ΓΡΑΦΕΙ Ο Πέτρος Οντούλης πρώην διευθυντής του δήμου Τυρνάβου
Σήμερα 24 Οκτώβρη, συμπληρώνονται τα 78 χρόνια της απελευθέρωσης του Τυρνάβου από την κατοχή των Γερμανών. Το πρωί της Τρίτης 24 Οκτώβρη 1944 οι Γερμανοί κάτω από το συνολικό βάρος της πορείας του πολέμου, εγκατέλειπαν άρον – άρον και τον Τύρναβο…
Ήδη την προηγουμένη (23/10/44) είχαν εγκαταλείψει και την γειτονική Λάρισα. Η αρχή είχε γίνει στις 12 Οκτώβρη με την απελευθέρωση των Αθηνών και σταδιακά η αποχώρησή τους συνεχίστηκε προς τα βόρεια: 18/10 Τρίκαλα, 19/10 Βόλος, 23/10 Τέμπη, 25/10 Ελασσόνα, 26/10/Κατερίνη… πάντα όμως υπό τον συνεχή διωγμό και των ένοπλων συγκρούσεων με τους αντάρτες του ΕΛΑΣ: από τη Λαμία μέχρι τα Σέρβια από δυνάμεις του Θεσσαλικού ΕΛΑΣ και μέχρι τα Γιουγκοσλαβικά σύνορα από την Ταξιαρχία Ιππικού του ΕΛΑΣ.
Η καταδίωξη από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ ήταν συνεχής και λυσσαλέα! Ο ΕΛΑΣ χτυπούσε αλύπητα την οπισθοφυλακή των Γερμανών καταφέρνοντας συντριπτικές απώλειες σε έμψυχο και πολεμικό υλικό. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ με προσεκτικό σχεδιασμό παρακάμπτοντας την Λάρισα είχαν λάβει επίκαιρες θέσεις πλησίον του Τυρνάβου και της Ε.Ο. Λαρίσης – Κοζάνης, έχοντας όμως εντολές να χτυπήσουν τους Γερμανούς πέραν του Τυρνάβου.
Οι Γερμανοί ήδη από τις αρχές του 1944, υπέστησαν σημαντικές ήττες σε μάχες με τους αντάρτες του ΕΛΑΣ και καταστροφές στρατιωτικού υλικού από σαμποτάζ. Παρακάτω τίθεται ενδεικτικός Πίνακας των επιχειρήσεων και των σαμποτάζ στην περιοχή μας, του τάγματος Μηχανικού Ολύμπου, μόνο για το έτος 1944:
Ο δημοσιογράφος Λάζαρος Αρσενίου στο βιβλίο του «Η Θεσσαλία στην Αντίσταση» (Τόμος Β΄ Γερμανική Κατοχή) εξιστορεί αναλυτικά τα γεγονότα που έλαβαν χώρα κατά την αποχώρηση των Γερμανικών δυνάμενων στην περιοχή μας: «Για την καταδίωξη των Γερμανών από τον Τύρναβο μέχρι τα Σέρβια και τον Αλιάκμονα κινητοποίησε όλες τις δυνάμεις της η 1η Μεραρχία. Στα συντάγματα 1/38και 5ο ανέθεσε να τους πλήττουν πλευρικά από δυτικά. Στο 4ο σύνταγμα από ανατολικά επίσης πλευρικά. Και στην Ταξιαρχία Ιππικού, με τα δύο πλέον συντάγματα τους από τα νώτα. Το ημιορεινό έδαφος στο μήκος του δρόμου, οι πολλές και στενές στροφές του, τα άφθονα αντερείσματα και ρεματιές ευνοούσαν τον ΕΛΑΣ. Στα δημοσιευόμενα ανακοινωθέντα της 1ης Μεραρχίας αναφέρονται μάχες όπως στην στενωπό του Δαμασίου, στο Ελευθεροχώρι, στο Λυκούδι, στην Βίγλα Σαρανταπόρου, στις Πόρτες Σερβίων και σε άλλες θέσεις. Ιδιαίτερα αναφέρεται η δράση του ιππικού. Την 25η Οκτωβρίου και μετά από μάχη εισήλθε στην Ελασσόνα πρώτος ο καπετάνιος Βασίλης Μπακάλης, ακολουθούμενος από την 1η Ίλη Ιππικού μ΄ επικεφαλής τον διοικητή της Χρίστο Κουκουτάρα, έφ. Αξιωματικό, Λαρισαίο βιομήχανο. Δύο μέρες μετά την 27η Οκτωβρίου, η ίδια ίλη εισήλθε πρώτη στα Σέρβια επίσης μετά από μάχη».[3]
… Τμήματα του ΕΛΑΣ την 24η Οκτώβρη, μαχόμενα καθ’ όλην την νύκτα και μέχρι της μεσημβρίας εις στενωπόν Δαμασίου, επέφεραν απωλείας εις τον εχθρόν. Εφονεύθησαν πλέον των 30, κατεστράφη δε υλικόν του. Λάφυρα οπλοπολυβόλα, όλμοι, ποδήλατα. Εκ των ημετέρων 2 νεκροί και 8 τραυματίαι. Ο εχθρός κατώρθωσε περί την μεσημβρίαν να εξέλθη της στενωπού Δαμασίου, κινούμενος προς Ελασσόνα και προσβαλλόμενος υπό των τμημάτων μας συνεχώς… [4]
Ο Τύρναβος όμως σε όλη τη διάρκεια της κατοχής, πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος για όλη αυτή την «ανυπακοή» του, παρά τις παραινέσεις δοτών συνεργατών τους, γεγονός που δεν πρέπει να ξεχνάμε, και που επιτείνει τον ηρωισμό των ανθρώπων που έδωσαν την ζωή τους και όχι μόνο για την υπόθεση της απελευθέρωσης και της κοινωνικής δικαιοσύνης …
Από επεξεργασία άλλων πληροφοριών και στοιχείων (αρχεία Υπηρεσιών, Βύρων Σκρουμπής[5]) από την παράδοση της χώρας στους Γερμανούς μέχρι και την αποχώρησή τους, έχασαν τη ζωή τους είτε ως όμηροι, είτε ως αντάρτες σε μάχες, είτε ως αντίποινα, περί τους 70 πατριώτες ή άμαχους από τον Τύρναβο.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως οι Γερμανοί μετά το σαμποτάζ στο Κασσιάνι στις 23/7/1944 και την ομαδική απόδραση των κρατουμένων Τυρναβιτών από τον χώρο των αποθηκών, εξαπέλυσαν στις 24 Ιούλη, 4,6,10,17,18,19 Σεπτέμβρη & 4,5 Οκτώβρη του 1944 πογκρόμ δολοφονιών σε διάφορες περιοχές της πόλης του Τυρνάβου και της ευρύτερης περιοχής, όπως λ.χ. στην περιοχή παλιών Σφαγείων, στην περιοχή του Ι.Ν. Αναλήψεως, στην κεντρική πλατεία της πόλης, στην περιοχή των Αγίων Αναργύρων και του Αγ. Ιωάννου Προδρόμου, στην Αγία Παρασκευή, στην γέφυρα του Τιταρήσιου, πλησίον των στρατώνων, στην τοποθεσία Κασσιάνι, στο Αρπάκι, στο 24ο χλμ. της οδού Τυρνάβου-Ελασσόνας, αλλά και έξω ή μέσα σε σπίτια Τυρναβιτών!!! Τα θύματα ανήλθαν σε 42, μεταξύ των οποίων υπήρξαν δύο αδέρφια!!!, ένας πατέρας με τον γιο του!!! και μία γυναίκα!!![6]
Προηγουμένως όμως, από την έναρξη του πολέμου στις 28 Οκτώβρη 1940 και μέχρι την παράδοση της χώρας στις 20 Απρίλη 1941 στους Γερμανούς από τον Τσολάκογλου και τους λοιπούς ριψάσπιδες, την ώρα που βασιλείς και κυβέρνηση εγκατέλειπαν την χώρα και τους πολίτες στο έλεος των Γερμανών και Ιταλών κατακτητών πηγαίνοντας με τις οικογένειές τους στο ασφαλές Κάϊρο και σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, κατά τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στο μέτωπο της Β. Ηπείρου, στη Μέση Ανατολή και στα νοσοκομεία, έχασαν τη ζωή τους περί τους 65 στρατιώτες & αξιωματικοί από τον σημερινό Δήμο Τυρνάβου, ενώ από την πόλη του Τυρνάβου περί τους 32, από τον γειτονικό Αμπελώνα 18 και οι υπόλοιποι από το Αργυροπούλι, Βρυότοπο, Δαμάσι, Δένδρα, Δελέρια και Ροδιά… [7] Μάλιστα από τους ανωτέρω σκοτωμένους, 5 στρατιώτες εξαφανίσθηκαν ή εξαϋλώθηκαν σε μάχες στην Β. Ήπειρο!! [8]
Σίγουρα υπάρχουν πολλά περιστατικά ηρωισμού και πατριωτισμού που δεν έγιναν ακόμη γνωστά. Αγωνιστές που δεν γνωρίζουμε ακόμη, που έπεσαν μαχόμενοι για την δημοκρατία, την ισότητα, την κοινωνική προκοπή. Γεγονότα που πρέπει να αναδειχθούν και να αποτελέσουν μέρος της ιστορικής μας μνήμης. Αποτελεί ηθική και ιστορική μας υποχρέωση η διατήρηση και ανάδειξη της συλλογικής ιστορικής μνήμης του τόπου μας για την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της Εθνικής Αντίστασης,
- Για όλους όσους πολέμησαν τραυματίστηκαν ή σκοτώθηκαν στα πεδία των μαχών,
- για όλους όσους έχασαν παιδιά, πατεράδες, αδέλφια, συζύγους, συγγενείς ή φίλους,
- για όλους όσους έμειναν σωματικά ή ψυχικά ανάπηροι,
- για όλους όσους έχασαν σπίτια και περιουσίες,
- για όλους όσους υπηρέτησαν χωρίς ιδιοτέλεια τα ιδανικά της Εθνικής Αντίστασης,
- για όλους όσους συμμετείχαν στην Αντίσταση με όποιον τρόπο μπορούσαν και αφορούν τον Τύρναβο – Αμπελώνα και την ευρύτερη περιοχή του,
θεωρώ ότι θα πρέπει να τους αφιερωθεί μια ημέρα του χρόνου ως ελάχιστος φόρος τιμής.
Ο Δήμος Τυρνάβου ως θεματοφύλακας της συνέχειας της ιστορίας του τόπου μας θα πρέπει να αναλάβει εκείνες τις πρωτοβουλίες που απαιτούνται για τον σκοπό αυτό.
ΥΓ: Ενδεχομένως να παρουσιασθούν ελλείψεις, ίσως και σημεία ανακριβή. Για όλα αυτά θα ήθελα την επιείκεια των αναγνωστών, αλλά και την τεκμηριωμένη άποψή τους, η οποία θα ήταν άκρως χρήσιμη για την ορθή και αντικειμενική καταγραφή των γεγονότων.
[1] ΒΡΟΝΤΑΕΙ Ο ΟΛΥΜΠΟΣ, Αντώνης Αγγελούλης (Βρατσάνος),εκδόσεις ΓΝΩΣΕΙΣ, ΑΘΗΝΑ 1944 (σελ. 47-48, Παράρτημα σελ. 73 – τέλος)
[2] Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ (Τόμος Β΄ Γερμανική Κατοχή και Παραρτήματα), Λάζαρος Αρσενίου, εκδόσεις έλλα Τρίτη βελτιωμένη έκδοση, ΛΑΡΙΣΑ (σελ. 179-182, 399)
[3] Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ (Τόμος Β΄ Γερμανική Κατοχή και Παραρτήματα), Λάζαρος Αρσενίου, εκδόσεις έλλα Τρίτη βελτιωμένη έκδοση, ΛΑΡΙΣΑ (σελ. 250-261)
[4] Ό.π. (σελ. 358-359)
[5] ΤΥΡΝΑΒΟΣ Ιστορικές-Λαογραφικές-Αναδρομές Βύρων Γ. Σκρουμπής, Τύρναβος 2001 (σελ. 169-170)
[6] Κατάσταση φονευθέντων κατοίκων Τυρνάβου από τους Γερμανούς κατά την διάρκεια της κατοχής του Δημαρχεύοντος Σταύρου Σταύρου 17/1/1959
[7] Πεσόντες του Έπους του ΄40 από τον δήμο Τυρνάβου, Ιωάννης Ν. Γιαννούλας εκπαιδευτικός του ΓΕΛ Τυρνάβου, δημοσίευση σε εφημερίδα «Ελευθερία» Λάρισας 27 Οκτ 2021
[8] Έγγραφο α.π. 1972/10-10-2007 Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λάρισας
Η φωτογραφίες προέρχεται από το αρχείο του συγγραφέα-ερευνητή κ. Χρήστου Τσιόλα
