκίνησε τον αγώνα του ο Ελληνικός Στρατός κατά τους Α΄ & Β΄ Βαλκανικούς Πολέμους 1912-13, με βαρύ φόρο αίματος για την πόλη μας…
Ακολούθησε η απελευθέρωση πρώτα της Τσαριτσάνης, η Μάχη της Ελασσόνας στις 6 του Οκτώβρη του 1912, η Μάχη του Σαρανταπόρου 9 και 10 Οκτωβρίου 1912 και η ένδοξη πορεία του ελληνικού στρατού συνεχίστηκε με την απελευθέρωση των εδαφών της Βόρειας Ελλάδας, που οδήγησε στο διπλασιασμό των συνόρων της χώρας. [15]
- ΄΄Μνημείο Εκτελεσθέντων στο Καυκάκι΄΄ 1969
Το μνημείο στην τοποθεσία Καυκάκι είναι αφιερωμένο στους εκτελεσθέντες από τα Ιταλικά στρατεύματα κατοίκους του Δομενίκου, του Αμουρίου, του Μεσοχωρίου του Δαμασίου και του Τυρνάβου, χωρίς να υπολογίζονται και αρκετοί άλλοι που εκτελέστηκαν μεμονωμένα επειδή βρέθηκαν στον δρόμο από τον Τύρναβο μέχρι το Δομένικο, βοσκοί ή ταξιδιώτες.
Το επιβλητικό Μνημείο βρίσκεται στην τοποθεσία Καυκάκι περίπου 15 χλμ. από τον Τύρναβο και 3,6 χλμ. από το Δαμάσι μέσω Π.Ε.Ο. Λάρισας – Κοζάνης, στο όριο των σημερινών δήμων Τυρνάβου & Ελασσόνας, κτισμένο στον χώρο που οι Ιταλοί φασίστες εκτέλεσαν όλους σχεδόν τους άντρες του Δομενίκου μαζί με πολλούς άλλους κατοίκους των γειτονικών χωριών…
Στο Μνημείο ο επισκέπτης φθάνει εύκολα οδικώς, αφού βρίσκεται εφαπτόμενο στο αριστερό μέρος της Π.Ε.Ο. Λάρισας-Κοζάνης.
Το αρχιτεκτονικό στήσιμο του μνημείου στο χώρο των εκτελέσεων που χρησιμοποίησε το επικλινές του εδάφους και τον λοφίσκο, είναι πραγματικά εντυπωσιακό και μελετημένο κατά τέτοιον τρόπο ώστε να είναι ορατό από πολύ μακριά. Η ανάβαση της κλίμακας (σκαλοπάτια) προς την κορυφή του λοφίσκου, παραπέμπει στον Γολγοθά των εκτελεσθέντων κατοίκων των χωριών της Ποταμιάς. Ο σταυρός στην κορυφή του μνημείου έχει ύψος 8,60 μέτρα με προσανατολισμό από την Ανατολή προς την Δύση, όπως και όλο το μνημείο. Τα υλικά που το συνθέτουν είναι πέτρα, μπετόν και μάρμαρο.
Μία σκάλα οδηγεί τον επισκέπτη στο πρώτο επίπεδο και μια δεύτερη στο χώρο όπου υπάρχει ο «βωμός» και οι επιτοίχιες εγχάρακτες αναθηματικές πλάκες με τα ονόματα των εκτελεσθέντων κατοίκων του Δομενίκου, του Μεσοχωρίου και του Δαμασίου.
Η τοποθετημένη πληροφοριακή πινακίδα του Συλλόγου των Απανταχού Δομενικιωτών, αναγράφει:
«ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΟΧΗΣ ΤΗΝ 16-2-1943
ΣΕ ΣΑΣ ΠΟΥ ΠΕΣΑΤΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΥΛΑΒΙΚΑ ΜΠΡΟΣΤΑΣΑΣ ΓΟΝΑΤΙΖΟΥΜΕ
ΚΟΙΜΗΘΕΙΤΕ ΔΕΝ ΣΑΣ ΞΕΧΝΑΜΕ
1990 ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΔΟΜΕΝΙΚΙΩΤΩΝ»
Το επιβλητικό μνημείο τελειώνει στο τρίτο πλάτωμα με τον ύψους 8,60 μέτρων επιβλητικό και ορατό από μακριά σταυρό και τον ιστό με την ελληνική σημαία.
Φωτο: Ο σταυρός ύψους 8,6 μ. και η ελληνική σημαία
Στον ίδιο χώρο πριν την ανέγερση του σημερινού Μνημείου, στήθηκε ένα απλό μνημείο από τους κατοίκους του Δομενίκου, που αποτελείται από μία κωνική τετράπλευρη στήλη που τελειώνει σε ένα σταυρό τοποθετημένο επί δύο αναβαθμίδων, με τα ονόματα όλων των εκτελεσθέντων στον εκεί χώρο και λίγο πιο πέρα ένα μικρό και ταπεινό εικονοστάσι που σήμερα έχει καταρρεύσει…
Η ανέγερση του μνημείου ξεκινά ουσιαστικά το 1960 επί προεδρίας Βασιλείου Πούλιου, ύστερα από συνεργασία πολλών παραγόντων και του στρατού. Την προμελέτη συνέταξε το Γενικό Επιτελείο Στρατού, το τεχνικό μέρος των εργασιών και την προμήθεια μέρους των υλικών, ανέλαβε η πρώην Κοινότητα Δομενίκου.
Την κατασκευή του μνημείου άρχισε να εκτελεί η 735 Δ.Ε.Μ. Λάρισας, ύστερα από διαταγή του Γ.Ε.Σ. Η σύνταξη της μελέτης εφαρμογής ανατέθηκε στους μηχανικούς της 735 Δ.Ε.Μ. Λάρισας, η οποία διέθεσε μηχανήματα και άλλα υλικά, ενώ οι ίδιοι οι κάτοικοι του Δομενίκου προσέφεραν εθελοντικά προσωπική εργασία…
Χρειάστηκε όμως να περάσουν άλλα 10 περίπου χρόνια για να ολοκληρωθεί η κατασκευή του νέου μνημείου, όπως και του εξωκλησιού, με την συνδρομή του Νομάρχη Λάρισας και την οικονομική συμβουλή των Δήμων Λάρισας, Τυρνάβου (Τσιώτσης), Φαρσάλων και Ελασσόνας και των Κοινοτήτων της Ποταμιάς, ενώ μεγάλη υπήρξε η οικονομική (και όχι μόνο) συνεισφορά των κατοίκων του Δομενίκου και πολλών απλών ανθρώπων… [16]
Ο συνολικός αριθμός των εκτελεσθέντων στις 16 Φεβρουαρίου 1943 μέχρι σήμερα δεν είναι εξακριβωμένος. Οι συνθήκες της εποχής δεν επέτρεψαν να συγκεκριμενοποιηθεί ο πραγματικός αριθμός των εκτελεσθέντων.
Συνολικά, οι καταγεγραμμένοι εκτελεσθέντες κάτοικοι υπολογίζονται: 118 από το Δομένικο, 12 από το Μεσοχώρι, 1 από το Αμούρι, 5 από το Δαμάσι και 2 από τον Τύρναβο, ήτοι 140 περίπου. Αρχικά, οι Ιταλοί φασίστες κατακτητές, είχαν ήδη εκτελέσει στα γεγονότα που προηγήθηκαν, 25 κατοίκους του Δομενίκου, 12 του Μεσοχωρίου, 1 του Αμουρίου και 1 Τυρναβίτη, στην τοποθεσία Μαυρίτσα πλησίον του Δομενίκου, αλλά και ξημερώματα της 17ης Φεβρουαρίου 1943, δύο (2) ακόμη Τυρναβίτες «καθ’ οδόν της δημοσίας οδού Ελασσώνος Τυρνάβου». [17] Άγνωστος είναι ο αριθμός των εκτελεσθέντων «τσελιγκάδων» και των βοσκών τους στην περιοχή της Ποταμιάς..
Απέναντι του μνημείου (αριστερά παλιάς χάραξης της Π.Ε.Ο. προς Ελασσόνα) υπάρχει ένα αλσύλλιο με κυπαρίσσια που φυτεύτηκαν περί το 1946, που συμβολίζουν τις ψυχές των εκτελεσθέντων κατοίκων στο ταξίδι τους προς την αιωνιότητα και ένα μικρό εκκλησάκι του Αγίου Νεκταρίου, που για πρώτη φορά λειτούργησε το 1969.
[1] Τύρναβος Ιστορικές-Λαογραφικές Αναδρομές (Έκδοση Β΄) Βύρων Γ. Σκρουμπής Δήμος Τυρνάβου 2001 σ. 167
[2] Ιστορία της Πόλεως Τυρνάβου, Βασίλειος Χατζηαντωνίου 1953, σελ. 36-37
[3] Την μετάφραση έκανε κ. Τάσος Μάτος, καθηγητής φιλόλογος τον οποίο ευχαριστώ ιδιαίτερα!!!
[4] Τύρναβος Ιστορικές-Λαογραφικές Αναδρομές (Έκδοση Β΄) Βύρων Γ. Σκρουμπής Δήμος Τυρνάβου 2001 σ. 169
[5] Έγγραφο α.π. 1972/2007 Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λάρισας
[6] Τα Θεσσαλικά Χρονικά, Έκτακτη Έκδοση 1881 – 1961 (1965) σ. 436
[7] Τύρναβος Ιστορικές-Λαογραφικές Αναδρομές (Έκδοση Β΄) Βύρων Γ. Σκρουμπής Δήμος Τυρνάβου 2001 σ. 167-168
[8] Ιστορία της Πόλεως Τυρνάβου, Βασίλειος Χατζηαντωνίου 1953, σελ. 36-37
[9] Τύρναβος Ιστορικές-Λαογραφικές Αναδρομές (Έκδοση Β΄) Βύρων Γ. Σκρουμπής Δήμος Τυρνάβου 2001 σ. 167-168
[10] Τύρναβος Ιστορικές-Λαογραφικές Αναδρομές (Έκδοση Β΄) Βύρων Γ. Σκρουμπής Δήμος Τυρνάβου 2001 σ. 169
[11] https://www.tirnavos.gr
[12] Ο Αμπελώνας και η Ιστορία του, Πρακτικά 1ου Συνεδρίου 5-6/1994, Αμπελώνας 1995, σελ. 177
[13] Ο νόμος με τον οποίο αναγνωρίζονταν η Εθνική Αντίσταση των Ελλήνων κατά των Γερμανοιταλών κατακτητών της Πατρίδας μας ψηφίσθηκε με την ψήφιση του ν. 1285/1982 (ΦΕΚ 115 Α΄ 1982) «Για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης του Ελληνικού Λαού εναντίον των στρατευμάτων κατοχής 1941-1944».
[14] Βροντάει ο Όλυμπος, Αντώνης Αγγελούλης (Βρατσάνος), Εκδόσεις Γνώσεις, Αθήνα 1944, σελ. 39-41, 76
[15] https://dimoselassonas.gr/index.php/enimerosi-politwn/deltia-typou/1629-mnimeio-meloynas-mnimeio-symfiliosis-kai-ethmikis-omopsyxias
[16] Χρονικά Δομενίκου, Δημήτριος Θ. Καραμίντζας, Κοινότητα Δομενίκου, έλλα 1997, σελ. 169-376
[17] Λ.Π. Θανάτου Δήμου Τυρνάβου
Συνεχίζεται…
